وضعیت آب در ایران از تنش آبی هم بحرانی تر است / آیا اعتراضات آبی در راه است؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، مسئولان وزارت نیرو در هفته های اخیر بارها بر وضعیت نامناسب منابع آبی کشور تاکید کرده اند و اخیرا وزیر نیرو از این گفته است که ایران برای تامین آب برخی کلانشهرها از جمله تهران، اصفهان و مشهد با مشکل مواجه است. روز گذشته نیز فیروز قاسم زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در نشست خبری خود تاکید کرد که وضعیت منابع آبی ایران خوب نیست و 63 درصد مخازن سدهای کشور خالی است. همچنین هوشنگ ملایی، رئیس شرکت مدیریت منابع آب ایران نیز روز گذشته در نشست خبری دیگری تاکید کرد که کم آبی مهرماه امسال در 50 ساله گذشته بی سابقه بوده است.

عامل اصلی کمبود آب این روزهای ایران، این است که کشورمان در دو سال آبی گذشته در شرایط خشکسالی قرار داشت و اکنون هم ایران وارد سومین سال آبی خشک شده است؛ به نحوی که در سال آبی گذشته، متوسط بارندگی های کشور نسبت به میانگین بلندمدت 24 درصد کمتر بوده و در سال آبی قبل از آن نیز متوسط بارندگی ها حدود 30 درصد کمتر از متوسط بلند مدت بوده است. همچنین سازمان هواشناسی کشور از حدود دو ماه قبل پیش بینی کرده بود که متوسط بارندگی ها در پاییز امسال به میزان 60 تا 70 درصد از متوسط بلندمدت کمتر باشد و حالا هم مطابق آمار وزارت نیرو، در مهرماه امسال، میانگین بارندگی های کشور به میزان 59 درصد از متوسط بلندمدت کمتر شده است.

استان های کم آب، مستعد اعتراضات آبی بخصوص از ناحیه کشاورزان

کاهش بارندگی ها و افت شدید میزان ذخایر سدها، کشور را به شرایط بحران آب نزدیک کرده است و آن طور که سخنگوی صنعت آب کشور می گوید، ایران از نظر شاخص های بین المللی حدود 12 سال است در تنش آبی قرار دارد و حتی امسال کشور از این وضعیت هم عبور کرده و وارد شرایط کمبود آب شده است که آثار ملموسی را به همراه دارد. البته به گفته قاسم زاده، برنامه ریزی ها برای جلوگیری از تنش آبی در حوزه آب شرب انجام شده است، اما قطعا محدودیت هایی در حوزه تامین آب کشاورزی ایجاد خواهد شد که از جمله آنها می توان به درخواست از کشاورزان برای تاخیر در آغاز کشت های پاییزه و انجام کشت دوم پاییزه به جای کشت اول در برخی نقاط کشور اشاره کرد.

این اتفاقات اما در شرایطی رخ داده که ایران در هفته های اخیر شاهد اعتراضات اجتماعی بوده است و اگر کمبود آب چه در بخش شرب و چه در حوزه کشاورزی به درستی مدیریت نشود، احتمال دارد با تبدیل شدن این کمبود به بحران آب، شاهد شکل گیری مجدد اعتراضات آبی در کشورمان باشیم؛ اعتراضاتی که در دو سال گذشته در استان هایی نظیر خوزستان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، سیستان و بلوچستان و همدان رخ داد و حالا بازهم همین استان ها و البته سایر استان های کم آب کشور مستعد بروز اعتراضات آبی در صورت عدم مدیریت بهینه منابع آب در شرایط تنش آبی هستند.

در این میان البته آن طور که مسئولان وزارت نیرو می گویند، نگرانی از کمبود آب شرب چندان جدی نیست و اگر در ماه های آتی با شرایط عجیبی از نظر کم بارشی مواجه نشویم، احتمالا مشکل زیادی در تامین آب شرب نقاط مختلف کشور پدید نخواهد آمد، اما در شرایط کنونی شکی نیست که ایران حتما با مشکلات جدی در تامین آب کشاورزی مورد نیاز کشت های پاییزه در برخی مناطق مواجه می شود و به همین دلیل، وزارت نیرو ناچار شده است که برنامه هایی را برای محدودیت تخصیص آب کشاورزی و ایجاد تاخیر در انجام کشت پاییزه در برخی مناطق کشور از جمله خوزستان، ایلام، اصفهان و فلات مرکزی در نظر بگیرد.

