دستگاه های اجرایی 3 استان با اعتبارات احیای دریاچه ارومیه خودرو می خریدند / گم شدن سالانه 300 میلیون متر مکعب حقابه دریاچه از رود ارس/ کلانتری باید پاسخگو باشد

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، با وجود این که از بهمن 92 ستاد احیای دریاچه ارومیه با دستور حسن روحانی، رئیس جمهور وقت تشکیل شد و قرار بود این ستاد تمام فعالیت های مربوط به تولید و مصرف آب از جمله کشاورزی، آب شرب، صنعت و تامین حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه در سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان را به گونه ای برنامه ریزی کند که در یک برنامه ده ساله یعنی تا پایان سال 1402، این دریاچه به تراز اکولوژیک خود برسد، اما اکنون آخرین آمارهای رسمی درباره وضعیت دریاچه ارومیه از این حکایت دارد که در تاریخ 14 شهریور 1401، تراز دریاچه ارومیه به 1270 متر و 19 سانتی متر رسیده که این رقم 3 متر و 91 سانتی متر از تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه یعنی 1274 متر و 10 سانتی متر، پایین تر است.

علاوه بر کاهش محسوس تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه به دلیل وقوع خشکسالی های شدید در سال های اخیر، افزایش محسوس دمای هوا بر اثر گرمایش جهانی و در نتیجه رشد میزان تبخیر سطحی آب دریاچه و صد البته سوء مدیریت شدید منابع آبی حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دو دهه گذشته با احداث سدهای متعدد، افزایش چند برابری اراضی کشاورزی و باغی، عدم اصلاح الگوی آبیاری اراضی باغی و زراعی و به نتیجه نرساندن عمده پروژه های تعریف شده برای احیای دریاچه ارومیه در چند سال اخیر منجر به آن شده است که اکنون مساحت دریاچه ارومیه نیز مانند تراز آن به شکل محسوسی کاهش یابد.

به نحوی که اخیرا آرزو اشرفی زاده، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب های سازمان محیط زیست از این خبر داده که دریاچه ارومیه به دو نیمه تقسیم شده که سطح آب در هر دو بخش شمالی و جنوبی آن به شدت پایین است و اگر حقابه دریاچه ارومیه تامین نشود، با توجه به در پیش رو بودن یک پاییز گرم و کم بارش و احتمال تاخیر در شروع بارندگی های پاییزه، بعید نیست که دریاچه ارومیه در ماه های آتی به صورت کامل خشک شود. این البته سناریوی بدبینانه است و در یک سناریوی واقع بینانه تر، اخیرا مسعود باقرزاده کریمی، رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه گفته است واقع بینانه ترین آینده ای که کارشناسان برای دریاچه ارومیه متصورند، احیای بخش های شمالی و خشکیدگی پهنه های وسیعی از آن است. موثرترین اقدامی هم که می توان برای کاهش آسیب زیست محیطی در منطقه انجام داد، قرق کامل پارک ملی ارومیه و کاشت گیاهان سازگار با خاک شور و کم‌آب‌بر است.

تخصیص 18 هزار میلیارد تومان به ستاد در طول هشت سال و نیم

این روزها اما در حالی شاهد وضعیت اسف بار دریاچه ارومیه هستیم که برخلاف سال های ابتدایی دهه 90 که دریاچه ارومیه مانند امروز در شرایطی بسیار بحرانی قرار داشت، دیگر نمی توان گفت هیچ گونه برنامه ریزی مدونی برای احیای دریاچه ارومیه انجام نشده است، زیرا در هشت سال و نیم گذشته یک ستاد پرطمطراق با دریافت بودجه های عظیم داخلی و بین المللی قرار بوده است که برای احیای دریاچه ارومیه برنامه ریزی کند و بر حسن اجرای برنامه ها توسط بخش های دولتی، خصوصی و خارجی نظارت داشته باشد و در یک برنامه ده ساله یا در صورت بروز خشکسالی های پیش‌بینی‌نشده، کمی طولانی تر، دریاچه ارومیه را به تراز اکولوژیک آن برساند. اما نه تنها این اتفاق رخ نداده، بلکه اکنون سطح آب دریاچه ارومیه حتی از زمان مشابه سال 93 کمتر است و در این میان بسیاری از کارشناسان، وجود قصور و تخلفات گوناگون در ستاد احیای دریاچه ارومیه در 8.5 سال گذشته را عامل وضعیت بحرانی امروز این دریاچه می دانند.

