ذائقه مردم باید به مصرف محصولات کم آب بر عادت کند / لزوم کاهش مصرف برنج و گوشت قرمز برای حفظ منابع آبی

در شرایطی که ایران به دلیل تشدید روند گرمایش جهانی و سوء مدیریت منابع آبی، با بحران آب مواجه است، در سال های اخیر کمتر شاهد انجام اقدامات موثری برای کاهش مصرف آب و جلوگیری از هدر رفت منابع آبی در بخش کشاورزی بوده ایم. البته دکتر کامبیز بازرگان، رئیس انجمن علوم خاک ایران در گفت و گو با رکنا به مناسبت «هفته جهاد کشاورزی» مهمترین راهکار برای مدیریت مصرف آب در این بخش را تغییر ذائقه غذایی مردم ایران دانست و تاکید کرد زمانی می توان از کشاورزان انتظار داشت محصولات کم آب بر را بکارند که مردم به عنوان مصرف کنندگان بازار مواد غذایی، تقاضای کمتری برای مصرف محصولات آب بر داشته باشند‌.

باید مدل "کشاورزی بوم سازگار" را در ایران اجرا کنیم 

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، آمارهای رسمی وزارت نیرو از این حکایت دارد که حدود 90 درصد از منابع آبی ایران در بخش کشاورزی مصرف می شود و این در حالی است که بسیاری از فعالان محیط زیست اعتقاد دارند بین 30 تا 50 درصد از آب مصرفی حوزه کشاورزی عملا به هدر می رود و امکان صرفه جویی در آن وجود دارد. این اتفاق اما در حالی رخ می دهد که تشدید روند گرمایش جهانی به همراه سوء مدیریت منابع آبی، کشورمان را با کم آبی شدیدی مواجه کرده و با توجه به آثار سوء ناشی از تغییر اقلیم، تشدید بحران آب ایران در آینده ای نه چندان دور به هیچ وجه دور از انتظار نیست. 

در این میان با توجه به این که مطابق اعلام کارشناسان هواشناسی، سمت و سوی تغییرات اقلیمی به طرف افزایش دوره های خشکسالی در ایران است، اجرای راهکارهایی که بتواند ضمن حفظ امنیت غذایی کشور و توسعه کشاورزی پایدار، منجر به کاهش مصرف آب در بخش زراعت شود، از مهمترین ضروریات استراتژیک ایران به حساب می آید؛ زیرا در صورت تداوم روند کنونی هدر رفت آب در حوزه کشاورزی، شاهد تداوم برداشت بی رویه آب از منابع زیرزمینی، افزایش آهنگ فرونشست زمین، رشد بیابان زایی و تشدید تنش های آبی در بسیاری از نقاط کشورمان خواهیم بود. 

این نکته ای است که دکتر کامبیز بازرگان، رئیس انجمن علوم خاک ایران و کارشناس برجسته حوزه کشاورزی در گفت و گو با رکنا در میان گذاشت و اظهار داشت: ایران از نظر جغرافیایی در منطقه خشک و نیمه خشک کره زمین قرار گرفته است و بروز پدیده خشکسالی در سرزمین ما، دارای پیشینه ای تاریخی است که به اقلیم فلات ایران بازمی‌گردد. البته در چند دهه گذشته، تغییرات اقلیمی به تشدید خشکسالی در ایران دامن زده و این مساله در کنار سوء مدیریت منابع آبی، کشورمان را بیش از پیش با بحران آب مواجه کرده است. بنابراین در شرایط کنونی ما باید بیش از پیش به مدیریت مصرف منابع آبی کشور بخصوص در بخش کشاورزی توجه کنیم. 

وی افزود: متاسفانه وضعیت کشاورزی، استفاده از منابع آبی و بهره برداری از منابع طبیعی در ایران، هیچ تناسبی با شرایط آب و هوایی کشورمان و روند کنونی تغییرات اقلیمی ندارد و تداوم این روند می تواند بیش از پیش به روند تخریب سرزمین در ایران دامن بزند. به همین دلیل، ما چاره ای نداریم جز این که هرچه زودتر، الگوی کشت و کار و تولید و مصرف غذا در کشورمان را به مدل «کشاورزی بوم سازگار» یعنی کشت و کار متناسب با شرایط اکولوژیک فلات ایران تغییر دهیم. 

