چرا بیش از ۵۰ اپلیکیشن بانکی در ایران مزیت رقابتی ندارند؟

انبوه اپلیکیشن‌های بانکی بدون نوآوری

ایران با داشتن حدود ۳۰ بانک و موسسه مالی، به مرور با رشد بانکداری دیجیتال، اقدام به معرفی اپلیکیشن‌های اختصاصی خود کرد. هدف از این اقدام، افزایش سهولت استفاده کاربران در انجام خدمات بانکی بود. با این حال، امروز شاهد حضور بیش از ۵۰ اپلیکیشن بانکی هستیم که مزیت رقابتی خاصی نسبت به همدیگر نداشته و همه خدماتی مشابه ارائه می‌کنند. این وضعیت، کاربران را ناچار به نصب و استفاده از اپلیکیشن‌های متعدد کرده است.

نقش اپلیکیشن‌های واسط

هرچند اپلیکیشن‌هایی مانند آپ، همراه‌کارت و دیگر نمونه‌های مشابه تلاش کرده‌اند نقش رابطی میان کاربران و بانک‌ها را ایفا کنند، اما محدودیت‌های ساختاری و خدماتی آن‌ها باعث شده همچنان برای اقدامات تخصصی بانکی، نیاز به نصب چندین اپلیکیشن از بانک‌های مختلف وجود داشته باشد. نتیجه آن، افزایش سردرگمی کاربران و کاهش کارآیی سیستم بانکی دیجیتال در کشور است.

الگوگیری از تجارب موفق جهانی

کشورهای دیگر طی سالیان اخیر با یکپارچه‌سازی نظام پرداخت خود توانسته‌اند مشکلاتی مشابه را حل کنند. از جمله نمونه‌های موفق در این زمینه، می‌توان به سیستم UPI هندوستان اشاره کرد که در سال ۲۰۱۶ راه‌اندازی شد. این سیستم به کاربران هندی امکان داد تا تنها با نصب یک اپلیکیشن مانند Paytm یا PhonePe به همه حساب‌های بانکی خود متصل شده و به خدمات متنوع بانکی، از جمله انتقال پول، دریافت وام‌های خُرد و سایر خدمات مالی دسترسی یابند.

همچنین چین با استفاده از سیستم‌های قدرتمند Alipay و WeChat Pay توانسته است یک سیستم پرداخت یکپارچه ایجاد کند که علاوه بر مدیریت حساب‌های بانکی، خدمات مالی پیچیده دیگری را نیز ارائه می‌دهد. این مدل‌ها، خدمات را به‌گونه‌ای عرضه کرده‌اند که کاربر تنها با یک اپلیکیشن بتواند تمامی نیازهای مالی و بانکی خود را برطرف کند.

کشورهای دیگر مانند برزیل و سنگاپور نیز از سیستم‌هایی موفق چون Pix و PayNow بهره گرفته‌اند که امکان دسترسی ساده و امن به خدمات بانکی را برای کاربران فراهم کرده‌اند.

چالش‌های بومی برای ایران

فرسودگی زیرساخت‌های فناوری یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش روی ایجاد یک سیستم یکپارچه در ایران است. به دلیل تأثیر تحریم‌ها، این زیرساخت‌ها نه تنها به‌روزرسانی نشده‌اند، بلکه از نظر امنیت اطلاعات بانکی نیز دچار مشکلات جدی هستند.

یکی دیگر از دلایل عدم موفقیت در یکپارچه‌سازی، وجود سیستم‌های جداگانه در هر بانک و ناهماهنگی میان این سیستم‌ها است. این ناهماهنگی، هم کار توسعه اپلیکیشن‌ها را دشوار کرده و هم کاربران را با پیچیدگی‌های غیرضروری مواجه ساخته است.

عدم تحول در مفهوم بانکداری باز

در حالی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته، بانکداری باز (Open Banking) به شرکت‌های فین‌تک امکان دسترسی به داده‌های بانکی را داده و به توسعه اپلیکیشن‌های نوآور کمک کرده است، در ایران بانک‌ها بیشتر از رویکرد محافظه‌کارانه پیروی کرده و داده‌های خود را انحصاری نگه می‌دارند. این اقدام نه‌تنها باعث کندی توسعه شده، بلکه کاربران نیز از خدمات مطلوب و متنوع، محروم مانده‌اند.

نقش مبهم بانک مرکزی

یکی از دیگر موانع جدی، نبود سیاست‌گذاری شفاف و عملیاتی از سوی بانک مرکزی است. این نهاد نه‌شناخت کافی از نیازها و پتانسیل‌های فناوری‌های نوین مالی دارد و نه چارچوب‌هایی برای تسهیل و هدایت صنعت تعریف کرده است. به همین دلیل، نه‌تنها رقابت سالم و سازنده‌ای میان بانک‌ها و شرکت‌ها شکل نگرفته، بلکه تلاش‌هایی که در این زمینه انجام شده نیز به نتیجه‌ای نرسیده است.

با توجه به این موارد، می‌توان گفت که برای حرکت به سوی یکپارچه‌سازی موفقیت‌آمیز سیستم پرداخت در ایران، لازم است سیاست‌های بانک مرکزی اصلاح و بر همکاری میان بانک‌ها و شرکت‌های فین‌تک تاکید شود. ایجاد زیرساخت‌های نوین و به‌روز و رفع موانع فناورانه، تنها با هماهنگی و همکاری فعال نهادهای مرتبط امکان‌پذیر خواهد بود.