مهاجرت گونه های گیاهی بر اثر تغییرات اقلیمی در چهارمحال و بختیاری / تنگ صیاد؛ با گرمایش زمین دست و پنجه نرم می کند + فیلم

منطقه حفاظت شده و پارک ملی تنگ صیاد یکی از مهمترین زیستگاه های حیات وحش در استان چهارمحال و بختیاری است که گونه هایی نظیر بز پازن، قوچ و میش، پلنگ، کفتار، گرگ، شغال، کاراکال و سیاه گوش در آن زیست می کنند. وسعت تنگ صیاد 27 هزار هکتار است که 21 هزار و 600 هکتار از آن شامل منطقه حفاظت شده و 5 هزار و 400 هکتار از آن شامل پارک ملی می شود. تنگ صیاد سیزدهمین منطقه حفاظت شده یونسکو محسوب می شود که در فهرست این نهاد بین المللی به عنوان «ذخیره گاه زیست کره تنگ صیاد و سبزکوه» به ثبت رسیده است. در سال های اخیر تنگ صیاد با آثار سوء ناشی از تغییرات اقلیمی از جمله خشکیدگی گیاهان و مهاجرت گونه های گیاهی مواجه شده است. البته خشکیدگی درختان و بوته ها سایر عرصه های طبیعی چهارمحال و بختیاری را بیش از تنگ صیاد درگیر کرده، اما بازهم در سال های اخیر، خشکسالی های پیاپی و گرمای شدید هوا منجر به تهدید جمعیت و کاهش زادآوری حیات وحش در منطقه تنگ صیاد شده است.

خشکسالی و خشکیدگی گیاهان چگونه جمعیت حیات وحش را تهدید می کند؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، افزایش مصرف سوخت های فسیلی در عصر صنعتی شدن بشر و به ویژه در یک قرن گذشته، باعث انباشت گازهای گلخانه ای در جو زمین شده و رشد محسوس متوسط دمای هوای کره زمین را به همراه داشته است. در چند دهه گذشته نیز کره زمین بر اثر این گرمایش جهانی دچار تغییرات اقلیمی مختلفی شده که آثاری همچون بروز خشکسالی های متوالی، بارش باران های شدید، افزایش میزان وقوع سیل، تشدید گرد و غبار، رشد بیابان زایی، آتش سوزی جنگل ها و ... را برای مناطق گوناگون جهان به همراه داشته است.

یکی از مهمترین اثرات تغییر اقلیم، خشکیدگی گونه های گیاهی در جنگل ها و مراتع بر اثر گرم شدن محسوس هوا و کاهش میزان بارندگی است. این مساله در کنار تغییر رژیم بارندگی از برف به باران و وقوع باران های سیل آسا که با سرعت بالا روی سطح زمین جاری می شود، باعث شده است که عملا مقدار بارندگی های موثری که جذب زمین شود و ریشه گیاهان بتواند منابع آبی حاصل از آن را جذب کند، به شکل محسوسی کمتر شود. این مسائل در کنار بروز خشکسالی های پیاپی و کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی عرصه های طبیعی و البته افزایش شدید میزان تابش مستقیم نور خورشید باعث شده است که درختان جنگلی و بوته های مرتعی در برخی نقاط جهان از جمله ایران دچار خشکیدگی شوند.

خشکیدگی گونه های گیاهی در کنار سایر آسیب هایی که تغییر اقلیم به عرصه های طبیعی وارد کرده، به صورت مستقیم به تغذیه گونه های علفخوار حیات وحش ضربه زده است. کاهش جمعیت گونه های علفخوار نیز در میان مدت کاهش جمعیت گونه های گوشتخوار را به همراه دارد که خود این مساله نیز مجددا به اکوسیستم ضربه می زند. بنابراین تغییرات اقلیمی به همراه خشکیدگی درختان و بوته ها در عرصه های طبیعی و سایر آثار سوء ناشی از خشکسالی، عملا به یکی از مهمترین تهدیدات جمعیت حیات وحش کشورمان تبدیل شده است.

در این میان با توجه به این که ایران در اقلیم خشک و نیمه خشک زمین قرار گرفته است و به دلیل عدم رعایت ضوابط زیست محیطی در فرآیند توسعه، تاب آوری اکوسیستم آن کاهش یافته، متاسفانه کشورمان بیش از متوسط جهانی از تغییرات اقلیمی آسیب دیده است. در چنین شرایطی برخی عرصه های طبیعی ایران که زیستگاه حیات وحش محسوب می شوند، دچار خشکیدگی گونه های گیاهی شده اند و این مساله در کنار خشکسالی، گرمای شدید و کاهش منابع آبی مورد نیاز گیاهان و حیوانات، باعث کاهش جمعیت حیات وحش شده است.