این نکته ای است که جلال محمودزاده، نماینده مردم مهاباد در مجلس شورای اسلامی و نایب رئیس هیات تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: با توجه به ابهامات و اشکالات زیادی که در فعالیت حدودا 9 ساله ستاد احیای دریاچه ارومیه وجود دارد، مجلس شورای اسلامی اخیرا طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه را کلید زد و در هفته های اخیر اعضای هیات تحقیق و تفحص انتخاب شده اند تا عملکرد این ستاد در هشت سال و نیم گذشته را مورد بررسی قرار دهند؛ بخصوص که برآورد می شود در طول مدت فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه، برحسب ارزش امروز ریال، مجموعا حدود 18 هزار میلیارد تومان بودجه داخلی و کمک بین المللی در اختیار این ستاد قرار داده شده است.

وی افزود: مهمترین مساله ای که ما می خواهیم در هیات تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه بررسی کنیم، نحوه هزینه کرد اعتباراتی است که در نزدیک به 9 سال اخیر به ستاد احیا واگذار شده است. همچنین ما قصد داریم بررسی کنیم که چه مقدار از پروژه های اجراشده توسط ستاد احیای دریاچه ارومیه در برنامه این ستاد قرار داشته و آیا مراحل قانونی واگذاری پروژه ها به پیمانکاران طرف قرارداد با ستاد احیای دریاچه ارومیه به درستی طی شده است یا خیر. همچنین ما این مساله را بررسی خواهیم کرد که اعزام برخی اعضای ستاد احیا به ماموریت های خارجی و برگزاری برنامه های تبلیغاتی و سفرهایی که توسط این ستاد برگزار شده، تا چه حد برای احیای دریاچه مورد نیاز بوده است.

ماجرای شرکت های خانوادگی و تعارض منافع برخی مسئولان وقت ستاد

محمودزاده با بیان این که بررسی نحوه انتخاب شرکت های طرف قرارداد با ستاد احیای دریاچه ارومیه از جمله مهمترین موارد مورد بررسی هیات تحقیق و تفحص مجلس خواهد بود، عنوان کرد: بررسی های ما نشان می دهد که برخی افراد که جزو مسئولان وقت ستاد احیای دریاچه ارومیه بودند، در آن دوران شرکت های خانوادگی ثبت کرده بودند و بعضی پروژه های مربوط به آبیاری تحت فشار نیز توسط ستاد احیای دریاچه ارومیه به این شرکت ها واگذار شده است. ما حتما نحوه بسته شدن قرارداد با این شرکت ها، عملکرد این شرکت ها و موضوع وجود تعارض منافع در ستاد احیای دریاچه ارومیه در نحوه بستن قرارداد و نظارت بر عملکرد این شرکت ها را بررسی خواهیم کرد.

نایب رئیس هیات تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: در حال حاضر عملکرد بسیاری از شرکت هایی که برای اجرای پروژه های مختلف با ستاد احیای دریاچه ارومیه قرارداد بسته بودند، زیر سوال است؛ به طور مثال، اکنون گفته می شود که تنها 500 تا 600 متر از طرح انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه با استفاده از تونل کانی سیب باقی مانده است، اما بررسی ها نشان می دهد که نزدیک به 2 کیلومتر از تونل کانی سیب به دلیل اشتباه در محاسبات مهندسی و قصور در نحوه اجرا و نظارت بر ساخت این تونل ترک برداشته و بخشی از آن ریزش کرده است.

نماینده مردم مهاباد در مجلس شورای اسلامی با انتقاد از عملکرد دستگاه های اجرایی حوضه آبریز دریاچه ارومیه در 9 سال گذشته گفت: دستگاه های اجرایی مرتبط با موضوع احیای دریاچه ارومیه شامل شرکت های آب منطقه ای، منابع طبیعی، جهاد کشاورزی و محیط زیست حوضه آبریز دریاچه ارومیه باید در طول این 9 سال علاوه بر برنامه های تعیین شده توسط ستاد احیای دریاچه ارومیه که برای اجرای آنها بودجه های ویژه ای توسط ستاد احیا تخصیص می یافت، با استفاده از اعتبارات سنواتی عادی خود، سایر وظایف ذاتی خود را نیز اجرا می کرد، اما متاسفانه بسیاری از این دستگاه ها در طول مدت استقرار ستاد احیای دریاچه ارومیه در منطقه، عملکرد عادی خود را تعطیل کردند و فقط از اعتبارات ستاد احیا ارتزاق می کردند.

