کوچ مافیای ساخت و ساز به حاشیه شهرها / سود بردن "حاشیه سازها" از جریان مالی سیاه

چند سالی است که شاهد افزایش آمار افراد ساکن در حاشیه شهرها هستیم. در واقع، هرچه تورم در بخش مسکن افزایش می یابد، افراد بیشتری از مرکز به حاشیه شهرها پناه می آورند. تشدید خشکسالی و تضعیف کشاورزی در چند سال گذشته نیز منجر به مهاجرت تعداد زیادی از روستاییان ایران به حاشیه شهرها شده است. در این میان مافیای ساخت و ساز نیز در سال های اخیر از مرکز به حاشیه شهرها کوچ کرده است و آن طور که دکتر محمدرضا محبوب فر، جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی به رکنا می گوید، این «حاشیه سازها» در سال های اخیر تلاش کرده اند که از ضعف برخورد با جرایم موجود در حاشیه شهرها سوء استفاده کنند و از جریان مالی سیاه موجود در این مناطق سود ببرند.

افزایش فعالیت "حاشیه سازها" هم پای گسترش حاشیه نشینی در ایران

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، گسترش پدیده حاشیه نشینی معلول فقر است و سال هاست که با افزایش میزان تورم بخصوص در بخش مسکن و کاهش قدرت خرید مردم، شاهد پناه آوردن اقشار کم درآمد از مرکز به حاشیه شهرها هستیم. در این میان تشدید خشکسالی و تضعیف کشاورزی نیز منجر به مهاجرت روستاییان به اطرافق شهرهای بزرگ شده و به رشد جمعیت حاشیه نشین دامن زده است؛ به نحوی که براساس آخرین آماری که مجتبی یوسفی، عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی ارائه کرده است، هم اکنون حداقل 20 میلیون ایرانی حاشیه نشین هستند.

در این میان اما هم زمان با افزایش آمار حاشیه نشینی متناسب با رشد نرخ تورم و افزایش افسارگسیخته قیمت مسکن در سال های اخیر، برخی افراد فعال در ساخت و ساز مسکن به «حاشیه سازی» یا همان ساخت واحدهای مسکونی اغلب غیرقانونی در حاشیه شهرها روی آورده اند.در سال های اخیر بسیاری از کلانشهرهای کشور از جمله تهران، مشهد و اصفهان درگیر توسعه بافت های ناکارآمد و افزایش آمار حاشیه نشینی بوده اند. در چنین شرایطی نیز به نظر می رسد سود گسترش پدیده حاشیه نشینی در کلانشهرها به جیب بسازبفروش‌هایی می رود که چند سالی است کمتر در متن شهرهای بزرگ ساخت و ساز می کنند و سعی دارند با حداقل قیمت و اغلب به صورت غیرقانونی به ساخت واحدهای مسکونی در حاشیه شهرها بپردازند؛ به همین دلیل است که در سال های اخیر، هم پای گسترش پدیده حاشیه نشینی شاهد افزایش فعالیت «حاشیه سازها» در اطراف شهرهای بزرگ ایران بوده ایم.

گسترش بافت های ناکارآمد باهمدستی شهرداری ها و بسازبفروش‌ها

این نکته ای است که دکتر محمدرضا محبوب فر، جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: متاسفانه در سال های اخیر نه تنها بسازبفروش‌ها به ساخت واحدهای مسکونی غیرقانونی در حاشیه شهرها روی آورده اند، بلکه شهرداری ها نیز بعضا اقدام به صدور مجوز ساخت و ساز در مناطق حاشیه ای شهرها کرده اند و این مساله منجر به گسترش بافت های ناکارآمدی در حاشیه شهرها شده است که اغلب با کمبود امکانات شهری شامل بیمارستان، مدرسه و ... دست و پنجه نرم می کنند.