لزوم سازگاری با کم آبی با کاهش محسوس مصرف آب در بخش کشاورزی

در چنین شرایطی سوال مهم این است که آیا محدودیت های مد نظر وزارت نیرو برای تخصیص آب کشاورزی در ماه های آینده در مناطق مختلف کشور، می تواند باعث بروز اعتراضات آبی شود و به شکل گیری اعتراضاتی مشابه آنچه در سال های اخیر توسط کشاورزان اصفهان یا مردم خوزستان، چهارمحال و بختیاری و همدان انجام شد، بینجامد؟ در واقع، آیا وزارت نیرو پیوست های اجتماعی لازم برای ایجاد محدودیت تخصیص آب در حوزه کشاورزی و تاخیر در کشت های پاییزه را که مهمترین کشت های سراسر کشور به حساب می آیند، در نظر گرفته است؟

این سوالات را با فیروز قاسم زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در میان گذاشتیم و او نیز در پاسخ به رکنا گفت: مدل سازی های اقلیمی سازمان هواشناسی و مرکز تحقیقات وزارت نیرو نشان می دهد که متاسفانه شرایط جوی کشورمان به شدت از تغییرات اقلیمی آسیب دیده و همین مساله حجم رواناب های در دسترس کشور را به شکل محسوسی کمتر کرده است و علاوه بر این، باعث شده که اتفاقات خارج از الگوهای شناخته شده قبلی در حوزه منابع آبی بیشتر شود و همین مساله کار را برای مدیریت منابع آبی کشور دشوار کرده است.

وی افزود: کاهش محسوس منابع آبی بر اثر تغییرات اقلیمی باعث شده است که دولت در راستای اجرای سند ملی سازگاری با کم آبی گام بردارد؛ سندی که در سال گذشته ابلاغ شد و اکنون در استان ها و شهرستان های مختلف کارگروه های ویژه اجرای این سند فعال شده اند. برنامه ریزی برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی از جمله مهمترین راهبردهای سند ملی سازگاری با کم آبی است و طبق این سند، قرار است برنامه های ویژه ای برای کاهش مصرف آب کشاورزی از طریق اصلاح الگوی کشت، به‌روزرسانی شبکه توزیع آب، مدرن سازی شیوه های آبیاری و حرکت به سمت کشت های گلخانه ای و کشاورزی در فضای بسته انجام شود.

نارضایتی ها بعد از ایجاد محدودیت های آبی طبیعی است

قاسم زاده با اشاره به ابلاغ الگوی کشت توسط وزارت جهاد در نیمه مهرماه امسال گفت: تدوین سند الگوی کشت محصولات کشاورزی که اخیرا توسط وزارت جهاد ابلاغ شده است، با همکاری وزارت نیرو انجام شد و علاوه بر این، ما در تعامل با وزارت کشاورزی تاکید کردیم که با توجه به کمبود منابع آبی در سال جاری، پاییز 1401 باید در بخش هایی از کشورمان کشت های پاییزه با تاخیر آغاز شود و کشاورزان از نوبت دوم کشت به جای نوبت اول استفاده کنند و همچنین باید محدودیت هایی در کشت محصولات مختلف اعمال شود که بتوانیم با کمترین مشکل از شرایط کم آبی عبور کنیم.

سخنگوی صنعت آب کشور ادامه داد: طبیعی است که برنامه های وزارت نیرو و وزارت کشاورزی برای ایجاد محدودیت در کشت های پاییزه زمانی به بار خواهد نشست که کشاورزان با دولت همراهی کنند و اگر همراهی بین مردم و متولیان آب کشور شکل نگیرد، ممکن است انحرافاتی در برنامه های مدیریت منابع آبی کشور به وجود آید که کار مدیریت منابع را برای تصمیم سازان آب کشور دشوارتر کند.

