ایران در آستانه فروپاشی اکولوژیکی / پنج استان تک منبعی آب در آینده نزدیک در معرض تنش آبی

مطابق اظهارات محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در گفت و گو با رکنا، با توجه به این که بسیاری از شهرها در استان هایی نظیر زنجان، کردستان، همدان، خوزستان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و چهارمحال و بختیاری صرفا به یک منبع آبی وابسته هستند و راهکاری مناسب برای مدیریت منابع آبی این شهرها در شرایط بحرانی پیش بینی نشده است، احتمال دارد بعضی شهرهای این استان ها در آینده نزدیک با تنش آبی مواجه شوند.

خشکسالی مدیریتی، عامل اصلی بروز بحران آب در ایران

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، ایران از نظر جغرافیایی در اقلیم خشک و نیمه خشک زمین قرار گرفته است و در سال های اخیر تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی های متعدد بر اثر وقوع این تغییرات دست به دست هم داده و به تشدید بحران آب در نقاط مختلف کشورمان دامن زده است. اما در سال های اخیر از قضا مناطقی از ایران دچار تنش آبی شده اند که در جغرافیای کم آب ایران جزو مناطق نسبتا پرآب محسوب می شوند و میزان بارندگی و آورده رودخانه ها در این مناطق همواره از نیاز مردم آنها بیشتر تلقی می شود.

وقوع بحران آب در مناطق نسبتا پرآب ایران در چند سال گذشته نشان داده است که بیش از آن که خشکسالی و تغییرات اقلیمی عامل اصلی ایجاد تنش آبی در شهرهای مختلف کشورمان باشد، سوء مدیریت منابع آبی باعث وقوع این اتفاق شده است؛ بخصوص در استان های پرآبی از جمله خوزستان، چهارمحال و بختیاری و همدان شاهد آن بوده ایم که عدم رعایت الگوی کشت و اصلاح شیوه های آبیاری در بخش کشاورزی، اجرای طرح های انتقال آب بین حوضه ای، فرسودگی شبکه توزیع آب در سطح این استان ها و وابسته بودن برخی شهرها در این سه استان به یک منبع سازه ای تامین آب از جمله مهمترین عوامل بروز تنش های آبی در این استان ها بوده است.

این نکته ای است که محمد درویش، کنشگر محیط زیست و رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: در شرایطی در دو سال گذشته شاهد وقوع بحران آب شرب در برخی شهرهای ایران بوده ایم که فقط 8 درصد منابع آبی قابل استحصال کشور می تواند نیاز آبی تمام مردم ایران را برطرف کنیم. این مساله نشان می دهد تنش آبی مناطق مختلف کشورمان بیش از آن که ناشی از تغییرات اقلیمی باشد، بر اثر خشکسالی مدیریتی و نشستن افراد اشتباه بر صندلی هایی به وجود آمده است که لیاقت نشستن بر این صندلی ها را ندارند.

وی افزود: بحران آب شربی که اخیرا در همدان و شهرکرد پدید آمد، مثال بارزی از فقر مدیریتی و به‌کارگیری برخی مدیران پوپولیست در سطح کشور است. البته در هفته های اخیر نه فقط در این دو شهرستان، بلکه حتی در مناطقی از استان گیلان به عنوان پربارش‌ترین استان کشور نیز با معضل کمبود آب شرب مواجه بوده ایم؛ مساله ای که نشان می دهد ریشه بروز بحران آب شرب در برخی شهرهای ایران کاهش میزان نزولات جوی نیست، بلکه فقدان وجود مدیران متخصص در جایگاه های تخصصی است که باعث شده امروز چنین مشکلاتی را در حوزه آب کشور تجربه کنیم.

احتمال وقوع تنشی آب در شهرهای تک منبعی بیشتر است

درویش در پاسخ به سوال رکنا مبنی بر این که کدام استان های کشور در معرض تشدید تنش های آبی قرار دارند، عنوان کرد: در هر منطقه ای از کشورمان که حقابه محیط زیست مقدم بر حقابه کشاورزی و صنعت و بعد از سهم آب شرب در نقاط مختلف کشورمان تخصیص نیابد، این احتمال وجود دارد که آن منطقه با تنش آبی مواجه شود. بنابراین با توجه به وجود سوء مدیریت آب و تداوم نگاه سازه ای به مدیریت منابع آبی در سراسر کشور این احتمال وجود دارد که بحران آب در تمام نقاط ایران تکرار شود.

رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ادامه داد: احتمال ایجاد بحران آب معمولا در مناطقی از ایران بیشتر است که عمده آب مورد نیاز آنها صرفا از یک منبع یعنی یک سد یا چشمه تامین می شود و راهکاری چندجانبه برای مدیریت منابع آبی آن مناطق اندیشیده نشده است. استان های زنجان، کردستان، همدان، خوزستان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و چهارمحال و بختیاری از جمله استان هایی هستند که برخی شهرهای آنها فقط به یک منبع آبی وابسته هستند و احتمال بروز بحران آب در این شهرها بالاست.

