علائم ناباروری و نازایی در زنان و مردان

منظور از ناباروری چیست؟

اگر اقدام برای فرزند آوری پس از مدت مشخصی به‌طور مکرر با شکست مواجه گردد، گفته می‌شود که زوج دچار ناباروری هستند. معمولاً تلاش ناموفق ۱ ساله در زنان زیر ۳۵ سال و تلاش ناموفق ۶ ماهه در زنان بالای ۳۵ سال به عنوان نازایی یا ناباروری شناخته می‌شود. در حال حاضر حدود ۲۰ درصد از زوج‌های ایرانی درگیر مشکلات باروری هستند که اغلب آن‌ها می‌توانند با در پیش گرفتن درمان‌های مناسب یا استفاده از روش‌های کمک‌باروری نظیر ای وی اف صاحب فرزند شوند. علل مردانه ناباروری و علل زنانه ناباروری تقریباً سهم یکسانی از دلایل ناباروری زوجین را به خود اختصاص می‌دهند.

در مواردی ممکن است ناباروری در اثر مشکلات هر دو نفر (زن و شوهر) رخ دهد و گاهی نیز عامل ناباروری تشخیص داده نمی‌شود که به ناباروری بدون علت معروف است. زن و شوهر می‌بایست با تعیین دوره باروری ماهانه خانم، به دفعات کافی نزدیکی جنسی داشته باشند و در صورت عدم وقوع بارداری به یک پزشک متخصص مراجعه کنند. لازم به ذکر است که دوره باروری زنان به یک بازه زمانی از ۵ روز مانده به تخمک‌گذاری تا ۱ روز پس از آن اطلاق می‌شود. البته در ایام دیگر هم احتمال وقوع حاملگی وجود دارد ولی شانس آن به حداقل می‌رسد.

علائم ناباروری در زنان چیست؟

ناباروری زنان که در اثر علل و عوامل مختلفی همچون ناهنجاری‌های رحمی، مشکلات تخمدان و تخمک‌گذاری، مشکلات لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی) و... رخ می‌دهد، با علائم خاصی شناخته می‌شود. اصلی‌ترین علائم نازایی در زنان عبارتند از:

قاعدگی نامنظم

بی‌نظم شدن دوره‌های عادت ماهانه به معنی کاهش یا افزایش شدید طول دوره‌ها، فاصله کم یا زیاد آن‌ها و... است. معمولاً هر دوره پریود حدود ۲۸ روز طول می‌کشد که البته یک اختلاف چند روزه نسبت به این عدد را نمی‌توان بی‌نظمی قاعدگی قلمداد کرد. بااین‌حال اختلاف زمانی بسیار زیاد نسبت به این حد میانگین می‌توان بیانگر وجود مشکلات باروری و بیماری‌هایی همچون سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یا اختلالات هورمونی باشد.

قاعدگی شدید و دردناک

شدت خونریزی در قاعدگی نیز می‌تواند مشکلات باروری را نشان دهد. درد و گرفتگی عضلانی در طول پریود کاملاً طبیعی است؛ اما درد شدید و غیرقابل تحمل در کنار خونریزی با حجم بسیار زیاد، ممکن است از علائم ناباروری در زنان باشد.

توقف قاعدگی

عدم قاعدگی برای مدت طولانی (چند ماه متوالی) وضعیتی جدی و هشدار برانگیز است که گاهی در اثر استرس، ورزش سنگین و... رخ می‌دهد؛ اما ادامه یافتن آن از علائم مشکلات باروری در زنان محسوب می‌شود.

سایر علائم ناباروری در خانم ها

از دیگر علائم ناباروری در زنان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• احساس درد بی‌دلیل حین رابطه جنسی
• تغییر در میل جنسی و معمولاً کاهش تمایل به رابطه جنسی
• نازک شدن و ریزش موهای سر
• مشاهده جوش و آکنه در نواحی مختلف پوست
• رشد موهای زائد در بخش‌هایی همچون روی سینه، پشت لب و چانه
• مشاهده ترشحات شیری‌رنگ و کدر از پستان‌ها در ایام غیر از شیردهی
• تشخیص سندرم PCOS در زنان
• مشاهده علائمی از اختلالات تیروئید و تشخیص کم‌کاری یا پرکاری تیروئید
• تشخیص ابتلا به آندومتریوز

 آندومتریوز؛ عامل شایع ناباروری زنان

از شایع‌ترین بیماری‌های زنان، آندومتریوز است که در واقع، رویش نابجای بافت رحم می‌باشد. در خلال این بیماری، بافتی مانند اندومتر یا پوشش داخلی رحم در خارج از محدوده رحم پدید آمده و رشد می‌کند. اغلب این بافت در لگن، تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ)، صفاق یا دیواره پهلویی لگن و دیواره جداکننده مقعد و لگن ایجاد می‌شود.

