محسن زاده : نوحه باید سازنده باشد / کرونا خلاقیت در نحوه عزاداری ها ایجاد کرد

نوحه خوانی / مصطفی محسن زاده در توضیح دو شیوه ارائه نوحه در قالب فرم و محتوا، گفت: در یزد می توان نوحه ها را از لحاظ محتوا و فرم، به دو بخش اصطلاحا سنتی و جدید دسته بندی کرد؛ یکی قالب روضه و مقتل و دیگری زبان حال و پیوند داستان عاشورا به مسائل روز جامعه.

او ادامه داد: به دلیل نگاه به روز و اجتماعی نوحه ها در یزد و این نکته که نوحه خوان های هیات های مطرح یزد عموما اهل موسیقی و آواز هستند، نوحه های آنها نیز توانسته در شهره شدن یزد به عنوان حسینیه ایران، نقشی مهم ایفا کند. واضح است که آهنگ سازی این نوحه خوانان با دیگر مداحان تفاوت دارد.

این نوحه خوان یزدی اضافه کرد: مداحان یزدی عموما آوازخوان هستند و دستگاه های موسیقی را می شناسند. برخی از آنها نیز استاد آواز هستند.

وی با اشاره به سابقه اش در موسیقی، گفت: بنده از سال 72 کار موسیقی را آغاز کردم و همزمان نوحه خوان هیات کوی سعدی شدم. در طول این سال ها آواز آموختم و تجربه ام را در نوحه خوانی و نوحه سازی به کار بردم. کنسرت های مختلفی برگزار کردیم و از جمله با گروه موسیقی سنتی راز همکاری دارم.

محسن زاده افزود: در واقع نوحه خوانان هیات های شاخص یزدی در طول سال کار موسیقی انجام می دهند و این چند روز محرم را نوحه خوانی می کنند.

اعتراض در شعر شیعی

او در توضیح محتوای نوحه خوانی ها گفت: شیعه در طول تاریخ همیشه در موضع اپوزیسیون (مخالفان و منتقدان حکومت) بوده است و جانمایه ی شعر شیعی از آغاز  اعتراض و حق طلبی و داد خواهی بوده است. شعر شیعی حامل فریاد است، فریادی بر سر حکام جور: اموی ها، عباسیها و ... .

نوحه خوان سابق هیات کوچه بیوک یزد، افزود: شاعران بزرگ به گفته خودشان چوبه دار خود را با خود حمل میکردند (دعبل). الگو و نمونه هایی برای این مدعا می توان ذکر کرد، از جمله: شعر دعبل خزاعی وکُمِیْت؛ فریادهای حُجر بن عدی وسط خطبه های حاکم کوفه ونماینده خلیفه و پاسخ به لاطائلات و تحریف حقیقت او؛ مواجهه سخنوران و محبان علی در حضور معاویه؛ نمونه اشعار و سخنان زنان شاعر طرفدار علی (ع). و همچنان راه دوستداران امام حسین و حقیقت ادامه دارد.

او ادامه داد: چیزی که در حال حاضر به عنوان نوحه سنتی عرضه می شود، نسخه ساختگی دویست ساله است. حقیقت، رسالت و موسیقی شعر شیعی این نوع از مداحی نیست.

محسن زاده در پاسخ به سوال خبرنگار رکنا در مورد برنامه های امسالش برای محرم، گفت: بنده در سال 98 ممنوع الفعالیت شدم و دیگر در هیئتی نوحه خوانی نکردم. هیچ دلیلی هم بابت این ممنوعیت به من اعلام نشد. شاید به دلیل محتوای اشعار، مسائل درون هیات، بدگویی بدگویان و حاسدان و ... . به هرحال دلیلش را نمی دانم. ولی کار ساخت نوحه برای هیات ها را مثل قبل ادامه دادم و همزمان به تولید چند اثر موسیقیایی نیز پرداختم.

وی ادامه داد: در حال حاضر در حال تهیه کلیپ برای ماه محرم و برای پخش در فضای مجازی هستیم تا رسالتی که بر دوشمان است را انجام دهیم.

او در توضیح اینکه چه کسی نوحه های اجرا شده را سروده، گفت: از قبل سال ٩٥ با آقای محمد علی کریمی که سراینده الله الله هستن و بعد از آن تا به امروز استاد شهاب موسوی. چون به هرحال نگاه ما هنری است، وقتی هم وارد نوحه می شویم، مطمئنا از لحاظ معنا و فرم، تغییراتی را ایجاد می کنیم که می توان گفت بدیع و پذیرفته است. مثلا در سال 95 اصطلاحا یک کار پست مدرن به نام شمع آزادی (مداحان دین فروش) انجام دادیم، که در آن سال هیات ممنوع شد و آن را اجرا نکردیم.