وی در ادامه تاکید کرد: بسیاری از دستگاه های اجرایی مرتبط با موضوع احیای دریاچه ارومیه در هر سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان در 9 سال گذشته به جای این که از بودجه های سالیانه خود برای عملکردهای عادی هزینه کنند، خودشان را به اعتبارات ستاد احیای دریاچه ارومیه وصل کرده بودند و با این که باید اعتبارات ستاد احیا را در پروژه های مربوط به احیای دریاچه ارومیه هزینه می کردند، با استفاده از این اعتبارات به خرید خودرو برای دستگاه های اجرایی یا پرداخت حقوق پرسنل پرداختند، آن هم پرسنلی که در خود دستگاه های اجرایی مشغول به کار بودند نه ستاد احیای دریاچه ارومیه.

تایید وجود انحراف در هزینه کرد اعتبارات ستاد احیا

محمودزاده با بیان این که وجود انحراف در هزینه کرد اعتبارات ستاد احیای دریاچه ارومیه توسط برخی دستگاه های اجرایی استان های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان توسط دیوان محاسبات، بازرسی کل کشور و مرکز پژوهش های مجلس تایید شده است، عنوان کرد: آقای عیسی کلانتری بیش از هشت سال رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه بودند و همین حالا قصورهایی متوجه ایشان است. البته برای مشخص شدن بیشتر ابعاد مساله، باید بررسی های هیات تحقیق و تفحص مجلس از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه تکمیل شود، اما شکی نیست که ایشان به عنوان رئیس ستاد احیا از زمان تشکیل این مجموعه تا همین یک ماه پیش باید پاسخگوی قصور در عملکرد این ستاد باشد.

نایب رئیس هیات تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: با توجه به این که آقای عیسی کلانتری تقریبا در تمام طول فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه، مسئول اصلی این ستاد بودند، اگر بعد از بررسی های هیات تحقیق و تفحص مجلس مشخص شد که تخلفاتی در عملکرد ستاد احیا وجود داشته است، ایشان به عنوان رئیس وقت مجموعه حتما باید پاسخگوی دستگاه های نظارتی کشور باشند.

وی در ادامه تاکید کرد: علاوه بر آقای کلانتری، مدیران وقت سایر دستگاه های اجرایی حوضه آبریز دریاچه ارومیه در 9 سال گذشته نیز باید به این مساله پاسخ دهند که مگر آنها نباید صرف نظر از اعتباراتی که از ستاد احیا دریافت می کردند، با استفاده از همان بودجه های عادی به انجام وظایف معمول خود شامل توسعه طرح های آبیاری تحت فشار، لایروبی کانال ها و ... می پرداختند، اما چرا این دستگاه ها انجام وظایف ذاتی خود را نیز به اعتبارات ستاد احیا منوط کردند و بخش کمی از بودجه های عادی خود را برای انجام وظایف معمولی‌شان هزینه کردند؟ به نظر می رسد این کار یک تخلف باشد و ما حتما در هیات تحقیق و تفحص مجلس تمام انحرافاتی که احیانا در هزینه کرد اعتبارات ستاد احیای دریاچه ارومیه پدید آمده است را بررسی می کنیم.

کمتر از 10 درصد زمین های کشاورزی حوضه آبریز دریاچه به سیستم آبیاری مدرن تجهیز شدند

محمودزاده در بخش دیگری از صحبت هایش با انتقاد از عدم مدیریت مصرف آب کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در طول دوره فعالیت ستاد احیا گفت: در زمان تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، قرار شد که در یک برنامه ده ساله تمام اراضی کشاورزی و باغی در استان های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان به سیستم های آبیاری مدرن تجهیز شوند و قرار بود سالانه دقیقا به اندازه مقدار آب صرفه‌جویی‌شده بر اثر اصلاح سیستم های آبیاری زمین های کشاورزی، به عنوان حقابه دریاچه ارومیه برای این دریاچه رهاسازی شود. ولی متاسفانه اجرای برنامه های مربوط به توسعه آبیاری مدرن در اراضی کشاورزی و باغی در تمام مناطق حوضه آبریز دریاچه ارومیه در طول 9 سال گذشته به شدت کُند پیش رفت و ستاد احیای دریاچه ارومیه نتوانست با مدیریت آب کشاورزی در این حوضه آبریز، عملا بر سهم آب دریاچه ارومیه اضافه کند و جلوی خشک شدن این دریاچه را بگیرد.

