خطر کاهش 50 درصدی مساحت دریای کاسپین تا سال 2100/ دست‌های پنهان کرملین در خشکی کاسپین + فیلم

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در سالهای اخیر مبحث عقب نشینی و کاهش سطح آب دریای کاسپین (خزر) مطرح شده و هر روز هم مهمتر می شود.عقب‌نشینی آب دریای خزر در ایران به بحرانی جدی تبدیل شده که دلایل اصلی آن را باید در تغییرات اقلیمی و سیاست‌های ناعادلانه کشورهای بالادست جست‌وجو کرد. کاهش بارندگی و افزایش دما، اگرچه نقش دارند، اما آنچه بیش از همه این بحران را تشدید کرده، اقدامات مخرب روسیه و کشورهای همسایه در حوضه رودخانه ولگا است. ولگا، که اصلی‌ترین منبع تغذیه خزر محسوب می‌شود، قربانی سدسازی‌های گسترده و برداشت بی‌رویه آب شده است. روسیه، با نادیده گرفتن هشدارهای زیست‌محیطی، همچنان سیاست‌های بهره‌برداری خود را ادامه می‌دهد، در حالی که کشورهای پایین‌دست، به‌ویژه ایران، با عواقب فاجعه‌بار آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

۱۱ سد عظیم بر ولگا؛ آیا دریای خزر قربانی نیروگاه‌های برق روسیه می‌شود؟

دکتر مهدی زارع - استاد تمام زمین شناسی در خصوص وضعیت حاکم بر دریای کاسپین ( خزر) اینگونه به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت:رودخانه ولگا که منشا آن از روسیه است منبع اصلی آب برای دریای کاسپین است که حدود 80 درصد از کل ورودی آن را تشکیل می دهد. رودخانه های دیگری مانند اورال از قزاقستان و روسیه، کورا از آذربایجان و گرجستان و رودخانه های کوچکتر از ایران و ترکمنستان 20 درصد باقیمانده را تامین می کنند. حوضه رودخانه ولگا روسیه سالانه تقریباً 240 تا 300 کیلومتر مکعب آب و رودخانه اورال حدود 8 کیلومتر مکعب در سال فراهم می‌کند. 

وی افزود: ولگا قبل از رسیدن به کاسپین به طور کامل از خاک روسیه می گذرد و روسیه را تنها کنترل کننده حجم آب این رودخانه و مهمترین منشا تامین آب کاسپین است. آبشار ولگا-کاما شامل مجموعه ای از 11 سد و مخزن بزرگ آب را برای انرژی آبی، آبیاری و استفاده شهری است. این سازه ها دبی پایین دست را به ویژه در زمان خشکسالی کاهش می دهند. به نظر می رسد دست کم در پانزده سال اخیر این سامانه هیدرولیکی بیشترین اثر را بر کاهش آب دریای کاسپین داشته اند. 

جنگ اوکراین، قاتل خاموش دریای خزر

دکتر زارع با گفتن این مهم که افزایش دما در حوضه ولگا روسیه  باعث کاهش برف و بارندگی شده و کمبود آب را تشدید کرده است ادامه داد: برداشت شدید آب برای کشاورزی – گندم - و صنعت در  ولگا جریان ورودی را بیشتر کاهش داده است.

وی تاکید داشت : در سه ساله اخیر و از اسفند ۱۴۰۰ / فوریه ۲۰۲۲ُ با تجاوز نظامی روسیه به اوکراین  استفاده بیشتر روسیه از آب رودخانه ولگا با استراتژی های اقتصادی، انرژی و کشاورزی روسیه تحت تحریم ها مرتبط است. تحریم های غرب دسترسی روسیه به بازارهای جهانی را مختل کرد و کرملین را بر آن داشت تا برای تضمین ثبات اقتصادی و اهرم سیاسی، تولید داخلی مواد غذایی - گندم، جو- را در اولویت قرار دهد. حوضه ولگا منطقه کلیدی کشاورزی روسیه است که حدود 30 درصد غلات آن را تشکیل می دهد. برای افزایش محصول، کشاورزان احتمالاً آبیاری را گسترش دادند و آب بیشتری از ولگا و شاخه های آن برداشت کردند. محدودیت‌های صادرات نفت و گاز روسیه، این کشور را وادار کرد تا بیشتر به منابع انرژی داخلی، از جمله انرژی آبی از سدهای ولگا (مانند آبشار ولگا-کاما) تکیه کند. حفظ آب در مخازن برای به حداکثر رساندن تولید برق آبی (برای برق و صنعت) جریان پایین دست به کاسپین را کاهش داده است تحریم ها در زمان جنگ باعث افزایش تولید در بخش های دفاعی، تولیدی و معدنی شد که بسیاری از آنها در منطقه ولگا (به عنوان مثال، تاتارستان، سامارا) واقع شده اند. تولید فولاد، مواد شیمیایی و اسلحه به حجم زیادی آب نیاز دارد که بخشی از آن از ولگا تامین می شود.