لزوم کاهش مصرف برنج و گوشت قرمز برای حفظ منابع آبی 

بازرگان با بیان این که در مدل «کشاورزی بوم سازگار»، تمام زنجیره غذایی باید مطابق با ظرفیت های اکولوژیکی کشور اصلاح شود، عنوان کرد: همه حلقه های زنجیره غذایی در ایران مانند سایر کشورها به هم پیوسته است و ما نمی توانیم بدون توجه به حلقه های دیگر زنجیره، صرفا به اصلاح شرایط یک حلقه یعنی تولید غذا در بخش کشاورزی بپردازیم. به عبارت دیگر، تا زمانی که الگوی مصرف غذا در کشورمان به شکلی تغییر پیدا نکند که عموم مردم به استفاده از مواد غذایی بپردازند که برای تولید آنها آب کمتری مصرف می شود، نمی توانیم از بخش کشاورزی انتظار داشته باشیم که مصرف آب خود را به شکل محسوسی کاهش دهد. 

رئیس انجمن علوم خاک ایران ادامه داد: مهمترین عامل تحریک کننده بازار تولید و مصرف مواد غذایی در کشورمان، ذائقه مصرف کنندگان است. به طور مثال، وقتی سرانه مصرف برنج در ایران چند برابر متوسط جهانی است، طبیعی است که بخش زیادی از کشاورزان حتی در خارج از استان های شمالی به کشت برنج می پردازند، زیرا برنج یکی از محصولات کشاورزی بسیار آب بر است که تقاضای زیادی هم برای مصرف آن در ایران وجود دارد و تولید آن معمولا سودآور محسوب می شود. این در حالی است که ظرفیت اکولوژیکی بسیاری از مناطق کشورمان با کشت برنج سازگار نیست و برنج کاری در عمده مناطق ایران منجر به تخریب منابع آب و خاک در بلندمدت می شود. 

وی در ادامه تاکید کرد: بخش زیادی از فشار موجود روی حوزه کشاورزی ایران، از طرف بخش دامپروری وارد می شود. به عبارت دیگر، وقتی ذائقه مردم ایران به مصرف گوشت قرمز و گوشت مرغ عادت دارد و پرورش انواع دام و طیور نیز در کشورمان به شدت گسترش یافته است، طبیعی است که سطح بسیار بالایی از زمین های کشاورزی ایران به تولید نهاده های دام و طیور اختصاص یافته و این در حالی است که این نهاده ها جزو آب‌برترین محصولات کشاورزی محسوب می شوند.

دولت به ترغیب مردم به افزایش مصرف محصولات دریایی بپردازد

بازرگان با تاکید بر لزوم فرهنگسازی برای ترویج استفاده از محصولات غذایی دریایی در ایران گفت: وقتی در شمال و جنوب ایران دریا قرار دارد، ما باید برای افزایش بهره وری مصرف آب در بخش تولید غذا در کشور، بخشی از سرمایه گذاری ها در عرصه تولید محصولات کشاورزی آب بر را به سمت پرورش آبزیان دریایی هدایت کنیم. البته با توجه به تهدید ذخایر ژنتیکی آبزیان دریایی ایران در سال های اخیر به دلیل رواج بی رویه صید، ما باید ضمن محدود کردن صید ماهیان، در پروژه های پرورش آبزیان در داخل یا خارج از دریاها سرمایه گذاری کنیم. 

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات خاک و آب ادامه داد: زمانی پرورش آبزیان در ایران به شکل مطلوبی توسعه پیدا می کند که دولت، حمایت های مادی و تسهیلات مالی بیشتری را در اختیار کسانی قرار دهد که علاقمند به سرمایه گذاری در این حوزه هستند. در چنین شرایطی، اگر ما فرهنگسازی مناسبی در جهت تغییر ذائقه مردم و جلب نظر آنها به مصرف بیشتر آبزیان انجام داده باشیم، انواع ماهی ها و سایر محصولات دریایی با قیمت مناسب تری به سفره ایرانیان راه پیدا می کنند. 

وی در پایان تصریح کرد: وقتی ما مصرف آبزیان در سراسر کشور را افزایش دهیم، طبیعتا مصرف گوشت قرمز و مرغ که برای تولید آنها، بخش زیادی از منابع آبی و خاکی کشور آسیب می بیند یا ارز بسیاری برای واردات نهاده های آنها صرف می شود، کاهش می یابد. بنابراین توسعه پرورش و مصرف بیشتر آبزیان عملا می تواند منجر به صرفه جویی در مصرف منابع آبی کشور و خروج میلیون ها دلار از ایران شود. البته قطعا ما زمانی می توانیم مردم را به مصرف ماهی و آبزیان دریایی ترغیب کنیم که این محصولات با قیمت مناسبی به دست ایرانیان برسند.