تشدید فرونشست تهران در پاییز و زمستان امسال/ کنترل جمعیت مهمترین راهکار مقابله با فرونشست زمین

نرخ فرونشست تهران در دشت های جنوب پایتخت به 25 سانتی متر در سال رسیده است. مهمترین عامل فرونشست تهران برداشت گسترده از منابع آب زیرزمینی است. افزایش جمعیت و رشد آمار حاشیه نشینی از جمله عوامل تشدیدکننده فرونشست تهران در سال های اخیر بوده است. فرونشست تهران می تواند آثار مخربی را برای تاسیسات پایتخت به همراه داشته باشد و منجر به تخریب راه ها، ریزش ناگهانی ساختمان ها و شکستگی تیرهای چراغ برق و خطوط لوله شود. فرونشست تهران حتی می تواند وقوع انفجار در تاسیسات زیرزمینی تامین سوخت پایتخت را به همراه داشته باشد.

افزایش برداشت از منابع زیرزمینی تهران بر اثر خشکسالی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در سال آبی گذشته استان تهران نیز مانند دیگر نقاط ایران شاهد خشکسالی شدیدی بود؛ به نحوی که با وجود کاهش 39 درصدی بارندگی ها در سطح کشور در سال آبی 1399-1400 نسبت به متوسط بلندمدت، میزان بارندگی در استان تهران نسبت به میانگین بلندمدت به میزان 37 درصد کاهش یافت.

این مساله به همراه افت 73 درصدی میزان بارندگی تهران در مهرماه امسال نسبت به متوسط بلندمدت، باعث افت شدید مخازن سدهای تهران شده است؛ به نحوی که براساس آمارهای شرکت آب منطقه ای تهران، هم اکنون شاهد افت 298 میلیون متر مکعبی یعنی 41 درصدی موجودی سدهای تهران نسبت به زمان مشابه سال گذشته هستیم.

آن طور که محمد شهریاری، مدیر تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه ای تهران به رکنا گفته، کاهش شدید مخازن سدهای تهران منجر به آن شده است که سهم برداشت از منابع آب زیرزمینی تهران برای تامین آب شرب به 40 درصد افزایش یابد و سهم سدها در تامین آب شرب مردم استان های تهران و البرز به 60 درصد کاهش پیدا کند. این در حالی است که در شرایط نرمال، سهم سدهای پنج گانه تهران برای تامین آب شرب مردم این دو استان حدود 70 درصد و سهم منابع زیرزمینی حدود 30 درصد است.

نکته دیگر این است که شرکت آب منطقه ای تهران از خرداد 1400 به این سو تامین آب کشاورزی از طریق سدهای پنج گانه تهران را متوقف کرده و آب سدها صرفا به صورت محدود به برخی باغات اختصاص پیدا کرده است. در چنین شرایطی نیز کشاورزان تهرانی ناچارند که برای تامین آب مورد نیاز خود بیشتر از پساب های تصفیه شده و البته منابع زیرزمینی استان استفاده کنند و طبیعتا این اتفاق منجر به فشار بیشتری بر سفره های زیرزمینی تهران خواهد شد و می تواند روند فرونشست تهران را تشدید کند.

سهم بیشتر آب شرب در برداشت از منابع زیرزمینی تهران نسبت به کشاورزی

دکتر حامد نجفی علمدارلو، کارشناس اقتصاد کشاورزی و منابع طبیعی البته در گفت و گو با رکنا معتقد است که سال هاست الگوی برداشت آب در دشت های استان های تهران و البرز تغییر کرده و چند سالی است که به واسطه افزایش شدید جمعیت این دو استان و رشد حاشیه نشینی در کلانشهرهای تهران و کرج، سهم آب شرب در برداشت از منابع زیرزمینی تهران از حوزه کشاورزی بیشتر شده است و روند افزایشی جمعیت نیز سال به سال بر میزان برداشت آب از سفره های زیرزمینی تهران اضافه می کند.

 عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد: افزایش برداشت از منابع زیرزمینی بدون تردید به تشدید روند فرونشست دشت های تهران و البرز منجر خواهد شد و با توجه به این که میزان برداشت از منابع زیرزمینی این دو استان در شرایط خشکسالی براساس آمارهای شرکت آب منطقه ای تهران افزایش یافته است، بنابراین طبیعتا در پاییز و زمستان سال جاری شاهد افزایش نرخ فرونشست زمین در استان های تهران و البرز خواهیم بود؛ بخصوص که هواشناسی پیش بینی کرده است که پاییز امسال میزان بارندگی نسبت به شرایط نرمال بسیار کمتر باشد.

کنترل جمعیت به جلوگیری از تشدید روند فرونشست تهران کمک می کند

آمارهای رسمی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور از این حکایت دارد که دشت های جنوب تهران سالیانه به طور متوسط 25 سانتی متر فرونشست می کنند و همچنین دشت های استان البرز به طور متوسط سالانه 7 سانتی متر پایین تر می آیند و طبیعتا هرچقدر با افزایش جمعیت و بروز خشکسالی های پیاپی، میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی بیشتر شود، نرخ فرونشست دشت های این دو استان نیز افزایش خواهد یافت.

نجفی ضمن اشاره به این مساله تاکید کرد که مهمترین راهکار کنترل روند فرونشست زمین در استان های تهران و البرز، سازگار کردن جمعیت این دو استان با توان اکولوژیکی آنها برای تامین آب است؛ چراکه از نظر این کارشناس منابع طبیعی، هم اکنون بیشترین حجم برداشت آب از منابع سطحی و زیرزمینی تهران مربوط به آب شرب است و میزان برداشت آب برای کشاورزی در مقایسه با آب شرب در استان های تهران و البرز به شکل محسوسی کمتر است.

این کارشناس اقتصاد کشاورزی ادامه داد: مهمترین راهکار برای مدیریت منابع آبی تهران و جلوگیری از تشدید روند فرونشست زمین، کنترل جمعیت پایتخت است؛ یعنی دولت اول از همه یا باید به فکر انتقال پایتخت باشد یا باید جمعیت تهران را به نحوی کنترل کند که در سال های بعد شاهد افزایش جمعیت تهران نباشیم تا حداقل بتوان با اصلاح الگوی مصرف، منابع آبی موجود را به نحوی مدیریت کرد که آب برای همین جمعیت کنونی تهران تامین شود.

وی در ادامه تاکید کرد: اصلاح الگوی مصرف در شرایطی امکان پذیر است که ما سیاست های سازگارانه ای را برای شرایط خشکسالی اجرایی کنیم و اجرای این سیاست ها بدون شک نیازمند هماهنگی همه مسئولان ارشد اجرایی کشور است؛ چراکه اگر ما بتوانیم اصلاح الگوی مصرف در حوزه آب شرب تهران را اجرایی کنیم، می توان این الگو را نیز در سایر شهرهای کشور اجرایی کرد.

تخریب منابع طبیعی تهران با ضعف شدید در نظارت بر زمین خواری

در سال های اخیر، تغییر الگوی برداشت آب از منابع آبی تهران و افزایش میزان برداشت از منابع زیرزمینی، تنها آسیب زیست محیطی ناشی از افزایش جمعیت در پایتخت نیست و چند سالی است که شاهد آن هستیم که همزمان با افزایش حاشیه نشینی در تهران، مقدار ویلاسازی ها در مناطق لوکس پایتخت با تعدی به اراضی ملی نیز بیشتر شده و علاوه بر این، میزان تجاوز به حریم رودخانه های اطراف تهران با ساخت و سازهای غیرمجاز نیز افزایش یافته است.

نجفی ضمن اشاره به این مساله گفت: متاسفانه با افزایش جمعیت استان تهران، روستاهای اطراف پایتخت که پیش از این منبع تولید محصولات کشاورزی و دامی برای تهران محسوب می شدند، به منابع مصرف کننده محصولات غذایی تبدیل شده اند. مساله ای که بدون تردید در سیاست گذاری های نادرست درباره آمایش سرزمین و عدم نظارت بر ساخت و سازهای غیرمجاز ریشه دارد.

این کارشناس منابع طبیعی ادامه دارد: ویلاسازی های گسترده و تعدی به منابع طبیعی بر اثر ساخت و سازهای غیرمجاز در مناطق اطراف تهران و کرج موجب به هم ریختن اکوسیستم این مناطق شده و کاهش سطح پوشش گیاهی و جمعیت حیات وحش این مناطق را به همراه داشته است. این مسائل منجر به کاهش تنوع زیستی مناطقی از اطراف تهران و کرج شده است که در سال های اخیر انسان ها بیش از ظرفیت اکوسیستم وارد آن شده اند.

وی در پایان تصریح کرد: کاهش تنوع زیستی منجر به از بین رفتن ذخایر ژنتیکی مناطق اطراف تهران و البرز شده است و اگر دستگاه اجرایی می خواهد جلوی تخریب منابع طبیعی این دو استان را بگیرد، اول از همه باید زمین خواری در این دو استان برخورد کند؛ اما متاسفانه ضعف سیستم های حاکمیتی در نظارت بر زمین خواری و ساخت و سازهای غیرمجاز منجر به تخریب شدید منابع طبیعی استان های تهران و البرز شده است.