استفاده از پساب کارخانجات برای زراعت چوب/تولیدکنندگان کاغذ در زراعت چوب سرمایه گذاری کنند

جنگل های ایران در چند دهه گذشته تحت فشار زیاد ناشی از سوء مدیریت در بهره برداری از منابع طبیعی قرار داشته اند. براساس آمارهای سازمان جنگل ها، مساحت جنگل های ایران در سه دهه اخیر از 18 میلیون هکتار به 14 میلیون هکتار کاهش یافته است. آمارهای مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی کشور نیز از کاهش 1.65 میلیون هکتاری مساحت جنگل های نیمه انبوه ایران در 16 سال گذشته حکایت دارد. بهره برداری از جنگل های ایران برای تولید مصنوعات چوبی، زغال و کاغذ از جمله عوامل تخریب جنگل های ایران در دهه های اخیر بوده است. البته تغییر کاربری اراضی جنگلی برای توسعه ویلاسازی، کشاورزی، مرتع داری و چرای دام نیز از جمله عوامل تخریب جنگل های ایران بوده است. به همین دلیل، از سال 1396، دولت براساس مصوبه مجلس به اجرای «قانون تنفس جنگل ها» پرداخت. 

تاکید معاون اول رئیس جمهور بر لزوم خودکفایی در تولید کاغذ 

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، از زمانی که «قانون تنفس جنگل ها» در سال 96 در کشورمان به اجرا درآمد، هرگونه بهره برداری از چوب جنگل های ایران برای تولید مصنوعات چوبی، زغال، کاغذ و ... به مدت حداقل 10 سال متوقف شد و با توجه به تداوم بهره برداری های غیرقانونی از جنگل های هیرکانی، زاگرس و ارسباران در سال های اخیر، احتمال تمدید این قانون برای مدت زمان بیشتر نیز دور از انتظار نیست. 

اجرای قانون تنفس جنگل ها در سال های گذشته، تامین مواد اولیه صنعت تولید کاغذ را با مشکل مواجه کرده است؛ به نحوی که در سال های اخیر شاهد افت 90 درصدی تولید کاغذ در برخی کارخانجات داخلی بوده ایم و هم اکنون 90 درصد کاغذ مصرفی در ایران، کاغذ وارداتی است.

این مساله باعث شده است که بسیاری از کارخانجات تولید کاغذ در ایران تا مرز ورشکستگی پیش بروند و در سال جاری که دولت سیزدهم با وعده اشتغالزایی و رونق اقتصادی پای کار آمده است، تولیدکنندگان کاغذ بارها نسبت به مشکلات خود به مسئولان ارشد دستگاه اجرایی اعتراض کرده اند. 

تداوم همین اعتراضات باعث شد که چند روز پیش محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور در جلسه بررسی مسائل و مشکلات مربوط به تولید کاغذ در کشور تاکید کند که دولت به دنبال خودکفایی در تولید و تامین کاغذ است.

او در توضیح بیشتر گفت: تلاش جدی دولت این است که ضمن تامین نیاز فعلی مطبوعات و نشر و چاپ، موانع پیش روی کارخانه ها و واحدهای تولیدی کاغذ را نیز برطرف کنیم تا با اتکا به توان داخلی، به سمت خودکفایی در تامین کاغذ حرکت کنیم. 

زراعت چوب؛ راهکار اصلی تامین مواد اولیه کاغذ 

در این میان اما با توجه به این که قانون تنفس جنگل ها همچنان در حال اجراست و بعید است دولت جدید در اقدامی ضد محیط زیستی از اجرای آن دست بکشد، به نظر می رسد راهکار جایگزین برای خودکفایی در تولید کاغذ، تامین مواد اولیه مورد نیاز آن از خارج از کشور باشد. این در حالی است که قانون، صراحتا واردات تنه درخت با پوسته آن را ممنوع کرده و با توجه به هزینه بالای واردات الوار، بعید است که تولیدکنندگان کاغذ بخواهند مواد اولیه مورد نیاز خود را از خارج تهیه کنند. 

در چنین شرایطی دو راهکار بیشتر برای تامین مواد اولیه مورد نیاز برای تولید کاغذ باقی نمی ماند، یکی توسعه استفاده از صنایع جدید از جمله تخمیر و بازیافت کاغذ و گسترش استفاده از مواد اولیه جایگزین چوب از جمله ماسه در تولید کاغذ و دوم، زارعت چوب؛ یعنی کاشت درختان سریع الرشد در خارج از جنگل های طبیعی با هدف استفاده از چوب آنها در تولید کاغذ، زغال و مصنوعات چوبی. 