این کنشگر محیط زیست در ادامه توضیحات خود گفت: در بسیاری از شهرهای استان های ذکرشده، معمولا تصفیه خانه ای بزرگ ایجاد نشده و فکری هم به حال بازچرخانی آب و ترمیم فرسودگی های شبکه آبرسانی انجام نشده است. همچنین این شهرها از نظر پدافند غیرعامل در مدیریت منابع آب شرب دچار مشکل هستند، زیرا این شهرها فقط به یک منبع آبی وابسته هستند و اگر برای آن منبع مشکلی به وجود آید، تمام سطح آن شهر با مشکل آب شرب مواجه می شود.

وی در ادامه تاکید کرد: متاسفانه به دلیل عدم آینده نگری در مدیریت منابع آبی ایران، معمولا مسئولان شهرهای نسبتا پرآب، راهکاری صحیح برای مدیریت آب در شرایط بحرانی پیش بینی نکرده اند و چون گمان می کردند این شهرها با مشکل آب مواجه نخواهند شد، شهرهای نسبتا پرآب را از گذشته فقط به یک منبع آبی وابسته کرده اند. این در حالی است که در شهرهای کم آب استان هایی نظیر اصفهان، یزد، خراسان جنوبی و کرمان چون کم آبی یک معضل همیشگی بوده است، از گذشته تمهیدات ویژه ای برای مدیریت آب اندیشیده شده و چندین گزینه به عنوان منبع تامین آب در نظر گرفته شده است.

هیچ نشانه ای از برنامه ریزی ایران برای سازگاری با تغییر اقلیم نیست

درویش در بخش دیگری از صحبت هایش خود، از تغییر اقلیم به عنوان مهمترین معضل محیط زیستی جهان نام برد و گفت: با وجود این که سوء مدیریت منابع آبی بسیار بیشتر از خشکسالی بر تنش آبی شهرهای مختلف ایران تاثیر گذاشته است، اما تغییرات اقلیمی آثار سوء دیگری نظیر تشدید بیابان زایی، گرد و غبار، گرم شدن متوسط دمای هوا و افزایش احتمال وقوع بارندگی و سیل های شدید برای کشورمان به همراه داشته و از قضا ایران به دلیل قرار گرفتن در اقلیم خشک و نیمه خشک زمین و کاهش تاب آوری اکوسیستم به دلیل سوء مدیریت های زیست محیطی از تغییرات اقلیمی آسیب دیده است.

رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ادامه داد: تغییرات اقلیمی باعث شده است که در سال های اخیر میزان بارندگی سالانه در ایران به طور متوسط 15 درصد کمتر شود و میانگین دمای هوای کشور 1.5 درجه سانتی گراد افزایش یابد. پیش بینی های جهانی نیز از این حکایت دارد که وضعیت آینده تبعات تغییر اقلیم در سراسر جهان از جمله ایران از شرایط امروز بدتر خواهد بود و در چنین شرایطی ما چاره ای جز حرکت به سمت توسعه اقتصاد غیرآب‌محور به عنوان مهمترین راهکار سازگاری با آثار سوء تغییرات اقلیمی نداریم.

این کنشگر محیط زیست در ادامه توضیح داد: متاسفانه هیچ نشانه ای در کشور مبنی بر این که ایران به سمت تغییر چیدمان توسعه برای سازگاری با تبعات تغییر اقلیم حرکت می کند، دیده نمی شود. البته بعضا وعده هایی در این زمینه داده می شود، مثلا دولت سیزدهم اعلام کرده که می خواهد در طول 4 سال به میزان 10 هزار مگاوات به ظرفیت استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در کشورمان اضافه کند، اما اکنون یک سال از مدت زمان فعالیت دولت گذشته و ما انتظار داشتیم پتانسیل نیروگاه های تجدیدپذیر کشور به میزان 2500 مگاوات اضافه می شد، اما هنوز حتی یک مگاوات از این وعده دولت محقق نشده است.

وی در پایان تصریح کرد: بسیاری از وعده های مدیران در ادوار مختلف دولت برای سازگاری با تبعات تغییر اقلیم محقق نشده و بسیاری از صحبت ها در حد حرف باقی مانده است. در چنین شرایطی نیز نمی توان آینده روشنی را برای شرایط اقلیمی ایران متصور بود و به نظر می رسد ایران در حال حرکت به سمت فروپاشی اکولوژیکی است و اگر روند موجود تغییر نکند، قطعا کار برای دولت های بعدی سخت تر خواهد شد.