گیلان و مازندران در آستانه نوروز و انفجار زباله‌ها!/ علیپور: بحران پسماند شمال کشور به نقطه غیرقابل کنترل می‌رسد؛ اگر فوری اقدام نشود

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، بحران پسماند در استان‌های گیلان و مازندران که به‌ویژه از حدود 30 سال پیش آغاز شده، اکنون به نقطه‌ای بحرانی و غیرقابل تحمل رسیده است. رشد بی‌رویه صنعت گردشگری و افزایش جمعیت در این مناطق، به ویژه در سواحل زیبای این استان‌ها، سیستم‌های مدیریت پسماند را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. اگرچه مقامات محلی در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای ساماندهی این معضل انجام داده‌اند، اما هنوز مشکلاتی مانند نبود زیرساخت‌های مناسب، کمبود منابع مالی و ناهماهنگی میان نهادهای دولتی و خصوصی به عنوان موانع اصلی مانع از پیشرفت موثر در این حوزه هستند. هرسال با ورود تعداد زیادی از گردشگران به این استان‌ها، حجم زباله‌ها به طرز فزاینده‌ای افزایش می‌یابد و سواحل و جنگل‌ها به محل‌های دفع غیررسمی زباله تبدیل می‌شوند.

خصوصاً در آستانه نوروز، بحران پسماند در این دو استان به طرز بی‌سابقه‌ای تشدید می‌شود. ورود حجم وسیعی از مسافران نوروزی به این مناطق که پیش از این هم تحت فشار بودند، به‌طور قابل توجهی وضعیت این استان‌ها را بحرانی‌تر می‌کند. این در حالی است که سیستم‌های جمع‌آوری زباله قادر به پاسخگویی به این حجم از پسماند نیستند و عدم تفکیک مناسب زباله‌ها از مبدأ نیز مشکل را پیچیده‌تر می‌کند. به‌این‌ترتیب، حجم پسماند تولیدی به حدی خواهد رسید که علاوه بر آسیب‌های جدی به محیط زیست، تهدیدی برای بهداشت عمومی نیز خواهد بود. این وضعیت نتیجه سال‌ها بی‌توجهی به این مسئله و عدم اتخاذ اقدامات جدی و موثر است.

متاسفانه دولت و نهادهای مسئول در این حوزه هیچ سیاست کلان و برنامه جامع‌ای برای مقابله با این بحران در مناطق گردشگرپذیر نداشته‌اند. این عدم مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح، در کنار فرهنگ عمومی پایین در زمینه تفکیک زباله و بازیافت، سبب شده که بحران پسماند به یک معضل دائمی و حل‌نشدنی تبدیل شود. در صورتی که این وضعیت ادامه یابد، نه تنها زیبایی‌های طبیعی گیلان و مازندران به خطر خواهد افتاد، بلکه معیشت و سلامت میلیون‌ها نفر نیز در معرض تهدید قرار خواهد گرفت. راه‌حل تنها در اتخاذ تصمیمات فوری و اصلاحات بنیادین در مدیریت پسماند این استان‌ها نهفته است.

دکتر صدرالدین علیپور، کارشناس محیط زیست و رئیس سابق سازمان پسماند شهرداری تهران در خصوص روش‌های فوری و مسیر بلندمدت ساماندهی ابر بحران پسماند در شمال کشور اینگونه به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت: «در خصوص این استان‌ها باید بگویم که وضعیت موجود در طول سال، به‌ویژه در فصل‌های خاص، نتیجه عوامل متعددی است. همانطور که می‌دانید، به دلیل مشکلات اقتصادی و نوسانات ارزی، سفرهای خارجی به‌شدت کاهش یافته و این کاهش سفرهای خارجی موجب افزایش چشمگیر سفرهای داخلی، به‌ویژه به استان‌های شمالی کشور، شده است. بر اساس آماری که داریم، این افزایش سفرها نه‌تنها در طول سال، بلکه در هر روز و هفته هم وجود دارد. در ایام تعطیلات نوروز، حجم سفرها و مسافران به این استان‌ها چندین برابر افزایش یافته و این وضعیت فشار مضاعفی به زیرساخت‌های این مناطق وارد می‌کند.

