هشدار عیسی کلانتری درباره سوءاستفاده اطلاعاتی ژاپن بعد از کمک‌ مالی برای احیای دریاچه ارومیه! + جدول کمک‎های بین المللی

 به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا،سند همکاری میان دولت‌های ایران و ژاپن برای حفظ دریاچه ارومیه امضا شد. بر اساس این سند، ژاپن مبلغ چهار و نیم میلیون دلار برای اجرای پروژه‌ای در زمینه "توسعه سیستم حفاظت از تالاب‌ها در دریاچه ارومیه" به ایران اختصاص می‌دهد. عیسی کلانتری، رئیس سابق سازمان محیط زیست ایران، در واکنش به این خبر هشدارهایی را مطرح کرد که می‌تواند مورد توجه شینا انصاری و دولت قرار گیرد.

پیش‌تر دولت ژاپن در چارچوب قراردادی با سازمان ملل متحد، به عنوان مجری پروژه حفاظت از محیط زیست و احیای دریاچه ارومیه فعالیت داشته است. در این راستا، سند همکاری جدید و اهدای کمک ۶۹۰ میلیون ینی توسط ژاپن برای احیای دریاچه ارومیه و دیگر تالاب‌های ایران به امضا رسید. این مبلغ از طریق دفتر توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) در ایران به پروژه احیای دریاچه ارومیه تخصیص یافته است.

دریاچه ارومیه، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های شور جهان، به دلیل تغییرات اقلیمی، برداشت بی‌رویه از منابع آب و سدسازی‌های متعدد، با خشکی شدید مواجه شده است. این پروژه بر آموزش روستاییان برای یافتن مشاغل جایگزین کشاورزی و باغداری تمرکز دارد تا وابستگی آن‌ها به این فعالیت‌ها و برداشت از منابع آب زیرزمینی کاهش یابد.

همچنین، گروه‌های مسئول پروژه تلاش می‌کنند اطلاعاتی در مورد فرهنگ، آداب و رسوم و ویژگی‌های منطقه به دست آورده و بر اساس آن برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری کنند. نکته مهم در این میان، تأکید بیشتر بر مسائل اجتماعی و تغییر رفتار جوامع محلی نسبت به احیای مستقیم دریاچه ارومیه برای دولت ژاپن است. احتمال می‌رود که اطلاعات دیگری نیز در این پروژه به دست آید که برای دولت ژاپن ارزشمند باشد. این امر مسبوق به سابقه است که کشورهای خارجی با انجام مطالعات در خاورمیانه اهداف استراتژیک خود را دنبال می‌کنند.

 عیسی کلانتری رئیس سابق سازمان محیط زیست کشور ، در واکنش به خبر اختصاص چند میلیون دلار کمک از سوی دولت ژاپن برای احیای دریاچه ارومیه، توضیحاتی ارائه کردند. ایشان اشاره داشتند که این کمک در قالب یک پروژه تحقیقاتی و بر اساس قواعد مشخص بین‌المللی صورت گرفته است.

وی توضیح داد: «کشور ژاپن در چارچوب سیاست‌های بین‌المللی خود و طبق قانون اساسی‌اش موظف است هر ساله معادل نیم درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به کشورهای در حال توسعه اختصاص دهد. تولید ناخالص داخلی ژاپن سالانه حدود ۵ هزار میلیارد دلار است و در نتیجه کمک‌های بین‌المللی این کشور می‌تواند به حدود ۵ میلیارد دلار در سال برسد. بخش مهمی از این کمک‌ها در حوزه محیط زیست و امنیت غذایی هزینه می‌شود. بخشی از این کمک‌ها تحت نظارت مؤسسه جایکا (JICA) که یک سازمان کمک‌های بین‌المللی ژاپن است، اجرا می‌گردد.»

ایشان افزودند: «این پروژه‌ها شامل طرح‌های کوچک و بزرگ می‌شوند؛ طرح‌های کلان با دستور بالاترین مقامات کشور ژاپن، مانند امپراتور، تصویب می‌شوند و طرح‌های کوچک‌تر که ارزش آن‌ها یک تا چند میلیون دلار است، معمولاً توسط سفارت‌خانه‌ها مدیریت و اجرا می‌شوند. برای نمونه، در گذشته نیز در سال ۱۳۶۳ این سازمان تحقیقی در ایران در زمینه یکپارچه‌سازی اراضی شمال کشور انجام داد که حدود ۲۰ میلیون دلار هزینه در برداشت.»

