گسترش آسیب گرد و غبار معادن شن و ماسه از نطنز تا تهران / توسعه جزایر عربی با شن های ایرانی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، چند سالی است که معدن کاران در جای جای کشور به جان کوهستان ها افتاده اند و به بهانه برداشت شن و ماسه، مشغول تخریب محیط زیست کوهستان و تبدیل خاک ارزشمند ایران به مصالح ساختمانی یا فروش آن به خارج از کشور هستند. معدن کاران در حالی در سال های اخیر بر توسعه معادن شن و ماسه در کوه های ایران اصرار ورزیده اند که بسیاری از فعالان محیط زیست معتقدند، آثار مخرب زیست محیطی برداشت ماسه از کوهستان به شدت بیشتر از درآمدی است که بر اثر فروش این ماسه ها نصیب کشورمان می شود.

این نکته ای است که عباس محمدی، مدیر انجمن دیده بان کوهستان در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: متاسفانه چند سالی است که شاهد توسعه بی رویه معادن شن و ماسه در کوهستان های کشور هستیم؛ به نحوی که بعضی معدن کاران با لودرهای خود مشغول تخریب کوهستان ها هستند و روزانه کامیون کامیون خاک ارزشمند کوه های کشور را بار می زنند. این معدن کاران، بخشی از شن های برداشت زده از کوه ها را با قیمت پایینی به تولیدکنندگان مصالح ساختمانی می فروشند و بخش عمده ای از آن را به کشورهای دیگر صادر می کنند.

وی افزود: قیمت شن و ماسه در بازار جهانی کمتر از عمده مواد معدنی دیگر است و فروش آن در مقایسه با آسیب های فراوانی که این معادن به منابع طبیعی کشور وارد می کند، به هیچ وجه به صرفه نیست. بنابراین ما نباید به بهانه ایجاد شغل و درآمدزایی، کوه ها را تخریب کنیم و شن های آنها را بفروشیم. این در حالی است که تقریبا همه معادن شن و ماسه کشور از وزارت صمت مجوز دارند و مسئولان دوره های قبلی و فعلی این وزارتخانه بدون توجه به آسیب های زیست محیطی این معادن، به آنها مجوز داده اند.

کوه های تمام نقاط ایران از آسیب معادن شن و ماسه مصون نمانده اند

محمدی با انتقاد از توسعه بی رویه معادن شن و ماسه در کوهستان های کشور گفت: متاسفانه کوه های تمام نقاط ایران از معادن شن و ماسه که اولین آسیب آنها تغییر چهره فیزیکی کوهستان است، مصون نمانده اند. بخش زیادی از معادن شن و ماسه نیز در کنار رودخانه هایی احداث شده اند که حساس ترین زیست بوم های ایران محسوب می شوند. این مساله نشان می دهد کسانی که به این معادن مجوز داده اند، هیچ درکی از کارکرد زیست بوم های گوناگون برای حفظ محیط زیست کشور ندارند.

مدیر انجمن دیده بان کوهستان ادامه داد: یکی از رودخانه هایی که در سال های اخیر به شدت از معدن کاری آسیب دیده، رودخانه هراز بوده است؛ به نحوی که ما در حاشیه این رودخانه شاهد نابودی اکوسیستم و تشدید گرد و غبار بر اثر فعالیت معادن شن و ماسه هستیم و در چند سال گذشته، جاده زیبای هراز حتی در نقاط شمالی آن یعنی در حوالی آمل به یک مسیر غبارآلود تبدیل شده که جاذبه های گردشگری پیشین خود را از دست داده است.

وی در ادامه تاکید کرد: ما اگر بتوانیم فناوری تولید مصالح ساختمانی در کشورمان را به شکلی توسعه بدهیم که با استفاده از بازیافت نخاله های ساختمان های تخریب شده، به تولید مصالح جدید بپردازیم، دیگر نیازی نخواهیم داشت که برای تولید مصالح جدید به تخریب کوهستان ها با توسعه معادن شن و ماسه دست بزنیم؛ زیرا اساسا با توجه به عمر پایین ساختمان ها در ایران، معمولا تعداد ساختمان های تخریب شده در هر سال نزدیک تعداد ساختمان های نوساز است، بنابراین بازیافت نخاله های ساختمانی می تواند عمده نیاز کشور به مصالح جدید را برطرف کند.

