«سود 18درصدی تسهیلات بانکی»؛ نکته‌ای بود که بانک مرکزی در بخشنامه‌ای، تمام بانک‌ها را موظف به اجرای آن کرد اما این دستور چندان دوام نیاورد، ‌چرا که بانک‌ها روش‌های خودشان را برای دورزدن قانون Law داشتند. بلوکه کردن پول و میانگین‌سازی‌ راه‌هایی هستند که بانک‌ها با تکیه بر آن درصد سود وام بانکی را به‌صورت کاملا نامحسوس بالا می‌برند. ایمان اسلامیان -کارشناس امور بانکی- معتقد است که «بانک‌هایی که بهای تمام‌شده پولشان از نرخ سود تسهیلاتشان بالاتر باشد، هیچ راه گریزی جز دست زدن به این راه‌ها ندارند، حتی اگر خلاف قانون باشد».

آقای اسلامیان! براساس بخشنامه بانک مرکزی، بانک‌ها موظف به دریافت سود 18درصدی در قبال پرداخت تسهیلات هستند، اما اگر برای گرفتن وام گذرمان به بانکی بیفتد، می‌بینیم که این 18درصد در حساب و کتاب به رقمی بالاتر می‌رسد. از نظر شما واقعا سود وام‌های بانکی 18درصد است؟

برای پاسخ به این سؤال باید موضوعی را درنظر بگیریم. ما مفهومی به نام «بهای تمام‌شده پول» در صنعت بانکداری داریم. بهای تمام‌شده پول این قدرت را به بانک می‌دهد که بتواند تسهیلات مناسبی به مشتریانش پرداخت کند. اگر بانکی بهای تمام‌شده پولش بیشتر از نرخ مصوب پرداخت تسهیلات بانکی باشد، عملا پرداخت هر واحد تسهیلات به‌معنای تحمیل زیان بیشتر به بانک است.

بهای تمام‌شده پول چطور محاسبه می‌شود؟

باید محاسبه شود که این واحد پول که در اختیار بانک است چقدر به پای بانک حساب شده. این محاسبه 2رکن دارد؛اول نرخ سود سپرده‌های پرداخت و دوم سایر هزینه‌های غیرسپرده‌ای. اگر بانک از شما پول بگیرد و یک سپرده با سود 18درصدی به شما بدهد، در کنار این 18درصد یک‌سری هزینه‌هایی مانند هزینه ساختمان، کارمند، خدمات مصرفی و... وجود دارد، مجموعه این موارد در کنار هم موجب یک نرخ می‌شود که به آن بهای تمام‌شده پول می‌گویند. آن تسهیلاتی که پرداخت می‌شود، نمی‌تواند پایین‌تر از بهای تمام‌شده پول بانک‌ها باشد.

الان بهای تمام‌شده پول برای بانک‌های ما چقدر است؟

براساس آخرین محاسبات، میانگین بهای تمام‌شده پول در بیشتر بانک‌های ایران، بالای 20درصد است؛ یعنی واحد پولی که برای خود بانک‌ها تمام شده، بالای 20 است. پس اگر بانکی بخواهد عقلایی عمل کند، به هیچ وجه حاضر نیست که زیر این 20درصد به مشتریانش تسهیلات ارائه دهد. بنابراین بانک‌هایی که بهای تمام‌شده پولشان بالاست مجبورند از روش‌های دیگری برای جبران این فاصله‌ای که میان 18درصد سود تسهیلات و 20درصد بهای تمام‌شده پول است، استفاده کنند. بانک‌ها در مقابل این هزینه‌ها، سیستمی به نام «نرخ مؤثر تسهیلات» دارند؛ ‌یعنی آن وامی که بانک‌ها پرداخت می‌کنند، درنهایت با حساب وام سوخت‌شده- وامی که جریمه تأخیر داشته و سودش را بانک دریافت کرده- به این نتیجه می‌رسند که هر واحد تسهیلاتی که پرداخت کردند، چقدر برایشان تمام‌شده است. اگر شما ترازنامه بانک‌ها را ببینید، مشاهده می‌کنید که عمده بانک‌ها در حال زیان هستند؛ یعنی فاصله میان بهای تمام‌شده پول و نرخ مؤثر تسهیلاتشان به سمت زیان است. یکی از دلایلی که نظام بانکی به سمت بحران کشیده شده، تحمیل مضاعف این زیان‌هاست. بانک‌های ما بیمار هستند.

بیمار بودن بانک را می‌شود قبول کرد اما در مقابل، مشتری هم حق دارد که بپرسد چرا یک بانک به من تسهیلات می‌دهد اما 20تا 30درصد پول را در حسابش بلوکه می‌کند؟

دلیل بلوکه کردن این است که بانک‌ها از این طریق می‌خواهند نرخ مؤثر تسهیلاتشان را بالا ببرند. آنها برای آنکه بتوانند شکاف نرخ میان بهای تمام‌شده پول و نرخ مؤثر تسهیلاتشان را کم کنند، دست به چنین راهکارهایی می‌زنند. درنهایت آنچه ما در ترازنامه بانک‌ها می‌بینیم این است که بانک‌ها حتی با استفاده از روش‌های اینچنینی، نتوانسته‌اند شکاف میان درآمد و هزینه را پر کنند. عمده بانک‌های ما در همین مسیری که ذکر کردم حرکت می‌کنند و روش‌هایی همچون بلوکه‌کردن پول هم راه‌حلی است تا بتوانند آن شکاف نرخ را جبران کنند.

