نگاهی به وضعیت زنان در 462 پست مدیریتی شهرداری تهران

پرونده‌ای که با وجود فراز و نشیب‌های متعدد همواره ارتباط تنگاتنگی با دوره‌های تاریخی مبارزات اجتماعی، فضای سیاسی کشور و جنبش‌های مدنی داشته و دارد. شهرداران بسیاری بر سر این مسأله مورد مواخذه قرار گرفته یا نامشان در تاریخ ثبت شد. از جمله خود خواجه نوری که هر چند زودتر از آنچه گمان می کرد ناگزیر به ترک شهرداری شد، اما به هرحال به‌عنوان حامی جدی اشتغال زنان شناخته می‌شود.

باقی این ماجرا البته هیچگاه به این سادگی پیش نرفت و زنان همواره به‌عنوان مسأله‌ای برای شهرداران باقی ماندند. بویژه آن زمان که زنان شهرداری تهران در اعتراض به فشارهای وارده در اوایل انقلاب دست از کار کشیدند و عملاً تا سال‌ها استخدام همجنسان خود را به تابویی در شهرداری بدل کردند که تا سالهای زیادی هم ادامه داشت.

تابویی که در نهایت ضربه آخر فروشکستنش را غلامحسین کرباسچی با انتصاب یک زن به‌عنوان شهردار منطقه بر آن وارد کرد. این اولین و مهم‌ترین جایگاهی بود که بعد از دهه‌ها نصیب زنان شده بود. پیشرفتی کاملاً محسوس در جایگاه زنان که البته ادامه نیافت و به‌دنبال فشارهای آشکار و نهان، مدیریت شهری دوباره عطای حضور زنان در سمت‌های بالا را به لقایش بخشید. عقب نشینی تاکتیکی اصلاح‌طلبان دهه 70 که در نهایت در دوره شهرداری محمود احمدی‌نژاد به استراتژی ناگفته شهرداری در دهه 80 بدل شده و خود را با پنهان کردن زنان در اتاق‌های بایگانی و کارشناسی به وضوح نشان داد. این زن‌ستیزی تا آنجا بود که برای نخستین بار حضور زنان به‌عنوان منشی معاونان، شهرداران مناطق و..... هم تحمل نشد تا شهرداری تهران بیشتر از هر وقت دیگری چهره مردانه به خود بگیرد. اما کار به همینجا هم ختم نشد و همزمان با قدرت گرفتن زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی و توجه بیشتر جامعه به این بخش از بدنه خود شهردار بعدی تهران استراتژی‌های ناگفته اصولگرایان درباره زنان را در یک سخنرانی این‌طور عنوان کرد: «ما غیرت دینی داریم. حرف ما این است که نباید اجازه دهیم یک خانم در طول زمان معاشرت بیشتری با نامحرمان داشته باشد تا با محرمان خود و شوهر و فرزندش؛ زیرا این موضوع کانون خانواده را تحت‌تأثیر منفی قرار می‌دهد». قالیباف همچنین در افتتاحیه نمایشگاه زنان و تولید ملی(شهریور‌ماه ٩٣) در سخنانی اعلام کرد: «هویت اسلامی و کرامت زن در جامعه و تربیت خانوادگی غیرت ما و عفت زنان و حرمت زن، اجازه نمی‌دهد آنها وارد برخی از کارها شوند». البته که رفتار قالیباف به‌عنوان شهردار تهران با زنان همواره روندی سینوسی داشت، چنانکه معمولاً او در مذاکرات اولیه انتخابات‌ها به‌صورت علنی یا با صدور بخشنامه‌های مختلف از اعمال محدودیت‌های جدی برای فعالیت زنان خبر می‌داد و در ماههای منتهی به همان انتخابات و به منظور جلب نظر رأی دهندگان معمولاً نظرش را حتی تا انتصاب زنان به‌عنوان شهردار منطقه و مدیرکل تغییر می‌داد.

اما چه بسا در راستای مخالفت با چنین ایده‌هایی یا اقبال جامعه به زنان در پی موفقیت‌های پیش رونده زنان در عرصه‌های مختلف و همچنین به‌دنبال تغییر سیاست‌های استراتژیک دولت حسن روحانی در توجه ویژه به زنان بود که در نهایت شهروندان تهرانی برای نخستین بار در طول انتخابات انجمن‌های شهری و بعدتر شورای اسلامی شهر تهران 6زن را روانه شورای شهر کردند. زنان در فرآیندهای انتخاباتی منجر به پیروزی فهرست اصلاح‌طلبان نیز نقش بسیاری بر عهده گرفتند که احتمالاً با هدف دریافت سهم جنسیتی خود از شهرداری بوده است. امیدی که طبق نتایج آماری با وجود شروع بسیار خوب محمدعلی نجفی در ادامه بسیار شکننده‌تر از هر زمان دیگری به‌نظر می‌رسد.