وی افزود: متاسفانه در شرایطی که شهرداری ها خودشان با صدور مجوز اقدام به توسعه حاشیه شهرها کرده اند، برخی بسازبفروش‌ها نیز با مجوز یا بدون مجوز به ساخت و ساز در اطراف شهرها بخصوص شهرهای بزرگ روی آورنده اند. با توجه به پایین تر بودن نرخ زمین و استفاده از مصالح ساختمانی بی کیفیت در ساختمان هایی که در اطراف کلانشهرها ساخته می شوند، معمولا قیمت تمام شده ساختمان هایی که در حاشیه شهرها ساخته می شود، از نرخ تمام شده ساخت و ساز در مرکز شهرها بسیار کمتر است و به همین دلیل، قیمت واحدهای مسکونی این مناطق عمدتا متناسب با بودجه اقشار کم درآمد است.

بساز‌بفروش‌ها از پرداخت جریمه به شهرداری ها قسر در می روند

محبوب فر با تاکید بر این که بسیاری از واحدهای مسکونی که در حاشیه شهرها ساخته می شود، فاقد مجوزهای قانونی است، اظهار داشت: اغلب بسازبفروش‌ها در هنگام ساخت واحدهای مسکونی در حاشیه شهرها، هیچ مجوزی از شهرداری ها یا سایر نهادهای حاکمیتی دریافت نمی کنند، اما بعد که این واحدها ساخته می شود و اقشار کم درآمد در آن ساکن می شوند، شاهد آن هستیم که سر و کله ماموران شهرداری ها برای جریمه کردن افرادی که ساکن این واحدها شده اند، پیدا می شود.

وی در ادامه تاکید کرد: در اغلب موارد بسازبفروش‌هایی که به صورت غیرقانونی در حاشیه شهرها خانه می سازند، از پرداخت جریمه به شهرداری ها یا سایر ارگان های حاکمیتی قسر در می روند و عمدتا جریمه ها از اقشار کم درآمدی دریافت می شود که این واحدهای مسکونی را از سازندگان غیرقانونی آنها خریده اند؛ در برخی موارد نیز متاسفانه شاهد آن هستیم که خانه های حاشیه نشینانی که توان پرداخت جریمه به ماموران شهرداری ها را ندارند یا نمی خواهند این جریمه ها را پرداخت کنند، روی سر آنها خراب می شود.

"حاشیه سازها" روی زمین های بدون سند کار می کنند

این جامعه شناس با استفاده از عنوان «حاشیه سازها» برای فعالان جدید مافیای ساخت و ساز گفت: متاسفانه در سال های اخیر شاهد آن بوده ایم که مافیای ساخت و ساز به حاشیه شهرها کوچ کرده است و بسیاری از این افراد روی زمین هایی ساخت و ساز می کنند که فاقد سند، مصادره ای یا وقفی هستند و به همین دلیل، وقتی «حاشیه سازها» ساختمان های مسکونی را به اقشار کم درآمد می فروشند، بعدا این اقشار با مشکلات قانونی بسیاری مواجه می شوند و باید پاسخگوی شهرداری ها و سایر ارگان های حاکمیتی باشند.

توسعه بافت های ناکارآمد در حاشیه شهرها با ساخت و سازهای بی کیفیت

محبوب فر با تاکید بر این که توسعه فقر، مهمترین عامل روی آوردن مافیای ساخت و ساز به حاشیه شهرها بوده است، اظهار داشت: گرانی افسارگسیخته در بخش مسکن و تورم موجود در هزینه های زندگی در مناطق مرکزی شهرها منجر به آن شده است که در سال های اخیر بخش زیادی از اقشار کم درآمد ساکن مناطق مرکزی شهرها به ناچار به مناطق حاشیه ای پناه ببرند و این مساله منجر به گسترش حاشیه نشینی در سال های اخیر شده است.

این جامعه شناس درباره دیگر دلایل توسعه حاشیه نشینی در چند سال گذشته توضیح داد: در سال های اخیر برخی مسئولان دستگاه اجرایی یا شهرداری ها تلاش کرده اند تا بافت ناکارآمد موجود در روستاها و شهرک های کوچک اطراف شهرهای بزرگ را به بافت های نوساز تبدیل کنند و واحدهای مسکونی موجود در این مناطق را به اقشار کم درآمدی که توان خرید ملک در مناطق مرکزی شهرها را ندارند، بفروشند که این کار نیز به گسترش حاشیه نشینی بخصوص در اطراف شهرهای بزرگ دامن زده است.

وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به این که اغلب واحدهای مسکونی که به این صورت در حاشیه کلانشهرها احداث می شود، مطابق اصول علمی و استاندارد ساخته نمی شود و مصالح ساختمانی بی کیفیت در ساخت آنها به کار می رود، بنابراین بافت جدیدی که توسط شهرداری ها یا دستگاه های دولتی در حاشیه شهرهای بزرگ شکل می گیرد نیز با وجود نوساز بودن، عملا بافت کارآمد محسوب نمی شود و به همین دلیل می توان گفت ساخت این واحدها نیز به گسترش بافت های ناکارآمد در حاشیه شهرهای بزرگ دامن می زند.

حاشیه شهرها، مهد گسترش جرایم و آسیب های اجتماعی

محبوب فر در بخش دیگری از صحبت هایش، حاشیه شهرها را مهد گسترش جرایم و آسیب های اجتماعی توصیف کرد و گفت: در سال های اخیر هم پای توسعه بافت های ناکارآمد در حاشیه شهرها، شاهد گسترش انواع جرایم در این مناطق بوده ایم؛ به نحوی که بخش زیادی از فعالیت مافیای مواد مخدر، مافیای زباله، و باندهای فحشا به حاشیه شهرها و بافت های ناکارآمد این مناطق مربوط می شود.

این آسیب شناس اجتماعی ادامه داد: متاسفانه اغلب شاهد آن هستیم که نهادهای نظارتی و حاکمیتی، برخورد مناسبی با گروه هایی که در حاشیه شهرها دست به انجام جرایم مختلف می زنند، ندارند؛ به طور مثال، شهرداری ها به راحتی می توانند با مافیای زباله حاشیه شهرها که کارگاه های غیرقانونی آنها به صورت کاملا واضح در اطراف کلانشهرها وجود دارد، برخورد کنند، اما این کار را انجام نمی دهند و به همین دلیل، در سال های اخیر شاهد توسعه فعالیت های این کارگاه ها در حاشیه شهرهای بزرگ بوده ایم.

زنگ خطر گسترش حاشیه نشینی در سال های آتی

این جامعه شناس با تاکید بر چند وجهی بودن مشکلات مربوط به حاشیه نشینی در اطراف شهرهای بزرگ اظهار داشت: حل کردن معضلات ناشی از حاشیه نشینی در اطراف شهرهای بزرگ کار چندان سختی نیست و با عزم و اراده مناسب و شکل گیری هماهنگی لازم در میان دستگاه های حاکمیتی مختلف صورت می پذیرد. اما در سال های اخیر شاهد آن بوده ایم که به دلیل وجود نوعی جریان مالی سیاه در میان فعالیت هایی که در حاشیه شهرها رواج دارد، شاهد کم کاری های زیادی در برخورد با باندهای متخلف فعال در اطراف شهرهای بزرگ هستیم.

وی در پایان تصریح کرد: با توجه به رشد افسارگسیخته قیمت مسکن در سال های اخیر و تداوم تورم در این بخش و هزینه های جاری زندگی در مناطق مرکزی شهرها، احتمال رشد جمیعت حاشیه نشین در سال های آتی دور از انتظار نیست و در این میان اگر خشکسالی و عدم اشتغالزایی مناسب برای روستاییان نیز ادامه داشته باشد، بی تردید شاهد گسترش حاشیه نشینی در اطراف شهرهای بزرگ در چند سال آینده خواهیم بود. در این میان مسئولان باید توجه داشته باشند که همواره هم پای گسترش حاشیه نشینی، آسیب های اجتماعی همراه با این پدیده نیز افزایش می یابد و زمینه های بروز جرایم مربوط به اطراف شهرهای بزرگ نیز بیشتر می شود.