اخلاق و فرهنگ کشور سیاست زده و اقتصاد زده شده /مسئولان زیرساخت های اقتصادی امور اجتماعی را اصلاح کنند

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، اخلاق ، واژه ای است که این روزها نمود آن را در جامعه، آنچنان که باید و شاید به چشم نمی بینیم. اخلاق است که برای انسان ها حد و مرز تعیین می کند و اگر بخواهیم بدون آن در کنار یکدگیر زندگی کنیم، قطعا از خلق و خوی انسانی دور خواهیم شد.

جامعه ایرانی، این روزها، از نظر اجتماعی ملتهب است و تصاویری که از آن منتشر می شود نشان می دهد پیوندهای عاطفی بین مردم رفته رفته در حال گسسته شدن است و این می تواند اتفاقی خطرناک برای مردم یک سرزمین باشد. 

اخلاق برای عامه مردم، وابستگی مستقیمی به وضعیت معاش آنان دارد

عماد افروغ، جامعه شناس و نویسنده است. او که در مجلس شورای اسلامی دوره هفتم، رئیس کمیسیون فرهنگی بود، در گفت و گو با رکنا با اشاره به اینکه تنش هایی که در جامعه دیده می شود را می توان از دو بُعد فردی و سازمانی بررسی کرد، می گوید: در بخش فردی، مردم این روزها، به لحاظ اقتصادی اوضاع خوبی ندارند و اعصابشان آرام نیست. غیر قابل پیش بینی بودن وضعیت اقتصادی، سبب می شود رفتار مردم نیز غیر قابل پیش بینی شود. پیامبر اکرم (ص) نیز فرموده اند: «کسی که معاش نداشته باشد معاد هم ندارد.» اینجا می توان اخلاق را هم جزئی از معاد دانست؛ لذا اخلاق، برای عامه مردم، وابستگی مستقیمی به وضعیت معاش آنان دارد.

وی می افزاید: با توجه به این موارد، تنش هایی که بین افراد پیش می آید را می توان ناشی از مشکلات عصبی مردم به دلیل اوضاع نابسامان اقتصادی و نداشتن چشم اندازی روشن و اطمینان بخش و قابل پیش بینی از آینده دانست. می توان بحث های فردی را تا حدودی با نصیحت و ارشاد سامان داد و در مواجهات خود انعطاف لازم به خرج داد.

عماد افروغ در ادامه می افزاید: اما گاهی رفتارهای سازماندهی شده و از پیش طراحی شده در تنش ها نمود پیدا می کند که جای بحث فراوان دارد و ارتباطی با شرایط اقتصادی و عدم آرامش روانی ندارد. طبعا برخورد با آن نیز باید حساب شده تر و سلبی تر باشد.

این جامعه شناس در ادامه با تاکید اینکه افراد در وجه غیر سازمانی و فردی خود، در شرایط فعلی، کمتر آرامش دارند و البته توصیه اخلاقی به افراد خاص، کنترل خشم تحت هر شرایطی است، می گوید: با این وجود چند درصد از افراد، جزء دسته انسان های خاص هستند؟ انسان ها نوعا تابع نظم علّی خود هستند تا نظم دلیلی و باید و نبایدهای خود. کم هستند افرادی که تحت هر شرایطی نظم علّی یا تاثیر و تاثرات خود را کنترل می کنند و تابع بایدها و نبایدهای وجودی شان می شوند.

افروغ معتقد است، متعهد کردن افراد به بایدها و نبایدهای اخلاقی، به شیوه آگاهی بخشی نیز بستگی دارد و می افزاید: البته نظام های آموزشی اعم از ابتدایی، متوسطه و عالیه باید انسان ها را دلیل محور بار بیاورند و به آن ها آموزش دهند که تحت هر شرایطی اخلاق را پاس بدارند و خویشتن داری کنند.

متولیان نظام آموزشی و پرورشی اهل عمل باشند نه فقط حرف

وی می گوید: از سویی دیگر در این راستا، نحوه انتقال ایده های اخلاقی نیز بسیار مهم است. اگر شخصی که ایده را منتقل می کند اهل عمل نباشد، گیرنده، اثر لازم را نمی پذیرد. متولیان نظام آموزشی و پرورشی هم باید با عمل خود و نه با زبان صرف سعی کنند که مفاهیم اخلاقی را به دانش آموختگان خود منتقل کنند.

این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به اینکه جامعه ایرانی در طول تاریخ با هم همزیستی داشته اند می گوید: جامعه ما، متشکل از خرده فرهنگ ها، ادیان و مذاهب مختلف است که کنار یکدیگر زندگی و همزیستی مسالمت آمیز داشته اند. جامعه ایرانی، به تفاوت ها و تکثر ها همواره احترام گذاشته است. قرار نیست برخی تفاوت های طبیعی و تاریخی باعث اختلاف و تنش بین مردم شود.

