نابودی اکوسیستم های آبی خراسان رضوی در پی بسته شدن هریرود/ از بین رفتن گونه های کمیاب پرنده و ماهی/ سیاست جایگزین برنامه ریزی محیط زیستی شده است

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، رودخانه هریرود، که یکی از منابع آبی حیاتی برای استان خراسان رضوی به‌شمار می‌رود، در خطر بحرانی عظیم قرار دارد. بسته شدن این رودخانه به‌دست افغانستان و آبگیری سد پاشدان، که در نزدیکی هرات ساخته شده است، می‌تواند عواقب ویرانگری برای محیط زیست منطقه به‌ویژه در بخش‌های مرزی ایران به دنبال داشته باشد. اما آنچه که در این بحران مورد غفلت قرار گرفته، نه‌تنها مشکلات انسانی و کشاورزی، بلکه تهدیدهای جدی و بی‌رحمانه‌ای است که این وضعیت برای گونه‌های کمیاب پرندگان و ماهیان منطقه به‌دنبال دارد.

نابودی اکوسیستم‌های آبی و زیستگاه‌های طبیعی

هریرود برای بسیاری از اکوسیستم‌های آبی خراسان رضوی مانند تالاب‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها منبع اصلی حیات است. بسته شدن این رودخانه نه‌تنها منابع آب شیرین را به شدت کاهش می‌دهد، بلکه موجب خشک شدن بسیاری از زیستگاه‌های حیاتی برای ماهیان و دیگر موجودات آبزی خواهد شد.

بسته شدن رودخانه هریرود، تهدیدی جدی برای محیط زیست و امنیت ملی!

عباس جعفری- استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست در گفت وگو با خبرنگار اجتماعی رکنا در خصوص پیامدهای بسته شدن رودخانه هریرود برای ایران و بخصوص محیط زیست خراسان رضوی چنین  گفت:رودخانه هریر رود یکی از منابع آبی مهم در منطقه به شمار می‌آید. در شرایط کنونی که آبگیری سد پاشدان موجب بسته شدن این رودخانه شده است، مسائلی فراتر از مباحث ساده آب‌ و مشکلات مربوط به آن در سطح منطقه‌ای به وجود می‌آید. این وضعیت می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر اکوسیستم‌های طبیعی منطقه داشته باشد و موجب از دست رفتن گونه‌های کمیاب ماهی و پرنده‌ها شود.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه بحث منابع آبی، به ویژه در مناطقی مانند خراسان، که وابستگی شدید به منابع آبی مشترک با کشورهای همسایه دارد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است افزود:  در این زمینه، باید به دیپلماسی آب به عنوان رویکردی کلیدی توجه کنیم. دیپلماسی آب یک مفهوم گسترده است که باید هم سیاست‌های محیط‌زیستی و هم استراتژی‌های مهندسی منابع آب را در بر بگیرد. متاسفانه در گذشته در این زمینه کم‌توجهی‌هایی صورت گرفته است و در نتیجه مدیریت منابع آبی کشور به شدت ضعیف عمل کرده است.ما در کشور در حوزه آب‌های مرزی و فراسرزمینی با چالش‌های بزرگی روبرو هستیم. به ویژه در منطقه خراسان که منابع آبی مشترک با افغانستان و کشورهای دیگر دارد، به یک رویکرد هماهنگ در زمینه دیپلماسی آب نیاز داریم. با توجه به اهمیت موضوع و مشکلات موجود در مدیریت آب‌های مرزی، باید به این مسأله به صورت جدی‌تری نگاه کنیم. از آنجا که آب یک منبع حیاتی است، عدم توجه به این مسائل می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.

عباس جعفری ادامه داد:متاسفانه در بسیاری از برنامه‌ریزی‌های گذشته، مسائل سیاسی غالب بر مسائل فنی و علمی بوده است. این امر موجب شده که موضوعات مربوط به آمایش سرزمین و برنامه‌ریزی منابع آبی، به‌ویژه در سطح استانی، به طور جدی در نظر گرفته نشود. حتی در برخی از انتخابات‌های استانی و ملی نیز این مسائل کمتر مورد توجه قرار گرفت. این در حالی است که مدیریت صحیح منابع آبی و استفاده بهینه از آن‌ها برای آینده کشور امری حیاتی است.

