3 پیشنهاد پولساز برای شالیکاران تا کاه و کلش را نسوزانند / کاهش حاصلخیزی مزارع برنج با سوزاندن کاه و کلش

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، سال هاست که برنج کاران در استان های شمالی کشور در ماه های مرداد و شهریور که فصل برداشت محصول است، بلافاصله بعد از درو کردن خوشه های برنج، به دلیل رواج یک رسم اشتباه، بعد از برداشت محصول، بخش انتهایی ساقه ها که هنوز به زمین متصل هستند و کاه و کلش روی مزارع را می سوزانند؛ مساله ای که نه تنها منجر به آلودگی هوای مناطق مسکونی اطراف شالیزارها می شود، بلکه آلودگی خاک و کاهش منابع آبی در شهرهای شمالی را نیز به همراه دارد. حتی در برخی موارد، خارج شدن سطح آتش سوزی از کنترل شالیکاران باعث سرایت آتش به جنگل ها و مراتع اطراف می شود و بعضا ایجاد حریق هایی گسترده در اراضی طبیعی شمال ایران را به دنبال دارد.

چرا برنج کاران شمال ایران، زمین های خود را آتش می زنند؟

ماجرا از این قرار است که ساقه های برنج معمولا بین 70 تا 100 سانتی متر ارتفاع دارند و وقتی شالیکاران در زمان برداشت محصول، خوشه های برنج را با استفاده از دستگاه های کمباین برداشت می کنند، بین 10 تا 20 سانتی متر از انتهای هر ساقه روی زمین می ماند که برداشت آن برای برنج کاران صرفه اقتصادی ندارد. همچنین بعد از برداشت ساقه های برنج، شالیکاران در کنار زمین های خود، دانه های برنج را یا به صورت دستی یا با استفاده از کمباین های پیشرفته، از بدنه ساقه ها جدا می کنند و باقیمانده خوشه ها را روی زمین می ریزند.

در چنین شرایطی نیز با توجه به این که اولا عمده شالیکاران به کشت دوم برنج می پردازند و نمی خواهند بازه زمانی مربوط به کشت دوم را برای خارج کردن ساقه های باقیمانده از روی زمین، زیر و رو کردن کاه و کلش و هدایت آنها به زیر خاک برای تبدیل کردن ساقه های باقیمانده و کاه و کلش به کود گیاهی ندارند و ثانیا این تفکر اشتباه در میان برنج کاران شمال کشور رواج پیدا کرده است که آتش زدن مزارع به ارتقای کیفیت خاک کمک می کند، عمده شالیکاران بعد از برداشت محصول سطح شالیزارهای خود را آتش می زنند.

این در حالی است که از نظر علمی ثابت شده است که نه تنها آتش زدن سطح شالیزارها تاثیری در بهبود کیفیت خاک آنها ندارد، بلکه به اکوسیستم خاک ضربه می زند، حاصلخیزی آن را کم می کند و رفته رفته باعث کاهش بهره وری خاک می شود؛ زیرا اولا ریزجانداران و موجودات زنده موجود در دل خاک که بخشی از اکوسیستم خاک را تشکیل می دهند و به بهبود کیفیت آن کمک می کنند، با آتش زدن مزارع از بین می روند و ثانیا سوزاندن سطح مزارع باعث از دست رفتن عناصری نظیر پتاسیم، ازت و فسفر به عنوان مواد مغذی موجود در دل خاک می شود.

کاه و کلش می تواند به کود گیاهی ارزشمند تبدیل شود

نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، این است که برنج کاران در شرایطی کاه و کلش باقیمانده در مزارع خود را می سوزانند که با پیشرفت علوم کشاورزی و دامداری ثابت شده است که می توان با فرآوری کاه و کلش، یا از آن به عنوان کود گیاهی استفاده کرد یا کاه و کلش و ساقه های باقیمانده روی مزارع را به کنسانتره تبدیل کرد و به عنوان خوراک دام به فروش رساند. همچنین بخشی از اندام ساقه های برنج که به عنوان کاه و کلش سوزانده می شوند، در تولید فیبر چوبی و نئوپان قابل استفاده هستند و اساسا راهکارهای زیادی برای درآمدزایی با استفاده از کاه و کلش وجود دارد که شالیکاران شمال کشور نسبت به آن بی توجه هستند.

