جهش گردشگری با توجه مناسب به خانه های تاریخی / احداث ساختمان های تجاری به جای برخی بناهای تاریخی

سال گذشته، ماجرای ساخت سریال سووشون در عمارت تاریخی عفیف آباد شیراز در چند ماه گذشته نشان داد با وجود این که در سال های اخیر برخی خانه های تاریخی کشورمان به خوبی احیا شده اند، اما هنوز هم بخش زیادی از این خانه ها وضعیت مناسبی ندارند. این در حالی است که احیای بناها به‌ویژه خانه های تاریخی می  تواند نقش مهمی در توسعه صنعت گردشگری و درآمدزایی برای کشور ایفا کند. به همین دلیل، مسئولان وزارت میراث فرهنگی باید به فکر مرمت و احیای خانه های تاریخی و عرصه ها و شهرهای پیرامونی آنها باشند.

کاستی های موجود در راه حفاظت، مرمت و احیای خانه های تاریخی

حسین رایتی مقدم، کارشناس میراث فرهنگی نیز در این باره در گفت و گو با رکنا اظهار داشت: میراث فرهنگی و تمدنی ایران در ابعاد عظیم و غیر قابل تصوری گسترده است و خانه های تاریخی فقط بخشی از این میراث هستند. این در حالی است که در سال های اخیر امکانات مورد نیاز شامل تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآزموده و تامین اعتبارات و به‌کارگرفتن تمهیدات لازم برای احیای خانه های تاریخی به قدر کافی فراهم نشده است.

وی افزود: متاسفانه تمام اعتباری که برای احیای میراث فرهنگی ایران تخصیص داده می شود، حتی صرفا برای مرمت، احیا و سامان بخشی به بستر و حل و فصل مسائل حقوقی و مالکیتی خانه های تاریخی نیز بسنده نیست، چه رسد به مرمت و احیای آثار دیگر.

این مرمتگر البته کاشان را نمونه موفقی در احیای خانه های تاریخی در میان شهرهای ایران دانست و گفت: کاشان از جمله شهرهایی است که در آن با اقدامات شایسته مسئولان میراث فرهنگی و بخش خصوصی، خانه های تاریخی ارزشمندی مورد مرمت و احیا قرار گرفته اند و به مقصدهای مشخص گردشگری تبدیل شده اند.

توقف طرح ویژه احیای بناهای تاریخی در دولت های نهم و دهم

رایتی مقدم در بخش دیگری از صحبت هایش به اقدامات انجام شده در دهه های گذشته برای احیای خانه های تاریخی اشاره کرد و اظهار داشت: در دولت های هفتم و هشتم در سازمان میراث فرهنگی وقت برنامه ای با عنوان «طرح پردیسان» به اجرا گذاشته شد که براساس آن مسیرهای اصلی گردشگری و زیارتی کشورمان مشخص شد. در این طرح آثار تاریخی بسیاری بر سر راه مسیرهای شناسایی شده قرار داشتند که دولت توانست با حل و فصل مسائل حقوقی و مالکیتی آنها، این خانه ها را به مسیر مرمت، سامان بخشی و احیا هدایت کند.

این مرمتگر ادامه داد: در طرح پردیسان نمونه های درخشانی از حفاظت علمی در ابعاد ملی و بین المللی به عنوان راهنما به بخش خصوصی ارائه شد. در این طرح قرار بود بخش خصوصی در سطح وسیع تری در کشور به حفاظت، مرمت و احیای بناها به‌ویژه خانه های تاریخی بپردازد.

وی در ادامه تاکید کرد: در جریان طرح پردیسان که قرار بود در آن اقدامات اصولی و علمی مرمت و احیای بناهای تاریخی انجام شود، بستر لازم برای تربیت نیروهای کارشناسی و اجرایی فراوانی فراهم شده بود و به همین دلیل، این طرح منجر به برانگیختن شور و شوق زیادی در سطح کشور شده بود، اما متاسفانه طرح پردیسان در دولت های نهم و دهم متوقف شد.

لزوم واگذاری ضابطه مند خانه های تاریخی به بخش خصوصی

رایتی مقدم با بیان این که احیای تمام بناها از جمله خانه های تاریخی می تواند نقش مهمی در جهش صنعت گردشگری کشورمان داشته باشد، اظهار داشت: ما باید با استفاده از روش های علمی به مرمت و احیای بناها و خانه های تاریخی ارزشمند موجود در کشورمان بپردازیم. در این میان بهره گیری از ظرفیت بخش خصوصی در چارچوب ضوابط و مقررات مشخص به شرط پایبندی پیمانکاران به اصول رفتار با بناهای تاریخی و نظارت مسئولانه وزارت میراث فرهنگی بر طرح ها و اقدامات اجرایی توسط بخش خصوصی می تواند به حفظ و احیای بناها به‌ویژه خانه های تاریخی ارزشمند موجود در کشور کمک کند.

این کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد: در سال های اخیر تعدادی از بناها و همچنین خانه های تاریخی در سطح کشور به بخش خصوصی واگذار شده که در برخی از آنها با رفتار غیرتخصصی و اقدامات سودجویانه آسیب های جبران ناپذیری به این آثار وارد شده است و در واگذاری های آینده باید به جلوگیری از تکرار چنین مسائلی توجه شود.

