آقای رئیس جمهور، مخاطب این گزارش شما هستید/ گفتید قانون حمایت از معلولان اجرا می شود، نشد! + فیلم

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا ،روز جهانی معلولان، بیش از آنکه فرصتی برای تجلیل باشد، تلنگری است به جامعه و دولت‌ها که به بازتاب ناکارآمدی‌ها و کم‌کاری‌های خود در قبال افرادی که به اشتباه «کم‌توان» خوانده می‌شوند، توجه کنند.

در حالی که حدود 15 درصد از جمعیت جهان را افراد دارای معلولیت تشکیل می‌دهند.در ایران، آمار رسمی تعداد معلولان ثبت‌شده را حدود 1.5 میلیون نفر اعلام می‌کند، اما هر کسی که حتی اندکی با نظام آمارگیری و ثبت داده‌ها در کشور آشنا باشد، می‌داند این رقم به شدت کمتر از واقعیت است. بخش بزرگی از این افراد در نقاط دورافتاده زندگی می‌کنند، جایی که دسترسی به بهداشت، آموزش یا حتی شناسایی رسمی تقریباً غیرممکن است. اگرچه عوامل ژنتیکی و ازدواج‌های فامیلی همچنان از دلایل اصلی معلولیت در ایران به شمار می‌روند، اما نقش تصادفات جاده‌ای، که ایران یکی از بالاترین نرخ‌های آن را در جهان دارد، به هیچ‌وجه قابل انکار نیست. سوءمدیریت در سیستم حمل‌ونقل، نبود نظارت بر ایمنی جاده‌ها و خودروها، و همچنین فرهنگ‌سازی ناکافی در رانندگی، روزانه ده‌ها نفر را به جمع معلولان کشور اضافه می‌کند.

کدام استان ها بیشترین آمار افراد دارای معلولیت را دارد کدام استان ها کمترین؟

در استان‌های محروم مانند سیستان و بلوچستان، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد، معلولیت به دلیل سوءتغذیه، عدم دسترسی به بهداشت و آموزش، و همچنین فقر اقتصادی، به یک بحران تبدیل شده است. در مقابل، استان‌هایی مانند یزد و سمنان با زیرساخت‌های بهتر بهداشتی و آموزشی، آماری پایین‌تر دارند.

اما این اختلاف آماری نباید به معنای رضایت‌بخش بودن شرایط در مناطق مرفه‌تر تلقی شود. حتی در کلان‌شهرهایی مثل تهران، مناسب‌سازی فضاهای شهری بیشتر به یک شعار تبدیل شده است تا یک اقدام عملی. از رمپ‌های ناقص و غیرقابل‌استفاده گرفته تا حمل‌ونقل عمومی که نه برای معلولان جسمی-حرکتی و نه برای افراد نابینا و ناشنوا هیچ‌گونه تطبیقی ندارد، همه و همه نشان از یک سیستم بی‌تفاوت و غیرمتعهد دارد.

در اینجا جدولی از اطلاعات مربوط به شرایط استان‌های مختلف و مشکلات موجود در زمینه معلولیت، به تفکیک استان‌ها و ویژگی‌ها آمده است:

این جدول نشان‌دهنده تفاوت‌های قابل توجه در شرایط استان‌ها و چالش‌هایی است که معلولان در ایران با آن‌ها مواجه هستند.

قانونی با تصویب پر هیاهو اما بدون سود!

قانون جامع حمایت از حقوق معلولان، که با هیاهوی بسیار تصویب شد، در عمل چیزی بیش از یک سند بایگانی‌شده نیست. در این قانون صحبت از اشتغال، حمایت‌های اجتماعی و مناسب‌سازی محیط برای معلولان شده است، اما واقعیت تلخ این است که بخش زیادی از این موارد حتی ابتدایی‌ترین مراحل اجرایی خود را هم طی نکرده‌اند. سازمان بهزیستی به‌عنوان متولی اصلی امور معلولان، درگیر بودجه‌های ناکافی، بروکراسی پیچیده و رویکردهای غیرشفاف است.

وزارت راه و شهرسازی که مسئولیت اصلی مناسب‌سازی محیط شهری را بر عهده دارد، بیشتر به بهانه‌تراشی مشغول است تا اقدام عملی.

وزارت کار نیز نه‌تنها در ارائه فرصت‌های شغلی به افراد دارای معلولیت موفق نبوده، بلکه حتی در حوزه فرهنگ‌سازی برای کاهش تبعیض در محیط‌های کاری قدمی برنداشته است.