این نکته ای است که داریوش عبادی، فعال محیط زیست مازندران در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: یکی از مهمترین کاربردهای کاه و کلش اراضی برنج که شالیکاران به اشتباه آن را می سوزانند، استفاده از این بقایای گیاهی به عنوان کود است؛ به نحوی که برنج کاران می توانند با استفاده از دستگاه های مخصوص، کاه و کلش را ابتدا خُرد و سپس به صورت کامل پودر کنند و بعد به عنوان کمپوست یا بیوماس به دل زمین برگردانند تا رفته رفته کاه و کلش خُردشده به هوموس خاک (گیاخاک) تبدیل شود که از جمله ارزشمندترین کودهای گیاهی به حساب می آید.

وی افزود: با وجود این که برنج کاران گمان می کنند که سوزاندن کاه و کلش می تواند به افزایش کیفیت زمین های آنها کمک کند، اما نه تنها این کار باعث افت میزان حاصلخیزی اراضی برنج می شود، بلکه اگر شالیکارها کاه و کلش مزارع خود را فرآوری کنند، می توانند از آنها به عنوان کودهای گیاهی ارزشمندی استفاده کنند از عناصر مهمی نظیر کلسیم و منیزیم برخوردار است؛ عناصری که به صورت طبیعی در کاه و کلش وجود دارد، اما چون شالیزارها آن را می سوزانند و خاک خود را با آتش زدن سطح اراضی تخریب می کنند، بعدا ناچار می شوند که برای تامین همین عناصر، کود شیمیایی بخرند و بیش از پیش به هزینه های تولید خود اضافه کنند.

چگونه می توان کاه و کلش را به علوفه و کنسانتره خوراک دام تبدیل کرد؟

عبادی با بیان این که می توان با جمع آوری و بسته بندی کاه و کلش شالیزارها از آن به عنوان خوراک دام استفاده کرد، گفت: برنج کاران می توانند کاه و کلش مزارع خود را بسته بندی کنند و از آنها به صورت مستقیم به عنوان علوفه دامی استفاده کنند. البته با توجه به این که در فصل زمستان در شمال کشور بعضا با کمبود علوفه مواجه هستیم، برخی شالیکاران کمابیش این کار را انجام می دهند و کاه و کلش خود را به عنوان علوفه به دامداران سنتی می فروشند. اما چون اساسا شمال کشور نیاز محدودی به علوفه دامی دارد، معمولا برنج کاران فقط بخشی از کاه و کلش را به عنوان علوفه به فروش می رسانند و باقیمانده آن را می سوزانند، زیرا ساز و کار مناسبی برای این که شالیکاران تمام کاه و کلش خود را بسته بندی کنند و آن را به مناطق دیگر ایران بفروشند، وجود ندارد.

این فعال محیط زیست مازندران ادامه داد: وزارت جهاد کشاورزی که هم متولی امور زراعت و باغداری است و هم رسیدگی به امور پرورش دام و طیور را برعهده دارد، باید برای غنی سازی کاه و کلش با استفاده از مواد مغذی مورد نیاز دام برنامه ریزی کند تا به جای این که شالیکاران کاه و کلش خود را بسوزانند، آن را در دستگاه های مخصوصی پودر کنند و با عناصر غذایی مورد نیاز دام اهلی مخلوط کنند و به عنوان کنسانتره خوراک دام به فروش برسانند. این کار به افزایش کیفیت کاه و کلش به عنوان کنسانتره دام و طیور کمک می کند و اگر وزارت جهاد برنامه ریزی مناسبی داشته باشد، شالیکاران می توانند کاه و کلش فرآوری شده مزارع خود را با قیمت بالایی به عنوان خوراک دام به مناطق مختلف کشور بفروشند.  

