کوه‌های زباله در ایران/ عسگری: کمتر از ۱۰ درصد مکان‌های دفن زباله کشور استانداردند/ مردم ایران زیاد پسماند تولید نمی کنند، تجهیزات کم و مدیریت بدون آگاهی است

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، امروز در مجلس شورای اسلامی اعلام کرد: «سالانه بیش از ۲۱ میلیون تن پسماند عادی، ۱۵۰ هزار تن پسماند عفونی بیمارستانی، ۳۵ میلیون تن پسماند صنعتی، ۱۷۰ میلیون تن پسماند کشاورزی و ۸ میلیون تن پسماند خطرناک و ویژه در کشور تولید می‌شود. این‌ها تنها اعداد نیستند؛ این‌ها کوه‌های زباله‌ای هستند که بر سر منابع آب و خاک این کشور آوار شده‌اند. ۹۳ درصد این پسماندها به صورت غیربهداشتی دفن می‌شوند.»

آمارهایی که شینا انصاری امروز اعلام کرد، موضوعی جدید و ناشناخته نیست. این ارقام بارها، با کمی تفاوت، در رسانه‌ها و از زبان کارشناسان مختلف بیان شده‌اند. اما پرسش اساسی این است: پس از اعلام این آمارهای تکان‌دهنده، چه برنامه‌ای باید توسط دولت، وزارت کشور، شهرداری‌ها و نهادهای نظارتی و امنیتی برای مقابله با این ابرچالش بزرگ طراحی و اجرا شود؟ چالشی که نام آن «مدیریت پسماند و کوه‌های زباله» است.

مردم ایران نسبت به آمار جهانی پسماند بیشتری تولید نمی کنند

دکتر علیرضا عسگری، دبیر انجمن علمی مهندسی و مدیریت پسماند ایران، در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی رکنا، درباره این آمارها و ضرورت مدیریت صحیح در پی اعلام آن‌ها، اظهار داشت: هر ایرانی در مناطق شهری به‌طور میانگین حدود ۷۶۰ گرم و در مناطق روستایی حدود ۴۸۰ تا ۵۰۰ گرم پسماند تولید می‌کند. اگر این ارقام را با نرم‌های جهانی مقایسه کنیم و به گزارش‌های بانک جهانی مراجعه کنیم، مشاهده می‌شود که مردم ایران نسبت به سرانه ۹۰۰ گرمی جهانی، پسماند بیشتری تولید نمی‌کنند. بنابراین، ادعای تولید پسماند بیشتر توسط ایرانیان در مقایسه با سایر کشورها نادرست است. در شهرها، حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از پسماند تولیدشده فسادپذیر یا آلی است، حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد پسماند خشک و کمتر از 3 درصد پسماند خطرناک شامل اجزای تیز و برنده ، باقی‌مانده داروها، لوازم آرایشی و موارد مشابه است.

مدیریت "جمع آوری" پسماند در کشور قابل قبول است!

دبیر انجمن علمی مهندسی و مدیریت پسماند ایران با بیان اینکه مدیریت شهری و روستایی کشور در حوزه جمع‌آوری پسماند به‌طور نسبی عملکرد قابل قبولی داشته و جمع‌آوری پسماندها به‌درستی انجام می‌شود گفت: برای مثال، مواردی مانند تأخیرهای چندروزه در جمع‌آوری پسماند در شهرهای بزرگ مانند تهران کمتر مشاهده می‌شود.

اصطلاح طلای کثیف بیان کننده واقعیت نیست

وی در خصوص اصطلاح طلای کثیف که عنوان می شود نیز گفت: در حوزه بازیافت، توجه بیشتر به پسماندهای خشک بوده است و اصطلاح "طلای کثیف" که برای پسماند خشک به‌کار می‌رود نیز به‌درستی بیان‌کننده واقعیت نیست، زیرا بخش قابل‌توجهی از این پسماندها ارزش اقتصادی بالایی ندارند. حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از این پسماندها به چرخه بازیافت بازمی‌گردد.