کاهش زادآوری حیات وحش در چهارمحال و بختیاری بر اثر تغییرات اقلیمی

منطقه حفاظت شده و پارک ملی تنگ صیاد در استان چهارمحال و بختیاری از جمله زیستگاه های حیات وحش کشور است که در سال های اخیر تا حدودی با پدیده خشکیدگی گونه های گیاهی مواجه شده و البته بیش از آن که با خشکیدگی مواجه باشد، با سایر تبعات خشکسالی دست و پنجه نرم کرده است؛ این منطقه دارای انواع گَوَن است که غذای گونه های حیوانی علفخوار را تشکیل می دهد و در چند دهه گذشته هرچقدر آثار خشکیدگی و تغییر اقلیم بر این منطقه بیشتر شده، زاد و ولد حیات وحش نیز در این منطقه کاهش یافته است. البته بازهم آسیب خشکیدگی گیاهان بر تنگ صیاد از بسیاری از دیگر عرصه های طبیعی استان چهارمحال و بختیاری کمتر بوده، اما بازهم گرمای شدید و خشکسالی های پیاپی جمعیت حیات وحش این زیستگاه مهم در غرب کشورمان را تهدید کرده است.

این نکته ای است که دکتر سعید یوسف پور، مدیرکل محیط زیست چهارمحال و بختیاری در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: چهارمحال و بختیاری در سنوات گذشته جزو استان های پربارش محسوب می شد و بیشتر بارش های استان ما نیز به صورت برف بود. اما در سال های اخیر خشکسالی هم باعث کاهش میزان بارش ها و هم باعث تغییر رژیم بارش ها از برف به باران شده است که این اتفاق کاهش پوشش گیاهی مناطق تحت مدیریت ما را به همراه داشته و این مساله نیز منجر به کاهش زادآوری حیات وحش و مهاجرت حیوانات وحشی در عرصه های طبیعی شده است.

وی افزود: خشکسالی همچنین باعث کاهش منابع آبی مورد نیاز حیات وحش در مناطق تحت مدیریت اداره کل محیط زیست چهارمحال و بختیاری شده است و بر اثر وقوع این اتفاق، چشمه ها، قنوات، چاه های آب و آبشخورهایی که برای حیات وحش استفاده می شود، بر اثر وقوع خشکسالی های پیاپی بعضا کم آب شده اند و بعضا به صورت کامل خشکیده اند. بنابراین خشکسالی به طور کل به عاملی برای تهدید جمعیت حیات وحش  چهارمحال و بختیاری تبدیل شده است و البته همکاران ما در اداره کل محیط زیست استان تمام تلاش خود را انجام می دهند تا تنش های آبی موجود کمترین آسیب را به حیات وحش منطقه برساند.

280 هزار هکتار از مراتع و جنگل های چهار محال و بختیاری درگیر خشکیدگی است

یوسف پور با تاکید بر این که برخی گونه های گیاهی در جنگل ها و مراتع چهارمحال و بختیاری دچار خشکیدگی شده اند، عنوان کرد: بررسی عوامل بروز خشکیدگی در گیاهان عرصه های طبیعی استان چهارمحال و بختیاری در دست مطالعه است، اما قطعا خشکسالی، گرمای شدید و تغییرات اقلیمی به پوشش گیاهی جنگل ها و مراتع آسیب زده است. در این میان برخی متخصصان تاکید دارند که تغییرات اقلیمی باعث مهاجرت گونه های گیاهی عرصه های طبیعی از ارتفاعات پایین تر به بالاتر شده است، بخصوص که تغییر اقلیم نه تنها کاهش میزان بارندگی ها را به همراه داشته، بلکه باعث افزایش متوسط دمای هوا نیز شده است.

مدیرکل محیط زیست چهارمحال و بختیاری ادامه داد: در سال های اخیر خشکیدگی گیاهان در عرصه های طبیعی به یک چالش مهم استان چهارمحال و بختیاری تبدیل شده و هم گونه های مرتعی مانند انواع گَوَن و هم گونه های جنگلی مانند بلوط و بنه را تحت تاثیر قرار داده است. در استان ما حدود 600 هزار هکتار عرصه مرتعی گون زار وجود دارد که حدود 250 هزار هکتار از آن با چالش خشکیدگی مواجه است. همچنین استان چهارمحال و بختیاری دارای 307 هزار هکتار عرصه های جنگلی است که 30 هزار هکتار از آن درگیر خشکیدگی شده است، البته 2 هزار هکتار از آن کانون بحرانی خشکیدگی است که حدود یک هزار هکتار از آن در مناطق تحت مدیریت اداره کل محیط زیست استان قرار دارد.