وی در ادامه تاکید کرد: فرآوری کاه و کلش و تبدیل آن به کنسانتره خوراک دام به دستگاه های مخصوصی نیاز دارد و وزارت جهاد کشاورزی باید به نحوی از شالیکاران حمایت کند که یا هرکدام یک دستگاه بخرند و خودشان کنسانتره تولید کنند یا هر چند شالیکار بتوانند با تشکیل گروهی واحد، یک کارگاه کوچک تولید کنسانتره احداث کنند و در کنار برنج کاری، درآمد دومی را هم از تبدیل کاه و کلش به کنسانتره خوراک دام به دست آورند. البته انجام این کار جز با آموزش و فرهنگ سازی میان شالیکاران شمال کشور امکان پذیر نیست و دولت باید برنج کاران را به گونه ای آموزش دهد که با توجه به درآمدهای مناسبی که می توانند از فرآوری کاه و کلش به دست آورند، نباید بقایای گیاهی باقیمانده روی زمین های خود را بسوزانند.

کاربرد کاه و کلش در صنایع تولید فیبر و نئوپان

عبادی با بیان این که کاه و کلش می تواند در صنایع چوب و نئوپان نیز کاربرد داشته باشد، عنوان کرد: ساقه های باقیمانده روی مزارع و خوشه های برنجی که دانه های آن جدا شده است، برای استفاده در تولید فیبر چوبی، نئوپان و سایر محصولات سلولوزی قابل استفاده هستند و شالیکاران می توانند به جای این که کاه و کلش مزارع خود را بسوزانند، آن را به صنایع فیبر و نئوپان بفروشند. البته برای این که کاه و کلش خمیر شود و قابلیت استفاده برای تولید فیبر، نئوپان و سایر محصولات سلولزی را داشته باشد، به فناوری مخصوصی نیاز است. ولی ما در کشورمان با کمبود این فناوری مواجه هستیم و وزارت جهاد باید به گونه ای برنامه ریزی کند که این فناوری ها وارد ایران شود تا شالیکاران به جای این که کاه و کلش خود را بسوزانند، آن را به کارخانجات تولید فیبر، نئوپان و سایر محصولات سلولزی بفروشند.

وی در ادامه تاکید کرد: برنج کاران شمال کشور باید توجه داشته باشند که کاه و کلش یک محصول بی ارزش نیست که صرفا باید سوزانده شود، بلکه ما می توانیم با فرآوری کاه و کلش آن را به محصولات باارزشی مانند کود گیاهی، علوفه دامی و کنسانتره خوراک دام تبدیل کنیم یا به عنوان مواد اولیه در صنایع سلولوزی و تولید فیبر و نئوپان مورد استفاده قرار دهیم. البته انجام این کار اولا به ترویج و آموزش و ثانیا به هدایت گری و برنامه ریزی مناسب نیاز دارد که وظیفه انجام هر دو اقدام برعهده وزارت جهاد کشاورزی است. همچنین این وزارتخانه باید با فرهنگسازی گسترده، این تفکر اشتباه که سوزاندن کاه و کلش باعث تقویت خاک شالیزارها می شود، از ذهن برنج کاران شمال کشور پاک کند و به آنها ثابت کند که این رسم هیچ مبنای علمی ندارد.

وزارت کشاورزی باید کشت دوم برنج را ممنوع کند

این فعال محیط زیست مازندران با تاکید بر لزوم ممنوع شدن کشت دوم برنج در ایران گفت: عمده شالیکارانی که کاه و کلش مزارع خود را می سوزانند، برای این که می خواهند به سرعت بعد از برداشت محصول به کشت دوم برنج بپردازند، این کار را انجام دهند. این در حالی است که کشت دوم برنج مانند کشت اول آن آب فراوانی را مصرف می کند و در سال های اخیر شرایط خشکسالی در استان های شمالی کشور به جایی رسیده است که حتی در این استان ها نیز آب کافی برای انجام کشت دوم برنج وجود ندارد و وزارت کشاورزی اگر می خواهد استان های شمالی نیز مانند بعضی از دیگر استان های کشور با بحران آب مواجه نشوند، حتما باید کشت دوم برنج را ممنوع کند.