دکتر کلانتری با اشاره به شرایط کنونی افزود: «ژاپنی‌ها اکنون برای احیای دریاچه ارومیه مجدداً چهار و نیم میلیون دلار اختصاص داده‌اند. باید توجه داشت که این کمک‌ها به شکل مستقیم برای احیا استفاده شود و نه برای مطالعاتی که ممکن است هدف آن‌ها به جای کمک به حل مسئله، صرفاً جمع‌آوری اطلاعات باشد. در دوره مسئولیت بنده در سازمان حفاظت محیط زیست، کمک‌های بین‌المللی را تنها در صورتی قبول می‌کردیم که هدف آن‌ها مشخصاً احیای محیط‌زیست باشد و هزینه‌ها نیز به صورت شفاف مدیریت شوند.»

وی در ادامه تأکید کرد: «ستاد احیای دریاچه ارومیه باید با دقت بر این مسئله نظارت داشته باشد. در صورتی که این کمک‌ها به درستی مدیریت نشوند و در راستای هدف اصلی به کار گرفته نشوند، این خطر وجود دارد که منابع مالی، حتی در مقیاس چند میلیون دلاری، به جای احیای دریاچه، صرف اموری شود که ارزش واقعی برای کشور ندارد. برای مثال، انجام مطالعات اجتماعی محلی، اگر به درستی نظارت نشود، ممکن است به نتایج مطلوبی نرسد یا حتی امکان سوءاستفاده اطلاعاتی را فراهم کند.»

ایشان همچنین به اهمیت شفافیت و نظارت بر مصرف این کمک‌ها تأکید کردند و گفتند: «هزینه‌های انجام‌شده باید دقیقاً در راستای اهداف احیای دریاچه باشد. برای مثال، تاکنون در مجموع حدود ۵۰۰ میلیون دلار برای این دریاچه هزینه شده است و اکنون نیز باید مراقب بود که کمک جدید، که معادل حدود ۳۰۰ میلیارد تومان است، به نحو احسن مدیریت شود.»

کمک‌های بین‌المللی به احیای دریاچه ارومیه در چهار دهه اخیر

در 40 سال گذشته، کشورهای مختلف و سازمان‌های بین‌المللی کمک‌های مالی و فنی قابل‌توجهی برای احیای دریاچه ارومیه ارائه داده‌اند. از جمله مهم‌ترین کمک‌ها می‌توان به کمک 690 میلیون ین از سوی ژاپن اشاره کرد که از طریق دفتر توسعه سازمان ملل (UNDP) برای پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه و مدیریت تالاب‌ها اختصاص یافته است. همچنین، آلمان از طریق آژانس GIZ در سال‌های 2016 تا 2019 کمک‌هایی برای مدیریت منابع آبی و کاهش وابستگی به آب‌های زیرزمینی ارائه کرده است. سازمان ملل متحد از سال 2013 تاکنون پروژه‌هایی برای کاهش تبخیر و بهبود وضعیت منابع آبی در این منطقه اجرا کرده است. اتحادیه اروپا در سال 2018 نیز به پروژه‌های حفاظت محیط زیستی و آموزش جوامع محلی برای مشاغل جایگزین کمک کرده است. همچنین سوئیس در سال‌های 2015 تا 2017 به انجام مطالعات و تحقیقات در زمینه منابع آبی و فناوری‌های کاهش تبخیر کمک کرده است. این کمک‌ها به طور عمده در راستای مدیریت منابع آبی، کاهش فشار بر منابع زیست‌محیطی و آموزش جوامع محلی برای بهبود وضعیت کشاورزی پایدار بوده است.

جدول کمک‌های بین‌المللی برای احیای دریاچه ارومیه

این جدول شامل کمک‌ها از کشورهای کلیدی و سازمان‌های بین‌المللی در چهار دهه گذشته است و اهداف کلی این کمک‌ها مشخص شده است.