پرداخت مستمری ناچیز به معلولان که حتی هزینه‌های روزمره آن‌ها را پوشش نمی‌دهد، عملاً به ابزاری برای توجیه کم‌کاری‌های بیشتر تبدیل شده است. آموزش فراگیر که قرار بود دسترسی کودکان دارای معلولیت به سیستم آموزشی را تضمین کند، به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم در بسیاری از مدارس کشور، عملاً یک وعده توخالی باقی مانده است. در حوزه اشتغال، افراد دارای معلولیت نه‌تنها با تبعیض‌های اجتماعی و شغلی مواجه‌اند، بلکه از کمبود حمایت‌های دولتی نیز به شدت رنج می‌برند. قوانین نیم‌بند موجود که کارفرمایان را به استخدام معلولان تشویق می‌کند، نه به درستی اجرا می‌شود و نه ضمانت اجرایی دارد.

افراد دارای معلولیت در ایران با مجموعه‌ای از تبعیض‌های ساختاری و اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کنند که به مراتب مخرب‌تر از چالش‌های جسمی یا ذهنی آن‌هاست. اگرچه دولت‌ها در طول سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا با تصویب قوانین حمایتی، بهبودهایی ایجاد کنند، اما فاصله میان قانون و عمل همچنان به طرز فاحشی زیاد است. به جای ارائه وعده‌های بی‌سرانجام و تخصیص بودجه‌های ناکافی، لازم است اولویت‌بندی‌ها تغییر کند. رفع تبعیض، اجرای قوانین موجود و تخصیص منابع کافی برای آموزش، اشتغال و مناسب‌سازی محیط، تنها گام‌های ابتدایی در مسیر برقراری عدالت اجتماعی برای افراد دارای معلولیت است. در غیر این صورت، روز جهانی معلولان چیزی جز یادآوری سالانه ناکامی‌های ما نخواهد بود.

چالش‌های اجرایی قانون حمایت از حقوق معلولان در ایران؛ وعده‌های بی‌اثر و لزوم تغییرات واقعی

شهرام مبصر- فعال حوزه افراد دارای معلولیت در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی رکنا در خصوص مشکلات و نیازهای این قشر جامعه اینگونه گفت که در ادامه می توانید بخوانید.

شهرام مبصر در خصوص  مشکلات اجتماعی و اشتغال افراد دارای معلولیت در ایران گفت: تصویب قانون حمایت از حقوق معلولان یک اقدام بسیار مثبت بوده  و در سال‌های اخیر به‌ویژه نتیجه تلاش‌ها، پیگیری‌ها و کنشگری‌های فعالان این حوزه بوده است. این قانون قدمی رو به جلو است، اما متأسفانه همانطور که شما اشاره کردید، در عمل به درستی اجرا نمی‌شود. گاهی اوقات شاهد هستیم که برخی مدیران با نگرش‌های متفاوت نسبت به این قشر از جامعه وارد می‌شوند و اگر نگرش آنها نسبت به حقوق و نیازهای افراد دارای معلولیت مناسب نباشد، هیچ اقدامی در جهت رفع مشکلات صورت نمی‌گیرد.

زاکانی برای مناسب سازی شهر هیچ کاری نکرد جز ارائه گزارش های نمادین

مبصر با تاکید بر اینکه معلولیت هیچ‌گاه به عنوان یک پدیده تبریک‌پذیر نیست. به‌عنوان مثال، من که در سن ۱۹ سالگی بر اثر یک حادثه دچار آسیب نخاعی شدم، این حادثه برای من تبریک‌پذیر نبوده و نیست ادامه داد:  این روز جهانی باید به عنوان گرامیداشتی برای یادآوری حضور افراد دارای معلولیت در جامعه و تأکید بر حقوق آنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی باشد. قانون حمایت از حقوق معلولان در مجموعه مواد خود، به‌ویژه در حوزه‌هایی چون اشتغال، بسیار مفید و مؤثر است. به‌عنوان نمونه، ماده ۲ این قانون تأکید دارد که شهرداری‌ها باید اماکن عمومی، سیستم حمل و نقل، بوستان‌ها و فضاهای عمومی را به‌گونه‌ای مناسب‌سازی کنند که افراد دارای معلولیت هم بتوانند از آنها استفاده کنند. اما واقعیت این است که به‌رغم این قوانین، ما هنوز شاهد اجرایی شدن این موارد نیستیم. در دوره‌های مختلف شهرداری‌ها، اعم از دوره آقای قالیباف، حناچی کمی کار انجام شد اما در دوره علیرضا زاکانی، هیچ اقدامی جدی برای مناسب‌سازی شهر  انجام نشده است. در بهترین حالت، تنها گزارش‌هایی نمادین از سوی مسئولین ارائه شده است.