وی در ادامه تاکید کرد: طبیعی است هر زمان که محدودیت هایی در حوزه منابع آبی برای کشاورزان به وجود می آید، نارضایتی هایی هم ایجاد می شود. البته اگر دولت بتواند طوری فرهنگ سازی و اطلاع رسانی کند که این محدودیت ها برای مردم قابل درک باشد، قطعا میزان نارضایتی ها کمتر خواهد شد، ولی اگر ما اطلاعات شفاف و درستی به مردم ندهیم، ممکن است که نارضایتی ها افزایش یابد.

اگر با مردم شفاف باشیم، نارضایتی ها کمتر می شود

قاسم زاده در همین راستا به اعتراضات کشاورزان اصفهان در سال 1400 اشاره کرد و گفت: در سال گذشته که شاهد اعتراضات کشاورزان در استان اصفهان بودیم، جلساتی با حضور نمایندگان کشاورزان بخش های مختلف استان در محل استانداری برگزار شد و وزیر محترم نیرو نیز شخصا در این جلسات شرکت کرد. در آن جلسه، وزیر نیرو برنامه وزارتخانه برای تخصیص آب به کشاورزان اصفهان در طول سال آبی را به آنها ابلاغ کرد و کشاورزان نیز این برنامه را پذیرفتند و در نهایت، در سال آبی گذشته سهم آب کشاورزان اصفهانی مطابق همان برنامه مورد توافق تحویل داده شد.

وی در ادامه اظهار داشت: امسال هم که وزارت نیرو برای تاخیر کشت پاییزه و انجام کشت دوم به جای کشت اول در برخی مناطق برنامه دارد، باید شفاف با مردم صحبت کنیم که چرا به دنبال انجام این کار هستیم تا شاهد نارضایتی کشاورزان و سایر گروه های مردم نباشیم. البته همین حالا اطلاع رسانی در این باره از طریق وزارت نیرو و سایر بخش های دولت در حال انجام است و ما از رسانه ها می خواهیم در این زمینه به دولت کمک کنند تا همه مردم متوجه شرایط کم آبی کشور و نیاز به ایجاد محدودیت در مصارف آبی صنعت و کشاورزی و صرفه جویی در بخش شرب باشند.

لازم باشد، دولت "خسارت نکاشت" می دهد

قاسم زاده با بیان این که ایجاد تاخیر در کشت پاییزه به معنای عدم کشت محصولات کشاورزی نخواهد بود، توضیح داد: منظور از برنامه وزارت نیرو برای درخواست از کشاورزان جهت انجام کشت دوم پاییزه به جای کشت اول، این نیست که کشت محصولات پاییزه انجام نشود، بلکه این کشت انجام خواهد شد، اما چند ماه دیرتر و با استفاده از آب باران و تغذیه آب از محل ذخایر سدها.

سخنگوی صنعت آب کشور ادامه داد: حتی اگر این اتفاق هم رخ ندهد، یعنی میزان بارندگی ها در ماه های آتی بسیار کمتر از حد پیش بینی باشد و در چند ماه آینده، آب به اندازه کافی برای ارائه به کشاورزان وجود نداشته باشد، دولت از طریق بیمه محصولات کشاورزی و پرداخت «خسارت نکاشت» به کشاورزان، زیان مالی آنها را جبران خواهد کرد؛ همان طور که پیش از این، خسارت نکاشت به برخی کشاورزان استان اصفهان پرداخت شده است.

وی در پایان تصریح کرد: وزارت نیرو و سایر بخش های دولت حتما تمام تلاش خود را انجام می دهند تا کشاورزانی که به الگوی کشت ابلاغی پایبند هستند، چه در صورت تاخیر در کشت پاییزه و انجام کشت دوم و چه در صورت محدود شدن در کاشت محصولات کشاورزی، با زیان مالی مواجه نشوند.