نابودی اکوسیستم طبیعی کشور در پی بی توجهی به چالش های زیست محیطی

این کارشناس محیط زیست و استاد دانشگاه با بیان اینکه در سطح داخلی کشور نیز مشکلات زیادی در زمینه مدیریت منابع آبی وجود دارد. بحران آب در بسیاری از استان‌ها به وضوح مشاهده می‌شود گفت: برای مثال، فرونشست زمین، کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی و پیشروی بیابان‌ها از جمله مشکلاتی است که در بسیاری از نقاط کشور، از جمله خراسان، تهران، سمنان، قم و اصفهان، به چشم می‌خورد. این وضعیت باعث ایجاد چالش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی جدی خواهد شد و اگر به این مسائل رسیدگی نشود، می‌تواند منجر به نابودی اکوسیستم‌های طبیعی کشور شود.یکی از مسائل مهم در این زمینه، تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر منابع آبی است. در گذشته، سیاست‌گذاران به درستی اهمیت این موضوعات را درک نکرده‌اند. به نظر می‌رسد که سیاست‌های کوتاه‌مدت و برنامه‌ریزی‌های غیرعلمی در این حوزه، تنها به مشکلات دامن زده است. اگر بخواهیم در این شرایط بحرانی به یک راه‌حل پایدار برسیم، باید تغییرات اساسی در رویکردها و سیاست‌های کشور در زمینه منابع آب ایجاد کنیم.

وی با بازگشت به مبحث هریرود  و وضعیت آن چنین ادامه داد:  اگر این روند بسته شدن ادامه یابد، آسیب‌های شدیدی به زیستگاه‌های طبیعی در منطقه وارد خواهد شد. این آسیب‌ها می‌تواند شامل از دست رفتن گونه‌های کمیاب ماهی و پرندگان و همچنین تخریب اکوسیستم‌های آبی منطقه باشد. علاوه بر این، بسته شدن رودخانه‌های مشترک می‌تواند به ایجاد تنش‌های سیاسی و اقتصادی بیشتر بین کشورها منجر شود، زیرا مدیریت منابع آبی مرزی باید با همکاری و هماهنگی دقیق انجام شود.باید بگویم که مشکلات آبی در کشور یک بحران جدی است که نیاز به توجه فوری دارد. این بحران تنها با رویکردی جامع و مبتنی بر دیپلماسی آب، همراه با برنامه‌ریزی‌های علمی و استراتژیک، قابل مدیریت خواهد بود.

عباس جعفری تاکید داشت: منطقه‌ای که در آن ده‌ها گونه کمیاب زیستی زندگی می‌کنند، نیاز به برنامه‌ریزی ویژه‌ای دارد. موضوعی که در این شرایط می‌توانیم به طور جدی دنبال کنیم، توجه به سرچشمه حیات هر منطقه، یعنی منابع آب است. در بسیاری از مناطق، حتی در داخل کشور، نگرش نادرستی وجود دارد که منابع آبی باید ذخیره شوند و این آب به عنوان یک منبع قابل هدررفت تلقی می‌شود. در حالی که این منابع آبی مسیر خاصی را طی می‌کنند و به اکوسیستم‌های مختلفی وابسته هستند.آب‌های مرزی نیز از همین قاعده مستثنی نیستند. این آب‌ها به تالاب‌ها و اکوسیستم‌های زیستی ختم می‌شوند و وقتی این منابع قطع شوند، اکوسیستم‌های مرتبط به شدت آسیب خواهند دید. اگر این آب‌ها به تالاب‌ها می‌ریزد، این تالاب‌ها خشک خواهند شد. همچنین، در صورتی که این منابع در مسیر حرکت پرندگان مهاجر یا کریدورهای زیستی قرار داشته باشند، این مسیرها تغییر خواهند کرد یا اکوسیستم‌های طبیعی منطقه به طور جدی آسیب خواهند دید. به مرور زمان، شاهد کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی و فرونشست زمین خواهیم بود.از طرفی، سکونتگاه‌های انسانی که به این منابع آبی وابسته هستند، مجبور به مهاجرت خواهند شد. این موضوع نه تنها مشکلات زیست‌محیطی بلکه عواقب اجتماعی و سیاسی زیادی را نیز برای کشور به همراه خواهد داشت.