دیالیز آخرین راه درمان مبتلایان به اختلال اسید و باز است / آیا نوسانات pH خون شما را به خطر می‌اندازند؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، اختلالات اسید و باز به اختلالاتی گفته می‌شود که در آنها تعادل طبیعی بین اسیدها و بازها (قلیایی‌ها) در خون به هم می‌ریزد. این تعادل برای حفظ عملکرد صحیح بدن و سلامت کلیه‌ها، قلب، و سایر ارگان‌ها ضروری است. در این گزارش به بررسی علل، عوارض، پیشگیری، درمان، و اقدامات وزارت بهداشت ایران در خصوص اختلالات اسید-باز می‌پردازیم.

اختلالات اسید-باز زمانی رخ می‌دهد که تعادل pH خون از حالت طبیعی (معمولاً بین 7.35 تا 7.45) خارج می‌شود. این اختلالات به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند. یکی از آنها افزایش سطح اسید در خون است که به آن اسیدوز (Acidosis) گفته می شود. دیگری افزایش سطح باز یا قلیایی در خون است که به آن آلکالوز (Alkalosis) گفته می شود.

بروز این اختلال در افراد به دلایل مختلفی بر می گردد. یکی از آنها اختلالات متابولیک است که می تواند مربوط به اسیدوز یا آلکالوز باشد. اسیدوز متابولیک ناشی از تولید بیش از حد اسید یا کاهش توانایی کلیه‌ها در دفع اسیداست که سبب ایجاد عوارضی همچون دیابت کنترل نشده، نارسایی کلیوی، یا اسهال مزمن می شود. منشا آلکالوز متابولیک از دست دادن بیش از حد اسید یا افزایش بازها باعث ایجاد عوارضی مانند استفراغ مداوم، مصرف زیاد بی‌کربنات یا برخی بیماری‌های کلیوی می شود.

اختلالات تنفسی هم به دو گروه اسیدوز و آلکالوز مربوط می شوند. اسیدوز تنفسی ناشی از تجمع دی‌اکسید کربن (CO2) در خون به دلیل مشکلات تنفسی مانند آسم یا COPD است. آلکالوز تنفسی ریشه در کاهش سطح CO2 در خون به دلیل تنفس سریع یا عمیق (هایپرونتیلاسیون)، معمولاً در شرایط اضطراب یا استرس دارد.

یکی دیگر از دلایل بروز اختلال اسید باز، اختلالات متابولیکی و دارویی است. مصرف برخی داروها می‌توانند به اختلالات اسید-باز منجر شوند. همچنین بیماری‌های غدد درون‌ریز مانند بیماری‌های فوق کلیوی در بروز این اختلالات موثر هستند.

اختلال اسید باز عوارض مختلفی را با خود به همراه می آورد. اختلالات اسید-باز می‌توانند به تغییرات الکتروفیزیولوژیکی قلب، ریتم‌های غیرطبیعی و مشکلات قلبی منجر شوند. به علاوه ممکن است باعث تغییرات در عملکرد عصبی، اضطراب، یا تشنج شوند. با بروز این اختلال انقباضات عضلانی، ضعف یا اسپاسم رخ می دهد و در برخی موارد، مشکلات تنفسی و تنفس دشوار به وجود می‌آید.

راهکار هایی جهت پیشگیری از این اختلال وجود دارد. مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای و کنترل بیماری‌های مزمن مانند دیابت و بیماری‌های کلیوی از جمله این راهکار ها است. رعایت رژیم غذایی مناسب با مصرف متعادل مواد غذایی و جلوگیری از کمبود یا افزایش شدید مواد معدنی و الکترولیت‌ها اقدام پیشگیرانه ی مفیدی در این زمینه است. مدیریت و درمان مشکلات تنفسی برای جلوگیری از اختلالات اسید-باز هم اقدامی است که برای پیشگیری قطعا موثر واقع می شود.

درمان اختلال اسید باز با اشکال مختلف امکان پذیر است. درمان دارویی با استفاده از داروهای تنظیم‌کننده pH خون و درمان علل زمینه‌ای برای این اختلال درمان موثری است. ایجاد تغییر در سبک زندگی با اصلاح رژیم غذایی، مدیریت استرس و فعالیت بدنی منظم قادر است اختلال اسید باز را درمان کند. درمان تنفسی برای اختلالات تنفسی، مانند استفاده از دستگاه‌های کمک تنفسی و درمان‌های مناسب یک راه درمانی مفید به شمار می رود. در موارد حاد نارسایی کلیوی برای تنظیم تعادل اسید-باز می توان از دیالیز هم استفاده کرد.

در صورت عدم درمان یا کنترل مناسب، اختلالات شدید اسید-باز می‌توانند به مشکلات جدی و حاد منجر شوند که ممکن است زندگی فرد را تهدید کند و به مرگ او ختم شود. با این حال، با تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر، بسیاری از بیماران می‌توانند بهبود یابند و از عوارض جدی جلوگیری کنند.

آمار دقیقی از میزان سالانه مبتلایان به اختلالات اسید-باز در ایران به طور گسترده منتشر نشده است. اما این اختلالات معمولاً به دلیل شیوع بالای بیماری‌های زمینه‌ای نظیر دیابت و بیماری‌های کلیوی، به ویژه در جمعیت‌های پرخطر، مشاهده می‌شود.

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران برای بهبود این بیماری برنامه ها و اقداماتی را در نظر گرفته است. افزایش آگاهی عمومی درباره علائم، پیشگیری و درمان اختلال اسید باز با آموزش مردم، افزایش تعداد مراکز درمانی و تسهیل دسترسی به خدمات درمانی، غربالگری و تشخیص زودهنگام این اختلال، برگزاری کمپین‌ها و کارگاه‌های آموزشی در سطح جامعه برای افزایش آگاهی و حمایت از تحقیقات پزشکی در حوزه اختلال اسید باز از جمله اقدامات مثبت وزارت بهداشت و درمان ایران در این حوزه است. این اقدامات به هدف کاهش بار بیماری، بهبود کیفیت زندگی بیماران و جلوگیری از عوارض شدید مربوط به اختلالات اسید-باز طراحی شده‌اند.