کارنامه خوبی در زمینه اخلاق نداریم

او در پاسخ به اینکه چرا نهادهایی که در زمینه ترویج اخلاق، اقدامات لازم را نداشته اند، در مجلس مورد سوال قرار نمی گیرند می گوید: انقلاب اسلامی یک نقطه عطف در تاریخ ایران است. این انقلاب، انباشت و تراکم خواست ها، آرزوها و نگرش ها بوده است. شعارهای اصلی این انقلاب، آزادی ، عدالت اجتماعی ، اخلاق و معنویت است که متاسفانه کارنامه خوبی در زمینه اخلاق در اختیار نداریم. دلیل ان این است که اخلاق و فرهنگ، سیاست زده، امنیت زده و اقتصاد زده شده است. بنابراین، تمام دستگاه های ناظر باید کارهایی که در زمینه پاسداشت اخلاق انجام داده اند را برای همه روشن کنند و گزارش دهند.

افروغ در ادامه می افزاید: در این راستا، اگر مجلس شورای اسلامی می خواهد در این خصوص ادای وظیفه کند در گام نخست باید مراقب اخلاقیات خود باشد.

 آن ها باید علاوه بر مراقبت اخلاقی از خود از اهرم های نظارتی در اختیار برای پاسداشت اخلاق در جامعه و نظارت بر نهادهای مشمول نظارت استفاده کنند. حتی عالمان و روشنفکران جامعه نیز باید به این موضوع ورود کنند.

عماد افروغ می گوید: در این خصوص نمی توانیم به ریشه های اقتصادیِ اخلاق و فرهنگ بی اعتنا باشیم. باید موارد فرهنگی و اخلاقی، ایجاباً و سلباً ریشه یابی اجتماعیِ سیاسی و اقتصادی شوند. گاهی اوقات ریشه های بی اخلاقی در خود اخلاق نیست و ریشه های اقتصادی دارد.

توجه به زیر ساخت اقتصادیِ امور اجتماعی-فرهنگی، یعنی توجه به حقوق اجتماعی مردم

او در ادامه می گوید: برای مثال در امر ازدواج جوانان ، باید دوشادوش فرهنگ سازی، زیرساخت های اقتصادی تعبیه شود. نمی توان فقط با کارهای فرهنگی، این امر را محقق کرد. توجه صرف به فرهنگ سازی بدون توجه به لوازم و زیر ساخت های اقتصادی، به دلیل شکاف اهداف فرهنگی و وسایل دستیابی به این‌ اهداف، در عمل جوان ما سرخورده و دچار بیماری روانی اسکیزوفرنیا می شود. توجه به زیر ساخت اقتصادیِ امور اجتماعی - فرهنگی، یعنی توجه به حقوق اجتماعی مردم.

حقوق اجتماعی، وجوه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دارد. نباید حقوق اجتماعی را به عدالت اجتماعی یا ثبات سیاسی و... تقلیل دهیم. مردم علاوه بر حقوق اجتماعی - سیاسی یا همان امنیت ملی و تمامیت ارضی و حقوق اجتماعی- اقتصادی یا همان عدالت اجتماعی، حق اجتماعی -  فرهنگی دارند که شامل وجوه هستی شناسی فرهنگی، ارزش شناسی فرهنگی و اخلاقیات، هنجار شناسی فرهنگی و نماد شناسی فرهنگی می شود و دولت ها وظیفه دارند این حقوق را پاس بدارند. 

زمانی که بنده در مجلس هفتم بودم، دو طرح را کلید زدم. نخست تسهیل ازدواج جوانان و دیگری ساماندهی مد و لباس . در طرح اول، فقط بنا بر این نبود که جوانان به صورت لسانی به ازدواج تشویق شوند؛ بلکه قرار بر این بود که زیرساخت اقتصادی برای آن ها فراهم شود. این طرح چندین اصل دارد که فقط یکی از آن ها را اجرایی کردند که پیشنهاد نامگذاری روز ازدواج حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) به عنوان روز یا هفته ازدواج بود.

او در تبیین طرح دوم ارائه شده در مجلس هفتم می گوید: همچنین در طرح ساماندهی مد و لباس، رویکرد به گونه ای بوده که فقط برخورد سلبی انجام نشود، بلکه برخوردهای ایجابی نیز تحقق یابد. حجاب یک قدر متیقن فرهنگی و شرعی دارد که این در لباس های محلی و قومی ما همواره رعایت می شده است. این باید به روز شود که البته همین کار هم به زیرساخت های اقتصادی نیاز دارد. به روز کردن مد ایرانی - اسلامی خرج دارد و بسیاری از نهادها باید پای کار بیایند. اگر این روز شدگی تحقق یابد مردم از مد روز ایرانی-اسلامی بهره می برند. 

عماد افروغ در پایان با اشاره به اینکه نهادینه کردن یک امر اخلاقی بار اقتصادی دارد و نمی توان به آن بی توجه بود، می گوید: لازم است به استلزامات و لوازم اقتصادی طرح های فرهنگی توجه شود. همچنین مسئولان نیز باید به این مهم واقف باشند و اگر آگاهانه به اهمیت اخلاق و لوازم اقتصادی آن  توجه نشود، یک نوع کلاهبرداری اگاهانه محسوب می شود.