آتش سوزی های مجلس شورای ملی در سالگرد دومین حریق

به‌گواه شاهدان عینی وسعت این حادثه Incident به حدی بود که چارچوب درهای عمارت بهارستان نیز از جا کنده شد و برخی از اهالی پایتخت اره به دست درختان باغ محوطه مجلس را می‌بریدند. اشیای گران‌قیمتی که از زمان میرزا حسین خان مشیرالدوله (سپهسالار) به‌جای مانده بود، غارت شد و هدایایی که اهالی ایران به رسم هدیه به مجلس داده بودند همه توسط سپاه قزاق به غارت رفت، دست آخر نیز آتش به‌عمارت افکندند و هر آنچه بود و نبود به خاکستر مبدل کردند. اسناد و تصاویر موجود، عمق تخریب ساختمان نخستین پارلمان ایران را نشان می‌دهد. بر پایه برخی روایت‌ها، مرمت و تعمیر مجلس در آن سال حدود 30 هزارتومان هزینه بر دوش خزانه کم‌جان آن روز ایران نهاد.

اما دو آتش‌سوزی دیگر نه به دستور عنصر داخلی و نه با دست بیگانه، که به‌ نظر غیرعمد رخ داد. ماجرای این آتش‌سوزی مجلس خواندنی است.

روز ۱۸ آذر ۱۳۱۰ در دوره سلطنت رضاشاه پهلوی و دوره هشتم مجلس شورای ملی آتشی ناخواسته بر جان عمارت بهارستان افتاد. هنگامی که نمایندگان در جلسه غیرعلنی مشغول مذاکره درباره لوایح پیشنهادی سیدحسن تقی‌زاده وزیر مالیه وقت بودند، ناگهان فریاد حریق! حریق! در صحن مجلس طنین‌انداز شد. گویا در کنار سالن جلسات مجلس و اتاق ملاقات خصوصی رئیس، آنجا که تالار زیبای آیینه قرار دارد، از بخاری آتشی مشتعل شده و به چوب‌های شیروانی سرایت می‌کند.

بر پایه گزارش ۱۸ آذر ۱۳۱۰ روزنامه اطلاعات: «یک‌ونیم ساعت قبل از ظهر آتش از اتاق تنفس نمایندگان و در کنار صحن اصلی پارلمان زبانه می‌کشد و حدود یک ساعت بعدازظهر با تلاش نیروهای اطفای حریق، نمایندگان و کارکنان مجلس آتش مهار می‌شود. بر پایه همین گزارش اشیا و اثاثیه ارزشمند در آتش نمی‌سوزد، مگر چند چهلچراغ قدیمی و میز و صندلی که بیش از این ذکر نشده است.»

از نکات قابل توجه در این حادثه بحث بیمه عمارت مجلس و‌ ادارات تابعه همچون کتابخانه و مطبعه است. در آن زمان ساختمان کتابخانه در شرق و مطبعه در غرب ساختمان اصلی مجلس جای داشتند. از قرار معلوم، این ادارات از سال ۱۳۰۷ تحت پوشش بیمه قرار گرفته بودند و هر سال برای سه عمارت ۸۰۰ تومان به دو شرکت بیمه آلمانی و انگلیسی پرداخت می‌شد. این اقدام در آن سال‌ها قابل تحسین است. ارزش اثاثیه و اموال مجموعه ادارات مجلس در آن زمان حدود ۸۰۰ هزارتومان برآورد شده بود، هر چند برخی از نقاشی‌ها و فرش‌های داخل مجلس بسیار ارزشمند و تخریب آنها غیرقابل جبران بود، اما ارباب‌کیخسرو شاهرخ، مدیریت وقت مجلس، جوانب کار را در نظر گرفته بود.

آخرین حریق مهیب مجلس در ۱۵ آذر ۱۳۷۳ اتفاق افتاد. نگارنده این سطور در آن سال به‌عنوان دانش‌آموز مقطع دوم دبیرستان علمیه برای گذراندن دوره طرح کاد، یک روز از هفته را در واحد برق مجموعه بهارستان مجلس مشغول کارآموزی بود. از بد حادثه، همان روز آتش‌سوزی عمارت بهارستان در محل حضور داشتم. دقیق به‌ خاطر ندارم از ساعت چند، اما دیدم که از سحرگاه آتش از عمارت زبانه می‌کشید. خانه ما در حدود ۲۰۰ متری عمارت بود. با هیاهو و غوغای اهالی بهارستان، سراسیمه به حیاط عمارت رسیدم، مأموران آتش‌نشانی تازه به محل حادثه رسیده بودند. آتش از پنجره‌ها زبانه می‌کشید. طی ۳ تا ۴ ساعت ساختمان به تلی از خاک مبدل شد. تالار آیینه، پارلمان، ساختمان اصلی تا منتهی‌الیه بهارستان - که در آن زمان شعبه بانک ملی بهارستان بود- همه در آتش سوخت. به نظرم این بار بدتر از سال ۱۳۱۰ بود به طوری که هیچ‌چیز سالم نمانده بود.

در گزارش نهایی دلایل حریق، دو فرضیه وجود داشت: نخست اینکه، اتصالی سیم‌های فرسوده برق دلیل آتش‌سوزی بود یا اینکه احتمالاً بخاری برقی که در بانک ملی قرار داشت موجب حریق شده بود. از زمان اطفای حریق تا چند هفته پس از آن، ما مشغول تعمیر سیستم روشنایی مجموعه بودیم؛ به گمانم این بار بیمه‌ای در کار نبود. اخبار 24 ساعت گذشته رکنا را از دست ندهید

دکتر علی ططری / مدیر مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی