فرونشست زمین 50درصد زیرساخت های ایران را مختل خواهد کرد/قرارگیری شریان‌های حیاتی کشور روی خط فرونشست

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، فرونشست زمین یکی از مخاطرات جدی در زندگی انسان امروزی محسوب می شود. این مساله متناسب با میزان مواجهه غیراصولی با طبیعت در نقاط مختلف جهان دارای شدت کم یا زیاد است اما در هر دو حالت عواقب مخرب این مساله کاملا جدی و جبران آن در بسیاری از موارد حتی در بلند مدت نیز امکان پذیر نخواهد بود. به جرات می توان گفت کشور ما به دلیل سیاست های اشتباه در 3 دهه اخیر نسبت به مقوله مدیریت آب و خاک با شدت بیشتری در معرض این مخاطره طبیعی قرار دارد. سازمان زمین شناسی آمریکا در تعریفی نسبتا دقیق فرونشست زمین را نشست تدریجی یا فرو رفتن ناگهانی سطح زمین به دلیل حرکت زیرسطحی مواد زمین عنوان کرده است که از علت های اصلی آن به تراکم سیستم آبخوان ها، زهکشی خاک های آلی، استخراج معادن زیرزمینی، تراکم هیدرولیکی، تراکم طبیعی، فروچاله ها، و ذوب شدن یخ های دائمی اشاره شده است.

کشور ما اما به دلیل مشکلات ناشی از تحریم و راه حل مبهم، کلی و غیرکارشناسی در مواجهه با آن یعنی «خودکفایی در محصولات کشاورزی » حداقل در طول دو دهه اخیر بیشترین میزان برداشت را از آبهای زیرزمینی انجام داده است و آن را با یکی از ناکارآمدترین و منسوخ ترین روشهای کشاورزی یعنی کشاورزی سنتی، تبدیل به میلیون ها تن محصول کشاورزی از جمله هندوانه و سیب و انگور و انواع سبزیجات کرده تا بتواند تنها بخشی از نیاز کشور به مواد غذایی را تامین کند و اکنون جایگاه سومین کشور پرمخاطره جهان به لحاظ فرونشست زمین را به خود اختصاص داده است. جایگاهی که کسب آن برای ایران در 20 سال گذشته امری دور از دسترس به نظر می رسید.

از سال 99 اطلس فرونشست کشور به روز رسانی نشده است!

عمده علت فرونشست در کشور ما استفاده بیش از حد از منابع آبی است. سازمان نقشه‌برداری کشور به عنوان سازمان مرجع نقشه و اطلاعات مکانی و همچنین متولی پایش تغییرات پوسته زمین با استفاده از داده‌ها و اطلاعات مکانی موجود مطالعه فرونشست دشت‌ها و مناطق مختلف کشور را در اولویت کاری خود قرار داده است و از سال 97 تا 99 توانست اطلس و نقشه فرونشست 43 نقطه کشور را تهیه کند که مطالعه گذری آن نشان می دهد وضعیت بسیار اسفناک تر از آن چیزی است که مدیران و مسوولان در مصاحبه ها و اظهار نظرهای خود نسبت به آن اذعان دارند. مطابق این مطالعه روستاهای قره قباد البرز، کلاله برفی مشهد و شهرک فردوس تهران به ترتیب با 300، 220 و 200 میلی متر فرونشست در سال در بالاترین رده این مطالعه قرار دارند و بعد از آن روستاهای اطراف قزوین و اراک با 170 میلی متر و روستاهای اطراف اصفهان، سمنان و کرمان با 160 میلی متر نشست در سال در رتبه های بعدی قرار دارند.

سطح آبهای زیرزمینی در بالای 90 درصد نقاط کشور در ارقام قابل توجهی کاهش یافته است

از سال 99 تاکنون نقشه ها و اطلس های فرونشست در کشور به روزرسانی نشده است و این امر نگرانی پیرامون این معضل را جدی تر می کند زیرا قطعا با مطالعه سایر نقاط کشور می توان به اطلاعات دقیق تری دست یافت و پیش آمدهای آینده برای ما قابل پیش بینی تر خواهد بود اما آنچه برای کارشناسان امر مشهود است این است که سطح آبهای زیرزمینی در بالای 90 درصد نقاط کشور در ارقام قابل توجهی کاهش یافته است به طور مثال در دشت های اطراف شهر اراک، اردبیل و ارومیه سطح آبهای زیرزمینی از 6 تا 10 متر به بیش از 80 متر کاهش یافته است و این زمانی نگران کننده تر خواهد بود که شاهد این باشیم که طرح های توسعه کشاورزی با شدت و قوت بیشتر بدون اصلاح الگوی کشت در این مناطق انجام گیرد.

50 درصد جمعیت ایران روی فرونشست زندگی می کنند

در این رابطه علی بیت‌اللهی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی در رابطه با وضعیت فرونشست در کشور بیان داشت: روی هم گذاری نقشه ها و ارزیابی های انجام شده نشان می دهد مساحتی بالغ بر 18 میلیون و 500 هزار هکتار مساحت پهنههای فرونشستی کشور است که حدود 11 درصد مساحت کل کشور را شامل می شود و این در حالیست که نزدیک به 40 میلیون نفر از جمعیت کشور در این مساحت زندگی می کنند یا شغل آنها در این قسمت قرار دارد که حدود 50 درصد جمعیت کشور را در بر می گیرد.

نزدیک به 10 هزار شهر و روستای کشور در معرض خطر فرونشست زمین

بیت الهی گفت: نزدیک به 10 هزار شهر و روستای کشور در معرض خطر فرونشست زمین واقع شده‌اند که در برخی موارد مساحت کل شهر‌ها و در برخی موارد بخشی از محدوده‌های شهری در زون‌های فرونشستی قرار گرفته‌اند. همچنین از بین این میزان شهر و روستا بیش از 4 میلیون واحد مسکونی بدون اسکلت در این پهنه ها قرار دارند که این ساختمان‌های فاقد اسکلت در اثر نشست و به‌ویژه نشست‌های نامتقارن پتانسیل آسیب دیدگی بالاتری دارند.

وی با بیان اینکه استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان دارای بیشترین جمعیت در معرض خطر فرونشست زمین هستند، افزود: استان خراسان رضوی از نظر وسعت پهنه‌های فرونشستی در رتبه اول قرار گرفته است و این استان از نظر تعداد کل واحد‌های مسکونی فاقد اسکلت در معرض خطر فرونشست زمین، رتبه اول را داراست.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی ادامه داد: استان اصفهان، دارای بیشترین تعداد شهر واقع در پهنه‌های فرونشست زمین است. شهر اصفهان بزرگترین کلانشهر کشور است که مساحت عمده‌ای از آن را پهنه‌های فرونشستی دربرگرفته است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که کلانشهر اصفهان، بالاترین ریسک فرونشست زمین را در مقایسه با سایر شهر‌های کل کشور داراست.

فرونشست به استان های شمالی کشور هم رسید

وی با اشاره به اینکه بالاترین مقادیر سرعت فرونشست سالانه در جنوب استان البرز و در استان کرمان مشاهده می‌شود، بیان کرد: در استان‌های شمالی، متأسفانه استان گلستان به‌طور قابل ملاحظه‌ای وسعت بیشتری را در پهنه فرونشست زمین با نرخ بالا داراست. در استان‌های مازندران و گیلان به‌صورت گسسته فرونشست زمین کم‌کم آثار خود را نشان می‌دهد.

بیت‌اللهی با تاکید بر خطر فرونشست جنوب تهران، تصریح کرد: در جنوب استان تهران توسعه زون فرونشست زمین چشمگیر است. نسبت مساحت زون‌های فرونشستی به مساحت کل در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اردبیل، گلستان، همدان، زنجان، آذربایجان غربی و قزوین بالاتر از سایر استان‌هاست. تعدادی از این استان‌ها پیش از این به‌عنوان استان‌های با منابع آبی مناسب قلمداد می‌شدند، اما هم‌اکنون با پدیده فرونشست زمین مواجه شده‌اند.

قرارگیری شریان‌های حیاتی، سامانه‌های حمل و نقل روی خط فرونشست

وی گفت: قرارگیری شریان‌های حیاتی، سامانه‌های حمل و نقل، آثار تاریخی، مراکز مهم و سایر مستحدثات دیگر در معرض خطر فرونشست زمین، منجر به ارائه واقع بینانه‌تری از ریسک تجمعی فرونشست زمین خواهد شد که نیازمند داشتن داده‌های پایه رقومی در سطح کشوری است.

بیت‌اللهی اذعان کرد: باید اولویت اول کشور در کاهش خطرات فرونشست زمین، "تدوین و تصویب مقررات ملی فرونشست زمین و ابلاغ آن از سوی هیئت دولت" باشد و این کار باید با هدف بازنگری در استحصال آب، بستن  چاه‌های غیرمجاز، تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها با مسئولیت وزارت نیرو، بازنگری در شیوه کشت و زرع و آبیاری اراضی و باغات با مسئولیت وزارت جهادکشاورزی، مکان‌یابی صنایع و تأسیسات بر اساس نقشه‌های خطر فرونشست با مسئولیت وزارت صمت و نفت انجام گیرد.

مقررات کنترلی ساخت ساختمان‌های با درجه اهمیت بالا و ضوابط احداث سایر ساختمان‌ها با مسئولیت وزارت راه و شهرسازی، مقررات مربوط به توسعه شریان‌های حیاتی و سامانه‌های حمل و نقل در پهنه‌های فرونشستی زمین با مسئولیت وزارتخانه‌های نیرو، نفت و راه و شهرسازی، ضوابط مربوط به کاهش خطرات فرونشست زمین در مجموعه‌های میراث فرهنگی و تاریخی با مسئولیت وزارت میراث فرهنگی، پایش و کنترل کاهش خطر فرونشست زمین با مسئولیت سازمان‌های محیط زیست و مدیریت بحران کشور انجام شود.

به گزارش رکنا، فرونشست به عنوان یکی از بی سروصداترین بحران های حال حاضر کشور محسوب می شود که ابعاد تبعات بی توجهی به آن شاید بسیار گسترده تر از بحران های ملموس باشد و زمانی این مساله جلوه خطرناک تری به خود می گیرد که عوامل تشدید کننده آن قدرتمندتر از عوامل بازدارنده باشد و این زمانی اهمیت پیدا می کند که ما با خیل عظیمی از مدیران و مسوولان تصمیم گیر و تصمیم سازی رو به رو باشیم که به جای چاره اندیشی برای مقابله با این بحران چراغ خاموش در ایران، راه حل ها را به پای مسایلی بیرون از مرزهای کشور گره بزنند.