موضوعات اجتماعی چطور  انتخاب می شدند؟

وی در توضیح محتوای متفاوت و اجتماعی نوحه ها و اینکه چرا به سراغ این محتوا رفته، اظهار داشت: امروز تعداد بیشتری از هیات های یزد به این محتواها گرایش پیدا کرده اند، چه سنتی و چه جدید. اگر شما از افراد سوال کنید جامعه را چطور می بینند، هرکس تحلیلی برای خود دارد. اما همه تحلیل ها به چند جمله می رسد. اینکه ما از لحاظ مادی و فرهنگی، عدم آموزش و تربیتی داریم که مارا فقیر نگاه داشته و شرایط جامعه مارا به طرف دور شدن از ارزش های انسانی می کشاند. امروز ما نیازمند دوستی، محبت و اتحاد هستیم. اما آنقدر شرایط سخت شده که افراد مجبور هستند سرشان به کار خودشان گرم باشد. حالا هیات ها که حرکت های خودجوش مردمی هستند و بر سر موضوعی اتفاق نظر دارند، می توانند محوری برای جمع شدن انسان ها و استفاده از این پتانسیل در جهت دوستی، محبت و همبستگی و اتحاد باشد.

از ظرفیت نوحه استفاده کردیم تا پیام صلح را برسانیم

محسن زاده افزود: ما از محرم و عاشورا صحبت می کنیم. همیشه در طول تاریخ حسین ها که نماد آزادی انسان ها هستند، ذبح شدند و ظالمین یزیدی کردند و زینب ها زینبی. نگاه ما به انسان است. حسین (ع) برای کرامت انسان جان داد. نغمه حسین هم نغمه عشق و صلح است. ما این حسین را فریاد می زنیم و دوست داریم همه همینطور ببینند. از ظرفیت نوحه استفاده کردیم تا پیام امام حسین را برسانیم و این پیام، پیام صلح است.

اینجا حرف حساب نزنیم کجا می توانیم این مجال را داشته باشیم؟

وی همچنین گفت: ما شهروندان این جامعه ایم و به عنوان کسانی که دستی بر هنر دارند، باید زبان مردم باشیم و حرف دل مردم را به گوش هم برسانیم. همه هنرها هم می توانند این کار را انجام دهند، اما وقتی شما به نوحه توجه می کنید، می بینید نوحه با تعداد بیشتری از مردم سر و کار دارد. پس اگر اینجا حرف حساب نزنیم، کجا می توانیم این مجال را داشته باشیم؟ نوحه باید دل ها را روشن کند، حال انسان ها را خوب کند و عزم و تصمیم بدهد. یعنی سازنده باشد نه سوزنده. نوحه باید به معنای واقعی اش نوحه بر درد و رنج انسان از جهل باشد، نوحه بر بی عدالتی ها و خرافه پرستی ها و سوگواری بر همه شهدای تاریخ راه راستی.

اینطور نباشد که افراد از شرکت در هیات ها فقط احساس و هیجانات عاطفی دریافت کنند. به وجه های مختلف و مغفول مانده نهضت عاشورا نیز باید توجه داده شود.

این مداح سرشناس در پاسخ به این سوال که واکنش مردم به نوحه هایشان چه بوده، گفت: وقتی به تعداد بازدید نوحه "الله الله" در فضای مجازی توجه کنید، متوجه می شوید مذهبی و غیر مذهبی، با این نوحه رابطه برقرار کرده اند. اسم این یگانگی و ندای انسان است. اگر ما فریاد دوستی، اتحاد و همبستگی نزنیم، چه کسی بزند؟ در طول سال پیر و جوان بر سر سفره امام حسین در کنار هم می نشینند و به عشق یک نفر باهم همدل و هم سفره می شوند. استفاده از ظرفیت عاشورا یعنی همین.

کرونا نمی تواند محتوای عزاداری را از بین ببرد

او در مورد برگزاری مراسم عزاداری در شرایط کرونا، گفت: درست است که این بیماری فرم اجرای عزاداری ها را تحت تاثیر قرار داده ولی نمی تواند محتوای آن، که عشق و ارادت است و کارکرد آن، که همدلی و اتحاد است را از بین ببرد. اتفاقا باعث خلاقیت در نحوه ی عزاداری ها شده و فضاهای جدید و بدیع را در خلق آثار هنری و بالتبع در دیگر شئون زندگی به ارمغان آورده است.