تهدیدات زیست محیطی جزایر عربی ساخته شده با شن های ایرانی

محمدی با تاکید بر این که بخش زیادی از شن و ماسه های برداشت شده از کوه های ایران به کشورهای دیگر صادر می شود، اظهار داشت: میزان صادرات شن و ماسه ایران به کشورهای دیگر آن چنان زیاد است که در حال حاضر کوه های بزرگی از شن و ماسه برداشت شده از معادن در تمام بنادر کشور شکل گرفته است که روزانه چندین لنج یا کشتی از این کوه ها بار می زنند و شن های ایران را که بخشی از سرمایه های ملی و منابع طبیعی تجدیدناپذیر کشور محسوب می شوند، به کشورهای مختلف صادر می کنند.

این فعال محیط زیست ادامه داد: بخش زیادی از شن و ماسه هایی که از کوه های ایران برداشت می شود، به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می شود و کشورهای عربی نیز با استفاده از شن های کشور ما، برای خودشان جزایر مصنوعی درست می کنند. ایجاد این جزایر نه تنها منجر به رونق صنعت گردشگری و درآمدزایی برای کشورهای حاشیه خلیج فارس می شود، بلکه کشورهای عربی می توانند با توسعه جزایر مصنوعی ساخته شده از شن های ایرانی، عملا طول مرزهای آبی خود را افزایش دهند و این مساله قطعا برای امنیت ملی ایران یک تهدید تلقی می شود.

وی در ادامه تاکید کرد: توسعه جزایر کشورهای عربی نه تنها از نظر امنیت ملی یک خطر برای ایران محسوب می شود، بلکه توسعه این جزایر، تخریب اکوسیستم آبی خلیج فارس را نیز به همراه دارد و منجر به از بین رفتن صخره های مرجانی می شود. این در حالی است که متاسفانه ما نه تنها به دلیل ضعف دیپلماسی زیست محیطی نمی توانیم جلوی تخریب محیط زیست خلیج فارس را بگیریم، بلکه معدن کاران کشور نیز با صادرات شن و ماسه به کشورهای عربی، عملا به توسعه جزایر مصنوعی در این کشورها کمک می کنند.

آسیب های چندگانه توسعه معادن شن و ماسه بر پیکر محیط زیست ایران

محمدی در بخش دیگری از صحبت های خود درباره آسیب های زیست محیطی ناشی از توسعه معادن شن و ماسه در کوه های ایران توضیح داد: افزایش احتمال رانش کوه، رشد سرعت فرسایش خاک، افزایش امکان وقوع سیل، کاهش نقش کوهستان ها در ذخیره سازی منابع آبی و تشدید تنش های آبی در سراسر کشور، از جمله آسیب های زیست محیطی توسعه بی رویه معدن کاری در کوهستان های ایران محسوب می شوند. همچنین برداشت شن و ماسه از رودخانه های موجود در کوهستان، چه از حاشیه رودخانه و چه از کف آن، می تواند منجر به تخریب حریم و بستر رودخانه شود. بنابراین مناطق پایین دست رودخانه هایی که در حاشیه آنها معدن کاری انجام می شود، به شدت در برابر سیل آسیب پذیر هستند.

مدیر انجمن دیده بان کوهستان ادامه داد: تشدید گرد و غبار در اطراف معادن شن و ماسه از جمله دیگر آسیب های زیست محیطی توسعه بی رویه این معادن محسوب می شود. متاسفانه بخش زیادی از این معادن نیز در دل جنگل های زاگرس یا هیرکانی در کوهستان های شمال و غرب کشور شکل گرفته اند و توسعه معادن شن و ماسه، منجر به غبارآلود شدن سطح قابل توجهی از جنگل های ارزشمند کشور شده است؛ غبارهایی که روی برگ درختان می نشینند و در بلندمدت زمینه نابودی این درختان را فراهم می کنند؛ به نحوی که پوشش گیاهی این جنگل ها در ابتدا خاکستری می شود و رفته رفته درختان آنها خشکیده می شود.  