وی در ادامه تاکید کرد: منطقه تنگ صیاد کمتر از سایر عرصه های طبیعی چهارمحال و بختیاری درگیر مساله خشکیدگی شده است، اما خشکسالی، گرمای شدید هوا و تغییرات اقلیمی آثار قابل مشاهده ای را بر این منطقه حفاظت شده گذاشته است. اساسا هم خشکسالی، خشکیدگی عرصه های جنگلی و مرتعی و صد البته چرای مفرط دام اهلی در چهارمحال و بختیاری هم باعث کاهش پوشش گیاهی عرصه های طبیعی استان شده و هم به کاهش منابع آب و خاک استان دامن زده است. در این میان افزایش سرعت فرسایش خاک بر اثر کاهش پوشش گیاهی، احتمال وقوع سیل شدید در عرصه های طبیعی را افزایش داده است و ما در سال های اخیر حتی در عرصه های طبیعی استان، شاهد وقوع سیل های گسترده ای بوده ایم.

تعارض شدید دامداری سنتی با حیات وحش و لزوم پوشش کامل واکسیناسیون

یوسف پور با تاکید بر این که رواج دامداری سنتی در حاشیه یا داخل زیستگاه های حیات وحش یکی از مهمترین آسیب های زیست محیطی استان چهارمحال و بختیاری محسوب می شود، اظهار داشت: متاسفانه چرای دام اهلی در استان چهارمحال و بختیاری تعارض شدیدی با زیستگاه حیات وحش دارد، بخصوص که استان ما اجتماعی دارای اقوام متعدد و عشایر زیادی است که در طول تاریخ دامدار بوده اند و اکنون هم دامداران استان با تعداد بسیار زیاد دام اهلی به زیستگاه های حیات وحش می آیند و این اتفاق باعث کاهش پوشش گیاهی مورد نیاز علخواران وحشی می شود.

مدیرکل محیط زیست چهارمحال و بختیاری ادامه داد: متاسفانه برخی دامداران استان زودتر از موعد و خارج از فصل، گله های دام اهلی خود را برای چرا به مراتع استان می آورد که این مساله باعث فقیر شدن مرتع بر اثر از بین رفتن پوشش گیاهی می شود. همچنین برخی دامداران نیز مازاد بر ظرفیت مرتع یعنی بیشتر از تعداد واحد دامی که در پروانه مرتع داری به آنها جواز داده شده است، دام های اهلی خود را به مرتع می آورند و تمام این مسائل، باعث تخریب شدید مرتع و کاهش محسوس سطح پوشش گیاهی عرصه های طبیعی می شود و علاوه بر آسیب زدن به گیاهان مرتعی به تغذیه حیات وحش استان نیز آسیب می زند.

یوسف پور در ادامه تاکید کرد: چرای دام اهلی در مناطق تحت مدیریت اداره کل محیط زیست چهارمحال و بختیاری می تواند زمینه شیوع بیماری های مشترک بین دام اهلی و حیات وحش را پدید آورد؛ بخصوص اگر واکسیناسیون دام اهلی حاشیه زیستگاه ها با پوشش صد درصدی انجام نشود، شاهد شیوع بیماری های مهلکی مثل طاعون نشخوارکنندگان کوچک در بین حیات وحش استان و بروز تلفات شدید در گونه های وحشی از جمله کل و بز خواهیم بود.

وی در پایان با تاکید بر لزوم اجرای کامل قوانین مربوط به دامداری سنتی در استان چهارمحال و بختیاری و البته دیگر نقاط کشور گفت: ما در سراسر کشور باید مطابق با داشته ها و ظرفیت های سرزمینی مراتع با انجام دامداری سنتی از عرصه های طبیعی بهره برداری کنیم. زیر اگر مازاد بر ظرفیت بُرد هر منطقه ای از طبیعت آن منطقه بهره برداری شود، پایداری آن عرصه طبیعی از دست می رود و ما در آینده دیگر نمی توانیم از آن عرصه طبیعی بهره برداری کنیم و ممکن است همین مراتع موجود در سطح کشور را نیز از دست بدهیم.