سهم زنان از شهرداری تهران

یک بررسی آماری نشان می‌دهد از میان 462 پست مدیریتی شهرداری تهران سهم زنان تنها 32 پست است. این بررسی معاونان شهردار تهران، شهرداران مناطق، معاونت‌های مختلف مناطق 22 گانه، شهرداران نواحی، مدیران روابط عمومی، مدیران عامل 22 سازمان، 35 شرکت و رؤسای 13مرکز و ستاد را شامل می‌شود. بنابر نتایج این بررسی در حال حاضر بالاترین رده مدیریتی زنان اختصاص یافته به زنان شهردار دو منطقه شهری است. کمترین حضور زنان نیز در سمت‌های دارای رتبه مدیریتی 16 می‌باشد که تنها به عدد 5 نفر محدود است. برای روشن شدن شاخص 16 یا آن‌طور که در میان کارکنان شهرداری رایج است 6-16 باید شهردار تهران را با رتبه 18 فرض گرفت و معاونان شهردار را 7-17 که به تازگی و برای نخستین بار یک زن به این رتبه دست یافته است. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد سهم زنان از مدیریت 22 سازمان، 13 مرکز و 35 شرکت صفر است. بیشترین فراوانی مدیران زن در پست معاونت مناطق است. 16 زن در یکسال گذشته توانسته‌اند معاون یکی از مناطق تهران بشوند که بالاترین عدد در یکصدسال گذشته به شمار می‌آید. بیشتر این زنان در دوران مدیریت محمد علی نجفی به‌کار گمارده شدند. منطقه10 با برخورداری از سه معاون زن از این حیث بهترین منطقه برای زنان به شمار می‌آید. 9 منطقه شهرداری تهران شامل مناطق 5-8-11-12-13-14-15-17و20 حتی در این سطح نیز به زنان اعتماد نداشته‌اند. اطلاع از این نکته نیز ضروری است که جز در دو مورد سایر مناطق فقط معاونت‌های غیرکلیدی و غیرحساسی چون برنامه‌ریزی و منابع انسانی را به زنان اختصاص داده‌اند. معمولاً کلیدی‌ترین معاونت‌های مناطق شهری تهران معاونت‌های ترافیک، عمران، مالی و خدمات شهری به شمار می‌آیند که تنها سه زن در مجموع 66 پست مرتبط با این معاونت‌های دارای مسئولیت هستند. در همین حال از مجموع 122 ناحیه شهرداری تهرا ن که به‌صورت کلی راهبری و اداره محلات شهری را برعهده دارند نیز تنها 5 محله در اختیار مدیران زن است. شهرداری نواحی اساساً در شهرداری تهران سمتی کلیدی و حساس به شمار می‌آید. اول به خاطر ارتباط مستقیم شهرداران نواحی با شهروندان و کلیه امور پایه‌ای و جزئی اداره شهر و دوم به علت آزموده شدن مدیران شهری در این کوچک مقیاس‌ترین پست شهری. به عبارتی عموم شهرداران مناطق و نه تمامی آنها در طی سال های گذشته از میان مدیرانی با سابقه فعالیت در شهرداری نواحی، معاونت‌های ترافیک، عمران، مالی یا خدمات شهری انتخاب شده‌اند. توجه به این نکته از آنجا ضروری به نظر می‌رسد که توزیع فراوانی پست‌ها فارغ از کمیت آنها نوع نگاه مدیران ارشد شهری به زنان و مدیریت زنان را نشان می‌دهد. در ا ین زمینه می‌شود میان مدیریت محمدباقر قالیباف شهردار اصولگرای تهران و محمد علی افشانی شهردار منتخب اصلاح‌طلبان به مقایسه‌ای دست زد.

بهترین نقطه برای این مقایسه سطح مناطق شهری تهران، هم به جهت تجمع بیشتر پست‌های مدیریتی و هم قرارگرفتن این پست‌های در میانه پست‌های ستادی صرف یا اجرایی صرف به شمار می‌آید.