وی در ادامه تاکید کرد: نگهداشت سیمای تاریخی و نشانه های گذر زمان بر بناهای تاریخی و همچنین حفظ ارزش های زیبایی شناسانه و هنری آنها، دو اصل اساسی است که تمام مرمتگران باید در مرمت و احیای همه بناها از جمله خانه های تاریخی رعایت کنند. بدون شک افرادی می توانند این اصول را رعایت کنند که از دانش و تجربه کافی برخوردار باشند و به کار صحیح و علمی در مرمت و احیای بناها به‌ویژه خانه های تاریخی اعتقاد داشته باشند و وزارت میراث فرهنگی قطعا باید از چنین افرادی در احیای خانه های تاریخی ایران استفاده کند.

نظر معمار برجسته آمریکایی درباره معماری ایرانی در دوره اسلامی

رایتی مقدم در بخش دیگری از صحبت هایش به نظر معمار برجسته آمریکایی درباره بناها به‌ویژه خانه های تاریخی ایران در دوره اسلامی اشاره کرد و گفت: خانه های تاریخی بخش بزرگ و ارزشمندی را در میان بناهای تاریخی کشور تشکیل می دهند که از معماری باشکوهی برخودار هستند؛ آن قدر که فرانک لوید رایت، معمار برجسته قرن بیستم که سال ها در کشورهای مختلفی فعالیت کرده، در کتاب آینده معماری نوشته است که معماری ایرانی علمی ترین نوع معماری است که بشر تا پیش از دوره انقلاب صنعتی آن را آفریده است.

این کارشناس میراث فرهنگی با ابراز تاسف از بی توجهی برخی مدیران در طرح های شهرسازی نسبت به لزوم حفظ و احیای خانه های تاریخی اظهار داشت: متاسفانه با وجود برخورداری ایران از خانه های تاریخی ارزشمند، در چند دهه گذشته در تعدادی از شهرهای کشور از جمله اصفهان، یزد، کرمان، بوشهر، مشهد و ... شاهد بی توجهی به حفاظت از خانه های تاریخی و رعایت ضوابط و حریم آنها در طرح های شهرسازی بوده ایم و گاهی هم با تخریب خانه های تاریخی به احداث ساختمان های تجاری پرداخته ایم.

توجه مناسب کشورهای پیشرفته به بناها و بافت های تاریخی

رایتی مقدم با تاکید بر تاثیر بنیادی حفظ و احیای بناها، بافت ها و خانه های تاریخی در شهرها و روستاهای کشور بر شکوفایی صنعت گردشگری گفت: درآمد کشورهایی مثل فرانسه، ایتالیا و اسپانیا از صنعت گردشگری خود از درآمد ایران از فروش نفت بیشتر است. یکی از مهمترین اقدامات این کشورها برای رونق بخشیدن به گردشگری نیز مرمت و احیای عرصه های سنتی شهری و خانه های تاریخی به‌ویژه خانه های متعلق به بزرگان و مشاهیر بوده است و در تمام این کشورها شاهد آن هستیم که خانه های تاریخی دانشمندان، سیاستمداران، نویسندگان و سایر بزرگان نامدار برای بازدید گردشگران به خوبی آماده شده است.

این کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد: متاسفانه این اتفاقات در حالی در کشورهای اروپایی رخ داده که در ایران بسیاری از خانه های تاریخی افراد مشهور به فراموشی سپرده شده است. به طور مثال، با وجود اهمیت و شهرت جهانی سعدی، ما قدر خانه تاریخی منسوب به این شاعر بزرگ را ندانسته ایم. این در حالی است که اگر ما خانه تاریخی سعدی را به خوبی حفظ و احیا می کردیم، امروز می توانستیم به عنوان یک جاذبه گردشگری کم نظیر آن را ارائه کنیم. این در حالی است که وضعیت کنونی خانه تاریخی منسوب به سعدی را می توان در عکس های زیر مشاهده کرد.

درک ناکافی برخی دستگاه ها از لزوم احیای خانه های تاریخی

رایتی مقدم با تاکید بر این که برخی از مسئولان، درک کافی را نسبت به اهمیت میراث فرهنگی و لزوم حفاظت از بناها به‌ویژه خانه های تاریخی ندارند، اظهار داشت: در اواخر دهه 60 سازمان میراث فرهنگی وقت برنامه ای را ترتیب داد تا کارشناسان این سازمان، اهمیت و ارزش های میراث فرهنگی کشور را در نهادهای مختلف اجرایی، نظامی و قضایی تدریس کنند تا مسئولان تمام قوا نسبت به لزوم حفاظت از میراث فرهنگی اطلاعات لازم را پیدا کنند، ولی متاسفانه اجرای این برنامه خیلی زود کنار گذاشته شد و اکنون شاهد رفتار حاکی از کم اهمیتی برخی از دستگاه ها نسبت به حوزه های مختلف میراث فرهنگی کشور از جمله خانه های تاریخی هستیم.

وی در پایان تصریح کرد: در دولت های نهم و دهم تا حد زیادی نسبت به لزوم احیای خانه های تاریخی کشور بی توجهی شد و متاسفانه در دولت دهم شاهد آن بودیم که مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی که به صورت خاص به تربیت کارشناسان مرمت و احیای بناهای تاریخی می پرداخت، تعطیل شد. این اتفاق هم یکی دیگر از مصادیق شناخته نشدن مناسب مساله لزوم احیای بناها، محوطه ها، بافت ها و خانه های تاریخی توسط برخی از دستگاه هاست.