برای مقابله با بحران‌هایی که در حال شکل‌گیری هستند، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و مؤثر داریم، به‌ویژه در حوزه مسائل محیط‌زیستی. مدیریت منابع آبی، انرژی و پسماند باید در اولویت قرار گیرد، چرا که این مسائل در ایام پیک سفرها، به‌ویژه در تعطیلات، شدت می‌یابد. در گذشته، حدوداً ده تا دوازده سال پیش، تدابیری برای کاهش مشکلات در نظر گرفته شده بود. مثلاً، سازمان‌هایی همچون راهداری و محیط‌زیست اقداماتی انجام می‌دادند، از جمله توزیع کیسه‌های پسماند و توزیع بروشورهایی به مسافران برای آگاهی‌رسانی در زمینه اهمیت رعایت نکات محیط‌زیستی.»

اما علیپور به این نکته نیز اشاره کرد که برای حل جدی این مشکلات، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق‌تر است. «باید در کنار اقدامات فرهنگی، قوانین و مقررات جدید و مؤثری برای مدیریت پسماند وضع شود. به‌طور مثال، قوانین موجود در این زمینه، به‌ویژه در حوزه مدیریت پسماند، به‌طور قابل توجهی به‌روز نشده‌اند. قوانین سال‌های ۸۴ و ۸۵ که در این زمینه تصویب شدند، دیگر جوابگو نیستند. جریمه‌ها باید به‌روزرسانی شوند تا بازدارنده باشند. در حال حاضر، جریمه‌های بسیار ناچیز برای افرادی که زباله‌ها را در طبیعت رها می‌کنند، وجود دارد که باید اصلاح شوند.»

علیپور در ادامه افزود که قوانین به‌تنهایی کافی نیستند: «همانطور که در مسائل ترافیکی هم شاهد هستیم، بدون نظارت جدی و همکاری بین نهادهای اجرایی مانند پلیس و سازمان‌های محیط زیست و راهداری، هیچ‌کدام از این قوانین تأثیرگذار نخواهند بود. بنابراین، همکاری همه‌جانبه نهادها ضروری است. در غیر این صورت، حتی بهترین برنامه‌های فرهنگی نیز نتیجه مطلوبی نخواهند داشت.»

دکتر علیپور پیش‌بینی کرد که وضعیت بحرانی کنونی در آینده‌ای نه‌چندان دور می‌تواند به یک بحران غیرقابل کنترل تبدیل شود، مگر آنکه به‌طور فوری اقدامات جدی و اساسی صورت گیرد. «وضعیت کنونی نشان‌دهنده روندی است که در ۲۰ سال اخیر بدتر شده و اگر به آن رسیدگی نشود، تهدیدات جدی‌تری در انتظار این مناطق خواهد بود. به‌ویژه با توجه به حجم زیاد مسافران و پسماندها در ایام تعطیلات، این وضعیت در معرض تهدید جدی قرار دارد.»

وی تأکید کرد که در صورتی که از همین حالا با برنامه‌ریزی و تخصیص منابع مالی اقدامات مناسبی انجام شود، می‌توان به بهبود وضعیت در ۴ یا ۵ سال آینده امیدوار بود. «اگر نهادهای دولتی و مردم همکاری کنند، می‌توانیم بحران‌های جدی‌تری را در آینده پیشگیری کنیم و وضعیت را به تدریج بهبود ببخشیم.»

در نهایت، دکتر علیپور گفت: «برای رسیدن به اهداف زیست‌محیطی و بهبود وضعیت مدیریت پسماند، تغییرات بنیادین در سیاست‌ها، قوانین و شیوه‌های اجرایی لازم است. این تغییرات باید از همین حالا آغاز شود تا در آینده نتایج مطلوبی حاصل شود.»