وی در ادامه اظهار داشت: اگر کشت دوم برنج ممنوع شود، در آن صورت کشاورزان به جای این که با کشت مجدد در شالیزارها به دنبال درآمدزایی باشند، ناچارند از سوزاندن کاه و کلش بپرهیزند و برای کسب درآمد از طریق فرآوری کاهش و کلش مزارع برنج برنامه ریزی کنند. در این شرایط اگر وزارت کشاورزی بتواند راهکارهای تبدیل کاه و کلش به یک محصول با ارزش را به شالیکاران بیاموزد، برنج کاران خواهند توانست با حفظ درآمد خود، به جای کشت دوم برنج با فرآوری کاه و کلش به درآمدزایی برسد. با توجه به کاهش محسوس منابع آبی شمال کشور و مجموع مضرات زیست محیطی سوزاندن کاه و کلش بخصوص آلودگی هوا در شهرهای شمالی، به نظر می رسد وزارت جهاد هرچه زودتر باید به ممنوع کردن کشت دوم برنج در شمال کشور بپردازد.

سوزاندن کاه و کلش هیچ نقشی در بهبود کیفیت خاک شالیزارها ندارد

عبادی با تاکید بر اشتباه بودن تفکر مبنی بر تقویت خاک شالیزارها با سوزاندن کاه و کلش عنوان کرد: سوزاندن کاه و کلش نه تنها هیچ نقشی در بهبود کیفیت خاک مزارع برنج ندارد، بلکه با آسیب زدن به اکوسیستم خاک منجر به از بین رفتن ریزجانداران درون خاک می شود. اساسا وقتی ما سطح خاک را آتش می زنیم، تمام موجودات زنده داخل خاک را تا عمق زیادی نابود می کنیم و به این موجودات اجازه نمی دهیم با انجام فعالیت های میکروبیوژیکی، خاک را زنده نگه دارند. همچنین با توجه به این که بسیاری از عناصر مغذی داخل خاک از جمله پتاسیم، ازت و فسفر بر اثر مواجه شدن با گرمای شدید از دست می رود، سوزاندن کاه و کلش باعث از بین رفتن این عناصر داخل خاک و در نتیجه کاهش حاصلخیزی آن می شود.

وی در ادامه تاکید کرد: آتش زدن کاه و کلش مزارع، عناصر و مواد مغذی موجود در خاک را از بین می برد و این در حالی است که کشاورزان می توانند با تبدیل کاه و کلش به کود گیاهی، این مواد مغذی را در خاک شالیزارها حفظ کنند و باعث تقویت خاک زمین های خود شوند. اما متاسفانه برنج کاران شمال کشور نه تنها این کار را انجام نمی دهند، بلکه حاضر هستند که با سوزاندن کاه و کلش هم حاصلخیزی خاک مزارع خود را کاهش دهند و هم خودشان را مجبور به تهیه کود شیمیایی برای جبران مواد مغذی از دست رفته زمین های خود کنند و هزینه بیشتری را برای کوددهی مزارع خود بپردازند.

پیشنهاد به فعالان محیط زیست برای فرآوری کاه و کلش شالیزارهای یک شهر

این فعال محیط زیست مازندران در بخش پایانی صحبت های خود گفت: سوزاندن کاه و کلش و فرصت ندادن به خاک برای احیا با انجام کشت دوم و استفاده از سموم شیمیایی به جای کودهای گیاهی، رفته رفته میزان بهره وری مزارع برنج را کاهش می دهد و در چنین شرایطی کشاورزان ناچار می شوند که برای تولید میزان مشخصی از محصول، در هر دوره کشت، حجم بیشتری از آب را به مزارع خود برسانند. بنابراین تداوم روند موجود در سوزاندن کاه و کلش و انجام کشت دوم در شالیزارها رفته رفته به مصرف بیشتر آب در این اراضی و در نتیجه کاهش منابع آبی در شمال کشور دامن می زند.

در پایان به نظر می رسد با توجه به جمیع مضرات زیست محیطی ناشی از سوزاندن کاه و کلش مزارع، بهتر است حداقل یک بار به صورت پایلوت در یکی از شهرهای شمالی، جمعی از انجن های محیط زیستی شمال کشور با یکدیگر متحد شوند و با تشکیل یک کارگروه واحد، کاه و کلش شالیزارها را از برنج کاران بخرند و با استفاده از روش های مربوط به فرآوری کاه و کلش، بقایای گیاهی باقیمانده روی مزارع برنج را به محصولات با ارزشی تبدیل کنند و آنها را به فروش برسانند تا به کشاورزان نشان دهند می توان با فرآوری کاه و کلش نیز به سود مالی خوبی رسید و حتما نیاز نیست آن را سوزاند.