ماهی خاویاری در خطر انقراض

استاد تمام زمین شناسی با گفتن از اینکه رودخانه اورال که در قزاقستان و مشترک با روسیه است برای کشاورزی و صنعت بیش از حد استفاده می شود، اما سهم آن در کاسپین اندک حدود 3٪ از کل ورودی آن است بیان داشت:  آب و هوای خشک ایران و ترکمنستان سهم رودخانه ها را محدود می کند، اما استخراج آب های زیرزمینی و پروژه های سدسازی ناپایدار و خشکسالی شدید در دو دهه اخیر به ویژه در ایران جریان ورودی را کاهش داده است. در آذربایجان رود کورا مشترک با گرجستان به شدت آلوده است و روی آن و سدسازی شده شده است، اما تأثیر آن بر دریای کاسپین در مقایسه با ولگا ناچیز است. سیاست‌های آب داخلی روسیه نظیر اولویت‌بندی نیروگاه‌های آبی با اهداف حفاظت از دریای کاسپین برای همه کشورهای ساحلی همسو نیست.

دکتر زارع تاکید داشت : اگر کاهش جریان ورودی ولگا  تداوم یابد ، کاسپین می‌تواند تا سال 2100 25 تا 50 درصد از مساحت سطح خود را از دست بدهد و اکوسیستم‌های آن مانند زیستگاه ماهیان خاویاری و اقتصادش مانند کشتی‌رانی، شیلات به شدت تخریب شود.  از سوی دیگر افزایش دمای جهانی نرخ تبخیر را به ویژه در مناطق کم ژرفای شمالی کاسپین افزایش می دهد و از دست دادن آب را تشدید می کند. سدهای بالادست، مخازن، و پروژه های آبیاری بر روی رودخانه های ولگا و اورال آب را برای کشاورزی، صنعت و استفاده شهری هدایت کرده و طی جنگ اوکراین کاهش جریان ورودی شدیدتر شده است. عدم حاکمیت هماهنگ در میان کشورهای هم مرز (روسیه، قزاقستان، ایران و غیره) استخراج بیش از حد و استفاده ناکارآمد را تشدید می کند.

کاسپین در آستانه فاجعه؛ ۱۸ متر عقب‌نشینی آب تا ۲۱۰۰، نابودی اکوسیستم و کشتیرانی!

دکتر زارع با بیان اینکه گرمایش در حوضه کاسپین خشکسالی ها را تشدید می کند و باعث کاهش بیشتر ورودی رودخانه ها و افزایش تبخیر می شود گفت: مطالعات نشان می‌دهد که کاسپین تا سال 2100 می‌تواند 9 تا 18 متر کاهش یابد و اثرات محیط زیستی و اقتصادی قابل توجهی از جمله از بین رفتن تالاب‌ها، تنوع زیستی و قابلیت کشتیرانی داشته باشد.

این استاد زمین شناسی در ادامه گفت:مهم‌ترین زلزله و سونامی مرتبط با آن در منطقه دریای کاسپین ( در ترکمنستان امروزی) تحت کنترل روسیه در قرن نوزدهم، زلزله کراسنوودسک در 8 ژوئیه 1895 است .بزرگای این زلزله حدود 8.0 تخمین زده شده است .کانون زمین لرزه در نزدیکی کراسنوودسک (ترکمنباشی کنونی، ترکمنستان)، در ساحل شرقی کاسپین بوده است. امواج ایجاد شده به ارتفاع 3 تا 4 متر گزارش شده است که مناطق ساحلی را با سیلاب حاصله تخریب کرده است .خسارت قابل توجهی به زیرساخت ها و شهرک ها وارد کرد. سونامی احتمالاً با زمینلغزشهای زیردریایی ناشی از زمین لرزه، یک پدیده رایج در حوضه کم ژرفا و رسوبی کاسپین، تقویت شده است. این رویداد قوی ترین زمین لرزه ثبت شده در شرق کاسپین در قرن نوزدهم و یکی از معدود سونامی های مستند کاسپین به حساب می آید.