در کشور کمپوست سازی با کیفیت استاندارد نمی رسد

تاکید داشت: در کشور، کارخانه‌های بازیافت برای محصولات کاغذی، مقوا و پلاستیک وجود دارند، اما برنامه‌ریزی مناسبی برای پسماند تر انجام نشده است. حتی در صورت وجود برنامه‌ریزی، به دلیل عدم تفکیک مناسب پسماند از مبدأ و مدیریت ناکافی بخش‌های خطرناک، فرآیند کمپوست‌سازی نیز به کیفیت استاندارد نمی‌رسد.

کمتر از ۱۰ درصد از مکان‌های دفن زباله در کشور استاندارد هستند

دبیر انجمن علمی مهندسی و مدیریت پسماند ایران از لحاظ دفن پسماند، تنها کمتر از ۱۰ درصد از مکان‌های دفن موجود در کشور از نظر مهندسی و بهداشتی استاندارد هستند و بقیه شرایط مناسبی ندارند افزود: برای بهبود این شرایط، لازم است مردم نقش مؤثرتری ایفا کنند. با آگاهی‌رسانی از طریق رسانه‌ها و فرهنگ‌سازی توسط نهادهای مربوطه، می‌توان شهروندان را به تفکیک صحیح پسماندهای تر، خشک و خطرناک از مبدأ ترغیب کرد. در صورت اجرای صحیح این فرآیندها، تا ۹۰ درصد از پسماندها قابلیت بازیافت و بازگشت به چرخه منابع را خواهند داشت. باقی‌مانده‌ای که شامل مواد خطرناک و غیرقابل بازیافت است نیز باید به‌صورت اصولی مدیریت و دفن شود.

زیرساخت های مناسب برای ساماندهی حجم بالایی از پسماندهای کشاورزی و فضولات دامی نداریم

دکتر علیرضا عسگری در توضیح وضعیت ساماندهی پسماند حوزه کشاورزی نیز اینگونه توضیح داد: در حوزه کشاورزی نیز، هرچند آمارهایی که رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست اعلام کردند مشخص نیست چگونه تا این حد دقیق اعلام شده است اما ضروری است که برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای مدیریت پسماند کشاورزی انجام شود تا این بخش نیز با استانداردهای محیط زیستی هماهنگ شود. در حوزه کشاورزی، متأسفانه مشاهده می‌شود که مدیریت پسماند کشاورزی به‌صورت اصولی برنامه‌ریزی نشده است. در برخی موارد، به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب، حجم بالایی از پسماندهای کشاورزی، به‌ویژه فضولات دامی، به شکل غیراصولی دفع می‌شوند که می‌تواند منجر به آلودگی‌های زیست‌محیطی و مشکلات بهداشتی شود. به‌رغم اینکه کشور ایران به دلیل وابستگی به کشاورزی به‌عنوان بخشی از اقتصاد خود، باید در این زمینه برنامه‌ریزی داشته باشد، همچنان کمبودهای چشمگیری در استفاده از فناوری‌های پیشرفته در این حوزه مشاهده می‌شود.یکی از راهکارها استفاده از فناوری‌هایی نظیر دستگاه‌های هاضم (Digesters) برای تبدیل فضولات دامی به گاز متان و بهره برداری از آن در تولید انرژی است. هرچند این فناوری‌ها به‌دلیل تحریم‌ها کمتر در دسترس هستند، اما همچنان امکان توسعه و استفاده از آنها وجود دارد. به همین دلیل، کشاورزان نیز باید در این حوزه مشارکت فعال داشته و با کمک نهادهای مسئول به اجرای این طرح‌ها بپردازند.