طبق قانون سه درصد استخدام ها باید برای افراد دارای معلولیت باشد اما نیست

شهرام مبصر در خصوص اشتغال چنین اینگونه توضیح داد: طبق قانون، سه درصد از استخدام‌ها باید به افراد دارای معلولیت اختصاص یابد، اما متأسفانه این قانون به‌طور کامل اجرا نمی‌شود. حتی در برخی مواقع، آموزش و پرورش به‌طور صریح از استخدام معلمان دارای معلولیت خودداری می‌کند. همچنین، در مورد مستمری ماهانه برای افراد دارای معلولیت شدید، که طبق ماده ۲۷ قانون حمایت از حقوق معلولان باید پرداخت شود، همچنان شاهد عدم اجرا هستیم. این مستمری باید به افرادی که فاقد شغل و درآمد هستند، پرداخت گردد؛ اما به دلیل نبود بودجه، دولت این قانون را اجرا نمی‌کند.

این فعال حوزه افراد دارای معلولیت با بیان اینکه در حوزه مناسب‌سازی، مشکلات زیادی وجود دارد چنین گفت:  اگر از ابتدا، هنگام طراحی و ساخت پروژه‌های شهری، مناسب‌سازی در نظر گرفته می‌شد، نیازی به هزینه‌های اضافی برای بازسازی و تعمیرات نبود. به‌عنوان مثال، ایستگاه‌های مترو و ساختمان‌های عمومی می‌توانستند از ابتدا با رمپ‌ها و تسهیلات مناسب برای افراد دارای معلولیت طراحی شوند. متأسفانه در عمل چنین اقداماتی به ندرت دیده می‌شود و بسیاری از این پروژه‌ها بدون در نظر گرفتن نیازهای افراد دارای معلولیت ساخته می‌شوند.

شهرها حتی برای جانبازان جنگ و سالمندان نیز مناسب سازی نشده اند

وی در پاسخ به این سوال که بخشی از مسئولان کشور از جانبازان عزیز دوره جنگ هستند و خود در تردد شهری با همین مشکلات و عدم مناسب سازی مواجه هستند چرا اقدام مفید برای بهسازی انجام نمی دهند گفت:ما باید توجه داشته باشیم که این مشکلات مختص افراد دارای معلولیت نیست، بلکه مربوط به همه افراد آسیب‌پذیر، مانند سالمندان و جانبازان نیز می‌شود. متأسفانه در کشور ما، اراده‌ای جدی برای حل این مشکلات وجود ندارد. حتی در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مربوطه نیز هیچ نظارتی بر اجرای قوانین و مناسب‌سازی‌ها انجام نمی‌شود.عدم نظارت دقیق و جدی باعث شده که مشکلات روز به روز بیشتر شوند. زمانی که پروژه‌های شهری و ساختمانی بدون در نظر گرفتن اصول مناسب‌سازی ساخته می‌شوند، افراد دارای معلولیت مجبورند برای انجام فعالیت‌های روزمره خود با مشکلات فراوانی روبه‌رو شوند. یکی از مسائلی که در این زمینه بسیار مشهود است، عدم مناسب‌سازی ایستگاه‌های مترو و قطار است. مثلاً ایستگاه‌های قطار باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که افراد دارای معلولیت بدون مشکل بتوانند وارد قطار شوند. متأسفانه این موارد به ندرت در طراحی پروژه‌ها دیده می‌شود و به همین دلیل افراد معلول با مشکلات فراوانی مواجه هستند. این مسئله فقط محدود به ایستگاه‌های قطار نیست بلکه در تمام بخش‌های حمل و نقل عمومی نیز باید شاهد تغییرات بنیادین باشیم.

مبصر در پایان گفت: در نهایت، از مسئولین می‌خواهم که به وعده‌های خود در قبال افراد دارای معلولیت عمل کنند. امیدوارم که آقای پزشکیان، وزیر کار، که در دوران تبلیغات انتخاباتی خود قول داده بودند که قانون حمایت از حقوق معلولان را اجرایی کنند، در عمل به این وعده‌های خود پایبند باشند و شاهد تغییرات ملموسی در زندگی افراد دارای معلولیت باشیم. از تمامی مسئولین درخواست داریم که قانون را به‌طور کامل و بدون هرگونه کوتاهی اجرا کنند و شرایطی فراهم کنند که افراد دارای معلولیت در جامعه احساس شایستگی و حضور برابر با سایرین داشته باشند.