در این شرایط اما با توجه به قدیمی بودن فناوری موجود در بسیاری از کارخانجات تولید کاغذ در کشور، به نظر می رسد راهکار اصلی دولت برای خودکفایی در تولید کاغذ، توسعه زراعت چوب باشد. اتفاقا براساس آمارهای رسمی سازمان جنگل ها، در حالی که از سال 84 تا 98 سالیانه به طور متوسط 3 تا 4 هزار هکتار از اراضی کشور برای توسعه زراعت چوب زیر کشت می رفت، فقط در سال 99، زراعت چوب در 22 هزار و 700 هکتار از اراضی کشور انجام شد و امسال هم سطح زیر کشت زراعت چوب به 40 هزار هکتار افزایش خواهد یافت. 

تولیدکنندگان کاغذ باید در زراعت چوب سرمایه گذاری کنند 

موضوع مهمی که اما در این شرایط موجب نگرانی دلسوزان محیط زیست کشور می شود، این است که با توجه به کمبود منابع آبی کشور که کشاورزی و تامین امنیت غذایی ایران در شرایط خشکسالی و افزایش تهدیدات ناشی از تغییر اقلیم را با چالشی جدی مواجه کرده است، آیا توسعه زراعت چوب موجب بهره برداری بیشتر از منابع آبی کشور خواهد شد یا خیر؟ 

این سوال را با کامران پورمقدم، رئیس مرکز جنگل های خارج از شمال سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری و مدیر طرح ملی زراعت چوب در میان گذاشتیم و او در پاسخ به خبرنگار رکنا گفت: خودکفایی در تامین و تولید کاغذ زمانی امکان پذیر خواهد شد که ما بتوانیم مواد اولیه چوبی مورد نیاز صنعت کاغذسازی را در داخل کشور تامین کنیم. 

وی افزود: در این شرایط اگر کارخانجات تولید کاغذ خودشان در زمینه زراعت چوب و کاشت گونه های سریع الرشد سرمایه گذاری کنند، پتانسیل منابع آبی و خاکی کشور به نحوی است که می توان تمام مواد اولیه مورد نیاز برای خودکفایی در تولید کاغذ را در داخل کشور تامین کرد. 

زراعت چوب در شمال کشور به صورت دیم انجام می شود 

پورمقدم با تاکید بر این که زراعت چوب در شمال کشور به صورت دیم انجام می شود، عنوان کرد: ما در شمال کشور احتیاج به آبیاری درختان کاشته‌شده در طرح های زراعت چوب نداریم و بنابراین زراعت چوب در شمال ایران، منابع آبی این منطقه را به خطر نمی اندازد. همچنین در شمال کشور بخصوص در استان گیلان عرصه های ملی و مستثنیاتی که در آن خود مردم تمایل دارند طرح های زراعت چوب در آنها انجام شود، به اندازه کافی وجود دارد. 

رئیس مرکز جنگل های خارج از شمال تاکید کرد: صرفا با سرمایه گذاری بیشتر در حوزه زراعت چوب در شمال ایران، می توان بخش عمده ای از نیاز فعلی صنایع کاغذسازی کشور به مواد اولیه را برطرف کرد. اما مشکل مهم کنونی این حوزه، عدم استقبال سرمایه گذاران از طرح های زراعت چوب است. زیرا از زمانی که درختان سریع الرشد کاشته می شود تا وقتی این درختان به سن بهره برداری می رسند، حداقل 6 تا 7 سال طول می کشد. 

مدیر طرح ملی زراعت چوب با تاکید بر این که بیشتر اقدامات این حوزه در سال های اخیر به صورت پراکنده انجام شده است، اظهار داشت: حرکت جهشی ما در زمینه زراعت چوب از سال 99 آغاز شده است و در سال های قبل از آن زراعت چوب در کشورمان چندان رواج نداشت. بخصوص که قبل از سال 96 یعنی پیش از زمان اجرایی شدن قانون تنفس جنگل ها، بهره برداری از چوب جنگل ها آزاد بود.

به گفته وی، تا پیش از سال 96، بیشتر صنایع چوبی از جمله کاغذسازان، چوب مورد نیاز خود را از جنگل های طبیعی تهیه می کردند و به همین دلیل، رغبت زیادی برای سرمایه گذاری در زمینه زراعت چوب نداشتند. اما در سال های اخیر که بهره برداری قانونی از جنگل ها متوقف شده است، لزوم توسعه زراعت چوب در ایران کاملا احساس می شود. 

استفاده از پساب کارخانجات برای زراعت چوب در خارج از شمال 

پورمقدم درباره نحوه بهره برداری از منابع آبی در طرح های زراعت چوب خارج از شمال کشور نیز توضیح داد: در مناطقی غیر از شمال کشور، امکان زراعت چوب به شکل دیم وجود ندارد و طرح هایی که در این عرصه ها اجرایی می شود، مبتنی بر آبیاری است. ولی ما در این عرصه ها نیز به نحوی برنامه ریزی کرده ایم که با توسعه بادشکن‌ها و احداث مزرعه چوب بتوان از آب های مازاد در بخش کشاورزی در توسعه زراعت چوب در مناطق خارج از شمال کشور استفاده کرد. 

رئیس مرکز جنگل های خارج از شمال ادامه داد: هم اکنون عمده اراضی زراعی کشور به صورت سنتی آبیاری می شوند و بخش زیادی از آب های مورد استفاده در این حوزه بعد از برطرف کردن نیاز آبی مزارع به صورت روان آب از دسترس خارج می شود. به همین دلیل، ما هم اکنون در حال برنامه ریزی برای کاشت درختان سریع الرشد در حاشیه این گونه اراضی کشاورزی هستیم تا با همان آبی که مزارع آبیاری می شوند، زمین های کشاورزی نیز آبیاری شوند و نیاز به اختصاص منابع اضافی آب برای توسعه طرح های زراعت چوب در این مناطق وجود نداشته باشد. 

همچنین به گفته مدیر طرح ملی زراعت چوب، امکان استفاده از پساب ها یا آب های نامتعارف برای توسعه طرح های زراعت چوب وجود دارد؛ چراکه هم اکنون پساب تولیدشده در بسیاری از شهرک های صنعتی، کارخانجات و کشتارگاه ها به طور کامل بدون تصفیه شدن به هدر می رود و منجر به آلودگی محیط زیست می شود. این در حالی است که می توان با تصفیه این پساب ها و استفاده از آنها در طرح های زراعت چوب، هم مواد اولیه مورد نیاز صنایع چوب و کاغذ را تامین کرد و هم جلوی آلودگی طبیعت را گرفت. 

وی در ادامه تاکید کرد: اگر تمام طرح هایی که سازمان جنگل ها برای توسعه زراعت چوب در شمال کشور و مناطق خارج از شمال در نظر گرفته است، با ضوابط کامل زیست محیطی آنها اجرایی شود، بدون شک تمام مواد اولیه مورد نیاز برای تولید کاغذ بدون آسیب زدن به جنگل ها و منابع آبی کشور در داخل تامین خواهد شد؛ البته به شرط این که کاغذسازان و سایر تولیدکنندگان مصنوعات چوبی حاضر باشند که سرمایه گذاری 6 تا 7 ساله ای را در طرح های زارعت چوب انجام دهند. 

بخش خصوصی باید وارد عرصه زراعت چوب شود 

پورمقدم با تاکید بر این که دولت تنها می تواند زیرساخت های لازم برای توسعه طرح های زراعت چوب را فراهم کند، عنوان کرد: سازمان جنگل ها راسا نمی تواند به زراعت چوب بپردازد، بلکه می تواند عرصه هایی را که در آن پتانسیل بیشتری برای زراعت چوب وجود دارد، به سرمایه گذاران معرفی کند یا تسهیلات مختلف از جمله نهال رایگان یا وام های کم بهره را در اختیار تولیدکنندگان بگذارد. 

رئیس مرکز جنگل های خارج از شمال ادامه داد: سازمان جنگل ها همچنین می تواند بعد از شناسایی اراضی ملی دارای پتانسیل اجرای طرح های زراعت چوب، این زمین ها را بعد از دریافت حق انتفاع بهره برداری به صورت 30 ساله به سرمایه گذاران واگذار کند، اما این بخش خصوصی است که باید وارد عرصه زراعت چوب شود. 

مدیر طرح ملی زراعت چوب تاکید کرد: با توجه به این که سازمان جنگل ها راسا اقدام به زراعت چوب نمی کند، زراعت چوب زمانی در کشورمان گسترده خواهد شد که تولیدکنندگان کاغذ و سایر مصنوعات چوبی برای تامین مواد اولیه مورد نیاز خود، با استفاده از تسهیلاتی که سازمان جنگل ها در اختیار آنها می گذارد، برای زراعت چوب اقدام کنند. 

در پایان باید توجه داشت که با توجه به تاکید دولت بر لزوم خودکفایی در تامین و تولید کاغذ، زمانی این خودکفایی بدون وارد کردن آسیب به جنگل ها و منابع آبی ایران محقق خواهد شد که کاغذسازان و سایر تولیدکنندگان مصنوعات چوبی، خودشان نسبت به زراعت چوب اقدام کنند و دولت هم زیرساخت‌های توسعه زراعت چوب را به گونه ای فراهم کند که با کاشت انبوه درختان سریع الرشد، فشار زیادی به منابع آبی کشور وارد نشود.