آشفتگی در ساماندهی پسماند حوزه پزشکی کشور

دبیر انجمن علمی مهندسی و مدیریت پسماند ایران در مورد وضعیت ساماندهی پسماندهای حوزه پزشکی از یک آشفتگی اینگونه توضیح داد: در حوزه پسماندهای پزشکی، از سال ۱۳۸۶ با تصویب ضوابط مدیریت پسماند پزشکی، وزارت بهداشت بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را ملزم به تجهیز به دستگاه‌های بی‌خطرسازی در محل کرده است. این دستگاه‌ها، با کاهش سطح میکروارگانیسم‌های خطرناک تا ۹۹.۹۹۹۹ درصد، پسماندهای پزشکی را به پسماندهای عادی تبدیل می‌کنند. بااین‌حال، سازمان حفاظت محیط زیست این پسماندها را به‌عنوان «کم‌خطر» دسته‌بندی کرده است. از سوی دیگر، شهرداری‌ها برای جمع‌آوری و دفن این پسماندها هزینه‌های سنگینی از بیمارستان‌ها دریافت می‌کنند که چالش‌هایی برای این مراکز ایجاد کرده است. هرچند این فرآیند به‌صورت کلی مدیریت می‌شود، اما همچنان نیازمند بهبود و نظارت بیشتری است.

زیرساخت های مدیریت پسماندهای صنعتی را هم نداریم

دکتر علیرضا عسگری در خصوص ساماندهی در حوزه پسماندهای صنعتی گفت: آماری که در خصوص تولید سالانه ۳۵ میلیون تن پسماند صنعتی ارائه می‌شود، صحت آن‌ها محل تردید است. حتی اگر چنین حجم بالایی از پسماند صنعتی تولید می‌شود، چرا زیرساخت‌های مناسبی برای مدیریت آن فراهم نشده است؟ هرچند در برخی مناطق مانند اصفهان، سایت‌های خاصی برای این منظور ایجاد شده، اما ظرفیت این مراکز به‌طور کامل مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. نکته قابل‌توجه این است که بخش قابل‌توجهی از پسماندهای صنعتی قابلیت بازیافت و استفاده به‌عنوان خوراک ورودی صنایع دیگر را دارند، اما عدم حمایت کافی از بخش خصوصی مانع بهره‌برداری بهینه از این ظرفیت شده است. بنابراین، تجدیدنظر در این فرآیندها و شفاف‌سازی داده‌ها و آمارها ضروری به نظر می‌رسد.

کوه های زباله در شمال و جنوب کشور ناشی از ناکارآمدی است

دبیر انجمن علمی مهندسی و مدیریت پسماند ایران در خصوص چگونه ساماندهی کوه های زباله در شهرهای شمالی و بخشی از شهرهای جنوبی کشور اینگونه نظر داد: در مناطق شمالی و جنوبی کشور نیز معضل کوه‌های زباله به یک بحران زیست‌محیطی تبدیل شده است. این مسئله به‌دلیل فقدان تجهیزات مناسب برای ساماندهی و مدیریت پسماند، عدم مشارکت صحیح مردم و برنامه‌ریزی‌های ناکارآمد رخ داده است. با این شرایط مدیریت حتی اگر دستگاه های بزرگ زباله سوز هم وارد کشور شوند و تهیه شوند باز مشکل بر جای خود باقی خواهد ماند. در گذشته، زباله‌ها به‌صورت سنتی مدیریت می‌شدند، اما با ورود سیستم‌های جدید جمع‌آوری، مشکلاتی نظیر افزایش حجم زباله و سوءمدیریت به وجود آمده است. بهبود این شرایط مستلزم فرهنگ‌سازی، ارتقای زیرساخت‌ها و اجرای تدابیر مدیریتی کارآمد است.در مجموع، برای حل معضلات مرتبط با پسماندهای کشاورزی، پزشکی، صنعتی و شهری، نیازمند هم‌افزایی میان مردم، نهادهای دولتی و بخش خصوصی هستیم تا با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و برنامه‌ریزی اصولی، شرایط بهتری برای مدیریت پسماند فراهم شود.