به این منظور 342 پست مدیریتی مناطق شهرداری با رتبه های14، 15 و 16 مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است که نتایج آن نشان می‌دهد از میان 22 شهردار، 176 معاون، 22 مدیر روابط عمومی و 122 شهردار ناحیه تنها 28 پست سهم زنان شده است این در حالی است که در مدیریت شهردار اسبق تهران این عدد بالغ بر 46 زن بود. بخشی از این تفاوت به علت به‌کارگیری 22 زن به‌عنوان مشاوران سازمانی و رتبه دار شهرداران در سطح مناطق بود که شهردار فعلی تهران بدون جایگزینی پستی جدید تمام این 22 زن را از پست‌های خود حذف کرد. نجفی اولین شهردار اصلاح‌طلبان با وجود انتصاب دو شهردار زن و چندین معاون ترجیح داده بود پست اداری این زنان در مناطق حفظ شود. در دوره وی 55 زن در شهرداری مناطق دارای پست‌های پیش گفته بودند که از این نظر در تاریخ شهرداری یک رکورد بی‌نظیر به‌شمار می‌آید. بنابر این با وجودی که محمدعلی نجفی به‌عنوان اولین شهردار شورای یکدست اصلاح‌طلب توانست در دوران اندک مدیریت خود به شکل پیش رونده‌ای به انتظارات جامعه رأی دهنده تهرانی در به کارگیری زنان در پست‌های مدیریتی پاسخی درخور و مثبت بدهد دومین شهردار منتخب شورا کارنامه‌ای ضعیف و حتی نزولی نسبت به دوره قبل برجای گذاشته است.

هنوز از آینده فعالیت اولین شهردار حزبی ایران اطلاعی در دست نیست اما او به یقین خلاف انتظارات موجود درباره زنان عمل کرد. این عملکرد خلاف انتظارات وقتی تشدید می‌شود که بدانیم جز در کمیت در دوران مدیریت افشانی کیفیت حضور زنان در رده‌های مدیریتی نیز روند نزولی داشته است. به طوریکه حضور زنان در کسوت شهردار ناحیه به نسبت دوره‌های قبل نیز با کاهش دو نفری مواجه بود.

نگاه یکسان اصولگرایان و اصلاح‌طلبان به زنان

اما فراتر از این قیاس کمی، نکته حایز اهمیت نگاه حاکم بر شهرداران مختلف تهران اعم از اصلاح طلب و اصولگرا است که تماماً زنان را فقط در پست‌های غیرکلیدی به کار گمارده‌اند. به‌عنوان نمونه هیچ شهرداری تاکنون سازمانی از مجموع 22 سازمان وابسته به شهرداری تهران را به زنان واگذار نکرده است، شرکت‌ها نیز به‌صورت کلی از این قاعده پیروی کرده‌اند و همان‌طور که پیشتر هم گفته شد معاونت‌های حساس مناطق یا جایگاه معاون شهردار تهران. شاید به جرأت بتوان تنها اشتراک نظر شهرداران مختلف تهران در اداره شهر را در این نقطه دانست، جایی که به نظر می‌رسد گرایش‌های زن ناباورانه مشترک مانع از سپردن امور حساس شهر به زنان شده و بیشتر به اعطای پست‌های غیرحساس اکتفا می‌شود. معمولاً برای این اقدام بهانه‌هایی چون زمان بر بودن، سخت بودن کار شهری و... بر زبان آورده شده است. عملکرد تمامی شهرداران تهران در 30 سال گذشته موید این نکته تأسف‌آور است و جالب آنکه سه شهردار آخر (قالیباف ، نجفی و افشانی ) این فهرست بجد خود را حامی حضور زنان در پست‌های مدیریتی معرفی کرده اما هیچ‌کدام فراتر از باورهای قالبی درباره توانایی زنان در مدیریت شهر تهران اقدام نکرده اند. به عبارتی آنها با وجود شعارها تنها مقلد افکار، ایده‌ها و نوآوری‌های شهرداران مؤلف تهران چون غلامرضا نیک پی و غلامحسین کرباسچی درباره زنان بوده‌اند. البته باید اذعان داشت محمدعلی نجفی بارقه‌هایی از ایده‌های نو برای زنان در مدیریت شهری نشان داد اما زمان اجازه نداد در کارنامه او چیزی جز بالا بردن عدد زنان شهردار منطقه ثبت شود. محمد باقر قالیباف موضوع مدیریت زنان را به انتصاب همسرش به‌عنوان مشاور زنان تقلیل داد و کارنامه محمدعلی افشانی در این زمینه بعد از محمود احمدی‌نژاد ضعیف‌ترین کارنامه در میان شهرداران 30 سال گذشته تهران به شمار می‌آید. چرا که او نه تنها به ارتقای وضع موجود در هنگام دریافت پست شهرداری همتی نگمارد که در مقابل پست زنان در کسوت مشاور شهردار تهران و شهرداران مناطق را نیز حذف کرد. از این منظر شاید شهردار وابسته به حزب اعتماد ملی را بتوان با مصطفی قلی رام مقایسه کرد که گفته می‌شود در مدت کوتاه شهرداری خود عرصه را چنان بر زنان تنگ کرد که بیشتر آنها به وزارت مالیه کوچ کردند.اخبار 24 ساعت گذشته رکنا را از دست ندهید

مهرداد آشناب