وی در ادامه تاکید کرد: برآوردهای ما نشان می دهد که در طول نزدیک به 9 سال فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه، کمتر از 10 درصد اراضی کشاورزی در دشت های حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان به سیستم های آبیاری مدرن مجهز شده اند، این در حالی است که ستاد احیا قرار بود در یک برنامه ده ساله، صد درصد اراضی کشاورزی دشت های حوضه آبریز دریاچه ارومیه را به سیستم های آبیاری مدرن مجهز کند تا بتواند با صرفه جویی محسوس در مصرف آب کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، تا حد زیادی آب مورد نیاز برای احیای دریاچه را از همین محل تامین کند، اتفاقی که متاسفانه رخ نداد و نتیجه آن هم وضعیت بحرانی امروز دریاچه ارومیه است.

قرار بود 45 درصد در آب کشاورزی صرفه جویی شود، فقط 3.5 درصد صرفه جویی شد

نایب رئیس هیات تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه ارومیه در ادامه انتقادات خود از عدم مدیریت آب کشاورزی توسط ستاد احیا در طول 9 سال گذشته گفت: قرار بود ستاد احیای دریاچه ارومیه با کمک دولت و بخش خصوصی، برنامه هایی را برای توسعه آبیاری تحت فشار و تجهیز اراضی کشاورزی و باغی حوضه آبریز دریاچه ارومیه اجرا کند تا در یک برنامه ده ساله، مجموعا شاهد 45 درصد صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه باشیم، اما کُند پیش رفتن روند اجرای پروژه های ستاد احیا در بخش کشاورزی باعث شده است که اکنون بعد از گذشت حدود 9 سال از تشکیل این ستاد، فقط 3.5 درصد در مصرف آب کشاورزی حوضه آبریز دریاچه ارومیه نسبت به زمان آغاز فعالیت ستاد احیا صرفه جویی شده باشد.

وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به وضعیت بحرانی امروز دریاچه ارومیه، ما پیشنهاد می کنیم که حداقل برای بهبود اندک شرایط دریاچه ارومیه، هرچه زودتر تونل کانی سیب که تنها حدود 500 متر تا پایان احداث آن باقی مانده است، به بهره برداری برسد تا حداقل کمی آب به دریاچه ارومیه برسد و وضعیت این دریاچه تا زمان شروع بارندگی های پاییزه، اندکی نسبت به شرایط امروز بهبود یابد. در چنین شرایطی با توجه به نیاز فوری دریاچه ارومیه به آب، ما پیشنهاد می کنیم که حتی با وجود همان ترک موجود در طول مسیر تونل کانی سیب، این تونل به بهره برداری برسد و بعدا برای رفع مشکل ترک خوردگی فکر شود.

گم شدن سالانه 300 میلیون متر مکعب حقابه دریاچه ارومیه از رود ارس

محمودزاده در بخش پایانی صحبت های خود به گم شدن سالانه 300 میلیون متر مکعب از حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه ارس اشاره کرد و گفت: با وجود این که در زمان شروع فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه قرار بود سالانه 300 میلیون متر مکعب از آب رودخانه ارس به دریاچه ارومیه اختصاص یابد، اما در طول دوران فعالیت ستاد احیا، این حقابه تامین نشده است و بدتر از آن این که اصلا مشخص نیست سهم دریاچه از رودخانه ارس را به کجا برده اند و سالانه 300 میلیون متر مکعب از حقابه دریاچه ارومیه که باید به این دریاچه اختصاص می یافت، اکنون در کدام از مصارف شرب، صنعت یا کشاورزی مصرف می شود و اساسا سرنوشت سالیانه 300 میلیون متر مکعب از آب رودخانه ارس در هاله ای از ابهام قرار دارد.

وی در پایان تصریح کرد: با وجود این که ستاد احیای دریاچه ارومیه در شرو ع فعالیت خود تعریف هرگونه حقابه جدید برای کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه را ممنوع کرده بود، اما شاهد آن هستیم که در طول دوران فعالیت همین ستاد، سالانه 300 میلیون متر مکعب آب از زرینه رود بوکان و میاندوآب به سمت تبریز برده اند و متاسفانه 90 درصد این آب به اراضی کشاورزی و صنایع موجود در شهرستان تبریز اختصاص پیدا کرده است. این مقدار آب به همراه سالانه 300 میلیون متر مکعب حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه ارس مجموعا 600 میلیون متر مکعب از حقابه دریاچه ارومیه را تشکیل می دهد که فقط در دو نمونه در طول دوران فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه از این دریاچه گرفته شد و به صورت غیرقانونی به مصارف دیگر تخصیص یافت.