وقتی شما می‌گویید که بانک‌ها از شیوه‌هایی مثل بلوکه‌کردن پول برای رفع این شکاف نرخی استفاده می‌کنند و درواقع نرخ سود تسهیلات را از 18درصد به 20درصد و حتی بالاتر می‌رسانند، این سؤال در ذهن ایجاد می‌شود که بانک‌ها به شیوه‌های خودشان در حال دورزدن قانون هستند...

به‌نظر من باید این مشکلات به‌صورت زیربنایی حل شود. اقتصاد ایران، بانک‌محور است. اگر بانک زمین بخورد، ‌اقتصاد را با خودش پایین می‌کشد. برای حل این مشکلات، نیاز به بازنگری جدی در نرخ‌گذاری‌ها و مسائل فنی در نظام بانکی داریم. اگر به‌طور کلی بخواهیم راه‌حل‌های کاهش بهای تمام‌شده پول را انجام دهیم و مشتری به وام ارزان‌تر دسترسی داشته باشد باید کاری کنیم که بهای تمام‌شده پول برای بانک‌ها پایین بیاید. شما فرض کنید که بانکی بهای تمام‌شده پولش 24درصد باشد اما با بخشنامه، قانون و زور، به بانک بگویند که باید سود وام بانکی 18درصد باشد؛ اینگونه کار، عملی نمی‌شود.

البته آن بانک هم به شیوه‌های خودش راه را پیدا می‌کند...

بله، این نکته درست است. بانک هم اگر تمام قوانین و مقررات را رعایت کند، در فاصله کوتاه‌مدت یا میان‌مدت دچار مشکل مالی می‌شود. نظام بانکی باید 2کار انجام دهد؛ اول اینکه نرخ سود سپرده‌ها در کنار نقدینگی بانک‌ها، متوازن و مدیریت شود. بانک‌ها به‌خاطر ترسی که از کسری نقدینگی دارند، بیشتر از نرخ مصوب بانک مرکزی، سپرده‌گیری می‌کنند. همه بانک‌ها باید در این موضوع قانون را رعایت کنند و در این صورت دلیلی ندارد که سپرده‌گذارهای بزرگ وارد چانه‌زنی با بانک‌ها شوند و آنها را وادار کنند که سود بالاتری پرداخت کنند. این پایین آوردن «نرخ واقعی سپرده‌ها» به‌صورت آنی موجب می‌شود تا «بهای تمام‌شده پول» هم کاهش پیدا کند. موضوع دیگری که در ایران به‌شدت مشکل‌آفرین است و ما در جایگاه پایین‌تری نسبت به میانگین جهانی قرار داریم، موضوع سرانه‌های عملکردی و بهره‌وری نظام بانکی است. بخشی از آن هزینه‌ای که وام‌گیرنده پرداخت می‌کند مربوط به هزینه‌های عملکردی نظام بانکی شامل هزینه‌های پرسنل، خدمات و...است، این هزینه‌ها را باید در یک نهضت اصلاح بهره‌وری نظام بانکی پیگیری کنیم تا هزینه‌های غیرسپرده‌ای بانک‌ها کاهش پیدا کند. این موارد باعث خواهند شد که به‌صورت مستقیم بهای تمام‌شده پول برای بانک‌ها کاهش پیدا کند و بانک‌ها بتوانند با یک نرخ پایین‌ترین تسهیلات پرداخت کنند. در سال 89 راه حلی به نام بانک‌ مجازی در بانک مرکزی ایجاد شد. این نوع بانک‌ها توانایی این را دارند که با هزینه‌ای خیلی پایین‌تر و بهره‌وری بالا، تسهیلات با نرخ مناسب در اختیار مشتریان قرار دهند. بانک مجازی از سال 90 در ایران کارش را شروع کرد اما بنابه دلایلی فعالیتش غیرقانونی تلقی شد و از ادامه کار بازماند. بانک‌های مجازی تسهیلات ارزان‌تری را نسبت به بانک‌هایی که حضور فیزیکی دارند، به مشتری پرداخت می‌کنند چون هزینه‌هایی مانند نگهداری ساختمان، برق، کارمند و... ندارند. بانک‌ها با روش‌هایی مانند حبس نقدینگی، میانگین‌سازی‌ و... تسهیلات پرداخت می‌کنند. بانک‌هایی که بهای تمام‌شده پولشان از نرخ سود تسهیلاتشان بالاتر باشد، هیچ راه گریزی جز دست‌زدن به این راه‌ها ندارند؛ حتی اگر خلاف قانون باشد.

هم‌اکنون بیشتر بانک‌های ما از این روش استفاده می‌کنند؟

بیشتر بانک‌ها مشکل بهای تمام‌شده پول دارند و بر همین اساس هم سودی که برای پرداخت تسهیلات می‌گیرند، بیشتر از 18درصد است. باید بدانیم که این بهای تمام‌شده پول پیشینه‌ای دارد و وابسته به نرخ سود سپرده و تورم است و زنجیره‌ای به‌هم مرتبط هستند.خواندنی های رکنا را در اینستاگرام دنبال کنید

 

اخبار وبگردی را در اینجا بخوانید: