آسیب شناسی وضعیت پذیرش دانشجو در دوره های تخصصی و فوق تخصصی

به گزارش رکنا و به نقل از روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ این مرکز در گزارشی با عنوان «بررسی و آسیب‌شناسی وضعیت پذیرش دانشجو در دوره‌های تخصصی و فوق‌تخصصی؛ ضرورت توجه به اصل سی‌ام قانون اساسی» مطرح می‌کند که اصل سی‌ام قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دولت را مکلف به‌ تربیت نیروی انسانی متخصص کرده به‌طوری‌که کشور از منظر نیروی انسانی متخصص در جهت تأمین نیازهای خود، به خودکفایی برسد. به‌هرحال، بخش مهمی از نیروی انسانی متخصص، کادر درمان و پزشکان متخصص هستند که طبیعتاً تأمین این دسته از متخصصان از وظایف نظام آموزش عالی در بخش پزشکی است.

این گزارش ادامه می‌دهد که وزارت بهداشت نیز طبق وظیفه قانونی (موضوع جزء «۴» ماده (۱) ‌قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مصوب ۱۳۶۷) هر‌ساله براساس نیازسنجی، ظرفیت‌های پذیرش را در دفترچه‌های آزمون دستیاران اعلام می‌کند. اما بررسی‌های اولیه نشان از کاهش تمایل پزشکان به ادامه تحصیل در دوره دستیاری به‌خصوص در تخصص‌هایی مانند طب اورژانس، تخصص کودکان، بیهوشی و ... بوده که این موضوع به یکی از موضوعات اولویت‌دار کشور نزد سیاستگذاران تبدیل شده است.

این گزارش بیان می‌کند که به‌طوری‌که مجلس شورای اسلامی در «قانون اصلاح قانون برقراری عدالت آموزشی در پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی و تخصصی» مصوب ۱۴۰۱.۱۲.۹ میزان تعهدات پزشکان مشمول این قانون را کاهش داده و احکامی را برای ایجاد انگیزه و تشویق پزشکان برای خدمت در مناطقی که کمبود نیروی انسانی متخصص دارند، گنجانده است.

این گزارش بیان می‌کند که بررسی ۵ دوره اخیر آزمون پذیرش دستیاری تخصصی از دوره چهل‌و‌ششم در سال ۱۳۹۷ تا دوره پنجاهم در سال ۱۴۰۲ در ۲۷ رشته و ۴ دوره آزمون دستیاری فوق‌تخصصی از دوره سی‌و‌هفتم تا چهلم در ۲۳ رشته نشان می‌دهد که ظرفیت‌های خالی‌مانده و کاهش تمایل به‌ تحصیل در پنج تخصص طب اورژانس، پزشکی قانونی، بیماری‌های عفونی و گرمسیری، بیهوشی و کودکان با ظرفیت‌های خالی‌مانده به‌ترتیب ۹۱ درصد، ۸۰ درصد، ۷۰ درصد، ۶۸ درصد و ۴۰ درصد در آزمون پذیرش تخصصی دوره پنجاهم از سایر تخصص‌ها بیشتر بوده و در شرایط بحرانی است.

این گزارش ادامه می‌دهد که پرمتقاضی‌ترین رشته‌های تخصصی به‌ترتیب شامل رادیولوژی، بیماری‌های قلب و عروق، ارتوپدی، چشم، گوش، حلق و بینی و جراحی سر و گردن است. همچنین اغلب رشته‌های فوق‌تخصصی در هر چهار دوره مورد بررسی، کم‌متقاضی یا بی‌متقاضی بوده‌اند و اغلب بین ۳۵‌ تا‌ ۱۰۰ درصد ظرفیت‌های آنها خالی مانده است. در دوره چهلم آزمون پذیرش دستیاری فوق‌تخصصی، ۱۰۰ درصد ظرفیت سه رشته جراحی کودکان، جراحی عروق و کلیه کودکان خالی مانده است.

در این گزارش آمده است که مهم‌ترین دلایل کاهش تمایل و انگیزه تحصیل در دوره‌های دستیاری تخصصی و فوق‌تخصصی متناسب با چهار مرحله نیازسنجی، تامین منابع و تربیت نیروی انسانی و بکارگیری آنها شامل موارد ذیل است: نارضایتی دستیاران شامل مشکلات اقتصادی در دوره دستیاری(مرحله تامین منابع)، تبعیض و شکاف درآمدی بین تخصص‌های مختلف(مرحله بکارگیری نیروهای آموزش دیده)، مهاجرت نخبگان(مرحله بکارگیری نیروهای آموزش دیده)، تعهدات سنگین و طرح‌های خدمت(مرحله بکارگیری نیروهای آموزش دیده)، فشار کاری و مسئولیت‌های حرفه‌ای و عدم شفافیت ساعات کاری(مرحله آموزش و تربیت نیروی انسانی)، کاهش بازدهی آموزش به‌دلیل اشتغال بیش از حد به امور بالینی(مرحله آموزش و تربیت نیروی انسانی)، فرسودگی تحصیلی و کاری به‌دلیل سنگینی وظایف بالینی(مرحله آموزش و تربیت نیروی انسانی.

این گزارش پیشنهاد «تفکیک رشته‌های دوره تخصصی و فوق‌تخصصی بر‌حسب تقاضا (کم‌متقاضی و پر‌متقاضی) از‌سوی وزارت بهداشت و بازتوزیع منابع و حمایت‌ها در جهت توسعه متوازن هر دو گروه در راستای تأمین نیازهای کشور و تا ایجاد شرایط تعادل در آموزش تخصص‌های مختلف» را مطرح کرده و توضیح می‌دهد که در این راهکار برای افزایش پذیرش در تخصص‌های مورد نیاز (منظور تخصص‌هایی که در آنها کشور دچار کمبود بیشتری است) ولی کم‌متقاضی مانند طب اورژانش و اطفال از بورسیه تحصیلی، پیشنهاد می‌شود ضمن تعهد استخدام توسط بخش دولتی، ضریب حقوق بالاتری نیز پرداخت شود.

پیشنهاد دیگر این گزارش مبتنی بر « توسعه بورسیه دستیاران تخصصی و فوق‌تخصصی برای مناطق مورد نیاز با تأکید بر رشته‌های کم‌متقاضی توسط دانشگاه‌ها» بوده که در توضیح آن آمده است که در این راهکار به دانشگاه‌های استان اختیار داده می‌شود تا بر‌اساس نیاز منطقه آمایشی خود در رشته‌های کم‌متقاضی داوطلبان را در مقاطع تخصصی و فوق‌تخصصی بورسیه کنند. منابعی که صرف تربیت نیروی انسانی متخصص می‌شود در کنار ایجاد انگیزه برای ورود به دوره دستیاری، متمرکز بر نیازهای استان خواهد بود. لازم به ذکر است این سهمیه مازاد بر سهمیه آزاد خواهد بود.

این گزارش همچنین پیشنهاد «فراهم‌سازی امکان نظارت دستگاه‌های نظارتی ازجمله مجلس شورای اسلامی بر وضعیت آموزشی و رفاهی دستیاران در دانشگاه‌های مختلف» مطرح و بیان می‌کند که این راهکار با هدف جلوگیری از تضییع حقوق دستیاران، اطمینان از کیفیت آموزش دستیاران، ورود و خروج دستیاران و اساتید و میزان حضور آنها در بیمارستان، تعداد ویزیت‌های انجام شده و ... پایش و رصد می‌شود. اقدام عملیاتی آن می‌تواند از طریق ارائه گزارش وضعیت دستیاران هر ۶ ماه یک‌بار به مجلس شورای اسلامی صورت پذیرد.

مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش ضمن ارائه پیشنهاد «پذیرش دستیاران فوق‌تخصصی رشته‌های کم‌متقاضی از دوره تخصصی یا به‌بیان دیگر توسعه دوره‌های پیوسته فوق‌تخصصی» توضیح می‌دهد که در این روش دستیاران، دوره تخصصی و فوق‌تخصصی را هم‌زمان طی می‌کنند و فقط با یک آزمون وارد این دوره می‌شوند. مانند ایجاد دوره پنج‌ساله فوق‌تخصصی جراحی قلب با مصوبه شورای آموزش پزشکی و تخصصی که طبق این مصوبه رشته جراحی قلب به‌صورت یک دوره پنج‌ساله ارائه می‌شود و دو سال ابتدایی آن به جراحی عمومی و سه ‌سال بعدی به جراحی قلب اختصاص دارد.

دیگر پیشنهاد مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش مبتنی بر «در نظر گرفتن دوره دستیاری به‌عنوان شغل» بوده که در توضیح آن آمده است که در این راهکار مانند دوره تربیت دبیر و معلم در دانشگاه فرهنگیان دوره دستیاری شغل محسوب می‌شود و برای آن بیمه، حقوق و دستمزد و سابقه کاری لحاظ خواهد شد.

این گزارش همچنین پیشنهاد می‌دهد که با هدف نیازسنجی دقیق و جلوگیری از بیش برآوردی یا کم‌برآوری میزان نیروی انسانی در این بخش، پیشنهاد می‌شود فرایند نیازسنجی با مشارکت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان اداری و استخدامی کشور و مرکز آمار ایران، صورت گیرد.