رایج‌ترین علائم آندومتریوز که وقوع ناباروری موقت یا دائمی در زنان را تأیید می‌کند، عبارت است از:

• مشاهده خون مانده و تیره‌رنگ در ابتدای هر پریود
• وقوع قاعدگی شدید و دردناک
• بی‌نظم شدن عادت ماهانه و وقوع مکرر لکه بینی قبل از آن
• احساس خستگی مفرط و بدون دلیل
• درد مداوم در ناحیه کمر و لگن
• ناراحتی‌های گوارشی و احساس درد حین دفع مدفوع
• حالت تهوع مکرر

علائم ناباروری در مردان

ناباروری در مردان برخلاف زنان دارای علائم واضح و آشکاری نیست و معمولاً تا پیش از اقدام به فرزند آوری، این مشکل تشخیص داده نمی‌شود. بااین‌حال برخی علائم و نشانه‌ها در میان اکثر مردان نابارور مشترک است که با بررسی آن‌ها می‌توان شدت ناباروری و علت آن را شناسایی کرد. اصلی‌ترین علائم ناباروری در مردان عبارتند از:

درد و ورم بیضه ها

تورم و درد بیضه‌ها در اثر عوامل مختلفی رخ می‌دهد که برخی از آن‌ها چندان جدی و خطرناک نیست؛ اما برخی علل دیگر می‌تواند باعث ناباروری در مردان شود.

اختلالات نعوظ و انزال

ناتوان بودن مرد در حفظ نعوظ (حالت کشیدگی و ایستادگی آلت تناسلی حین تحریک جنسی) از علائم وجود مشکلات باروری در مرد است که به علت اختلالات هورمونی رخ می‌دهد. همچنین عدم وقوع انزال در زمان رابطه جنسی، یک مسئله هشداردهنده است که می‌بایست به پزشک گزارش شود.

بیضه های سفت و کوچک

کوچک و سفت بودن بیضه‌ها در بسیاری از مردان دارای مشکلات باروری قابل مشاهده می‌باشد. از آن‌جایی که بیضه محل تولید و ترشح سلول جنسی مردان یعنی اسپرم است، سلامت آن نقش مهمی در حفظ قدرت باروری آقایان دارد.

سایر علائم ناباروری در مردان

از دیگر علائم ناباروری در مردان می‌توان موارد زیر را نام برد:

• اختلال در میل جنسی و کاهش آن
• شکل‌گیری توده و احساس درد و تورم در بیضه‌ها
• کاهش رشد موها
• اختلالات هورمونی
• کم شدن حجم مایع منی در هر انزال (اجاکولیشن)
• رشد غیرعادی و حجیم شدن سینه‌ها (ژنیکوماستی)
• بروز عفونت‌ها تنفسی مکرر
• کم شدن تعداد اسپرم‌ها طی هر انزال بر اساس نتایج آزمایش اسپرموگرام

علل و عوامل ناباروری در مردان

شناسایی عامل ناباروری در مردان توسط علائم ناباروری، به سختی امکان‌پذیر است. در اغلب موارد می‌توان مشکلات اسپرم را در مردان دارای ناباروری مشاهده کرد؛ اما یافتن دلیل اصلی و قطعی ناباروری نیازمند انجام آزمایش‌ها و معاینات گوناگون می‌باشد. عمده‌ترین علل ناباروری در مردان عبارتند از:

• کم بودن تعداد اسپرم‌ها
• تحرک اندک اسپرم‌ها
• مورفولوژی نامناسب اسپرم
• مسدود بودن مجاری منتقل‌کننده اسپرم
• قرارگیری مداوم یا طولانی‌مدت بیضه‌ها در معرض گرمای شدید
• چاقی مفرط
• مصرف داروهای غیرمجاز نظیر داروهای بدنسازی
• پوشیدن مداوم لباس‌های تنگ و وارد آمدن فشار به بیضه‌ها
• ابتلا به بیماری واریکوسل
• اختلالات غده هیپوفیز و اشکال در ترشح هورمون‌هایی همچون LH (هورمون لوتئینه‌کننده)
• ابتلا به اپیدیدیمیت یا التهاب اپیدیدیم
• داشتن بیماری‌های عفونی منتقله از راه رابطه جنسی نظیر HIV و سوزاک

 واریکوسل؛ یکی از مهم ترین دلایل ناباروری در مردان

بیماری واریکوسل یکی از دلایل رایج ناباروری در مردان است که بیش‌تر در میان مردان جوان 15 تا 25 ساله رخ می‌دهد. این عارضه در اثر تورم رگ‌های داخل کیسه بیضه ایجاد می‌شود و بر روی کیفیت و کمیت اسپرم تولیدی اثرگذار است. معمولاً واریس بیضه در سمت چپ رخ می‌دهد اما در بعضی مواقع ممکن است هر دو بیضه را نیز درگیر کند.

این بیماری در حالت خفیف خود علائم قابل توجهی ندارد و بسیاری از مردان زمانی که برای درمان ناباروری اقدام می‌کنند، از ابتلا خود به واریکوسل مطلع می‌شوند.

بیماری واریکوسل در دو گروه اولیه و ثانویه بروز پیدا می‌کند: معمولاً واریکوسل نوع اولیه ناشی از عواملی نظیر طولانی بودن مسیر ورید و فشار سایر عروق و اجزای شکم می‌باشد و واریکوسل نوع ثانویه بر اثر عواملی نظیر انسداد در عروق شکم ایجاد می‌شود.

 منبع: رادینا سلامت (https://raadinahealth.com)