وی در ادامه تاکید کرد: متاسفانه در سال های اخیر تعداد زیادی از درختان جنگل های شمال در معرض گرد و غبار حاصل از فعالیت های معدنی قرار گرفته اند و این مساله می تواند منجر به تخریب بخش گسترده ای جنگل های هیرکانی در آینده ای نه چندان دور شود. یعنی عملا متصدیان معادن شن و ماسه شمال کشور و کسانی که به آنها مجوز داده اند، حاضر شده اند که برای منافع مادی کوتاه مدت خود، جنگل های ارزشمند هیرکانی را بر اثر تشدید ریزگردهای معدنی به نابودی بکشانند؛ اتفاقی که نمونه های آن را در جنگل های چلاو شهرستان آمل یا در پهنه های جنگلی اطراف لاهیجان و البته بسیاری از دیگر جنگل های شمال کشور مشاهده می کنیم.

گسترش ریزگردهای معدنی در آسمان شهرهای ایران؛ از نطنز تا تهران

محمدی با تاکید بر این که علاوه بر کوهستان های جنگلی، سایر کوه های کشور نیز از توسعه معادن شن و ماسه مصون نمانده اند، اظهار داشت: متاسفانه برخی افراد طوری به جان منابع طبیعی ایران افتاده اند که حاضرند تمام کوه های کشور را از جا بکنند و با سود حاصل از فروش خاک و سنگ آنها، درآمدهای هنگفتی را به جیب بزنند؛ از جمله نمونه های این اتفاق را در دل کوه های کرکس شهرستان نطنز مشاهده می کنیم که در سال های اخیر تعداد زیادی معادن شن و ماسه در آن مجوز گرفته اند و فعالیت آنها منجر به تغییر شکل فیزیکی بخش زیادی از این کوهستان شده است.

مدیر انجمن دیده بان کوهستان ادامه داد: کوه های کرکس و چشمه های موجود در آن، یکی از منابع مهم تامین آب شهرستان نطنز و دشت اصفهان محسوب می شوند که متاسفانه صدور مجوز برای ده ها معدن شن و ماسه در این منطقه، نه تنها تامین آب کشاورزی روستاهای نطنز و دشت اصفهان را در آینده با مشکل مواجه خواهد کرد، بلکه به تخریب طبیعت زیبای این منطقه دامن خواهد زد. این در حالی است که همین حالا بخش زیادی از روستاهای اطراف نطنز و مرکز این شهرستان با گرد و غبار ناشی از فعالیت بی رویه معادن شن و ماسه مواجه هستند و سلامت مردم آنها در خطر است.

این فعال محیط زیست تاکید کرد: فعالیت معادن شن و ماسه در کوه های کرکس، تنها یک نمونه از موارد تشدید گرد و غبار بر اثر معدن کاوی مخرب محیط زیست است. نمونه های گسترده تر این اتفاق را در سال های اخیر در حاشیه رودخانه کن، منطقه سولقان و بخش زیادی از کوهستان های غرب تهران مشاهده کرده ایم که زمانی از جمله زیباترین جاذبه های گردشگری دامنه جنوبی کوه های البرز محسوب می شدند، اما اکنون با فعالیت معادن شن و ماسه به منشأ ریزگردها تبدیل شده اند؛ زیرا جهت اصلی وزش باد در تهران از شمال غرب به جنوب شرق است و قطعا گرد و غبار حاصل از فعالیت معادن شمال غرب پایتخت، بخشی از مناطق تهران بزرگ را تحت تاثیر قرار می دهد.

وی در پایان تصریح کرد: درست است که بخش اعظم منشأ ریزگردهای کشور مربوط به خارج از ایران است و خشک شدن دشت و تالاب های کشور نیز به تشدید گرد و غبار دامن زده، اما قطعا فعالیت مخرب معادن شن و ماسه بخصوص در مناطق کوهستانی نیز منجر به افزایش شدت ریزگردها و وارد شدن آسیب به سلامتی مردم مجاور کوه های کشور شده است.