76درصد بارندگی سال آبی سیستان و بلوچستان در 10 روز اخیر/ همزمان بلوچستان غرق در سیلاب، سیستان تشنه و در انتظار حقابه

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، برخی از ایستگاه‌های هواشناسی سیستان و بلوچستان بارشی فراتر از 206 mm را ثبت کردند و متوسط بارندگی استان در کمتر از یک هفته از بارش 365 روز پارسال بیشتر است. خلاصه یک خطی آمار اینکه بارندگی اسفندماه 1402 در سیستان و بلوچستان طی یک قرن اخیر کم‌سابقه است.

از سوی دیگر 10 روز است که آب از سد کجکی رها شده و در صورت رسیدن به کمالخان 4 سناریو در پیش است:1-آب به شوره‌زار منحرف شود.2-آب در کانال‌های کشاورزی به سمت نیمروز منحرف شود.3-آب در نهر لشکری منحرف شود.4-آب وارد ایران شود.

اما متاسفانه تا این لحظه حتی یک قطره از حقابه ایران  از سوی افغانستان به هیرمند  جاری نشده است.

این شرایط بهانه ای شد برای واکاوی این مسئله که بارندگی ها در سیستان و بلوچستان آیا هم سیستان و هم بلوچستان را پر آب کرده است و سدها در دو منطقه سرریز است یا در  سیستان وضعیت دچار کم آبی و در بلوچستان سیلاب فراگیر است؟

حوضه‌های آبریز با مرزهای جغرافیایی تفاوت های عمده دارند

حوضه‌های آبریز با مرزهای جغرافیایی تفاوت های عمده دارند. یعنی ممکن است مرز استانی کشور منطبق بر مرز حوضه آبریز نباشد. در حال حاضر در کشور حوضه‌های آبریز به دو نوع درجه یک و دو تقسیم می شوند.

حوضه های درجه یک کشور به لحاظ آبی، 6حوضه هستند که شامل فلات مرکزی، خلیج فارس، مرزی شرق، قره قوم، دریای خزر و دریاچه ارومیه می شوند.

استان سیستان و بلوچستان در سه حوضه آبریز درجه یک کشور قرار می گیرد

استان سیستان و بلوچستان به علت وسعت در سه حوضه آبریز درجه یک کشور قرار می گیرد.یعنی هم در حوضه خلیج فارس و دریای عمان جای می گیرد هم بخش غربی استان در حوضه آبریز فلات مرکزی و بخشی دیگر از استان در حوضه مرزی شرق قرار می گیرد.

سیستان و بلوچستان شش حوضه درجه دو آبریز کشور را نیز در بر می گیرد

تقسیم بندی دقیق تری هم از حوضه های آبریز وجود دارد که به صورت ریزتری به حوضه های آبریز توجه دارد.شش حوضه درجه دو آبریز کشور، استان سیستان و بلوچستان را نیز در بر می گیرند که البته می توانند فراتر از این استان هم باشند. حوضه رودخانه های بلوچستان که در جنوب استان ،حوضه بندرعباس و سدیج،حوضه هامون و جازموریان،بخشی از حوضه کویر لوت، بخشی از حوضه هامون و ماشکیل و یک حوضه نیز هامون هیرمند است.

وقتی از حوضه های آبریز سیستان و بلوچستان صحبت می کنیم، یعنی همه این شش حوضه های آبریز را مدنظر داریم که میزان بارندگی در هر حوضه آبریز هم متفاوت است.

سیلاب در جنوب استان است و بلوچستان را درگیر کرده است

بخش سیلاب و بارش هایی که مورد بحث این روزهاست ،تمرکز بر جنوب استان سیستان و بلوچستان دو خاصه در بخش بلوچستان است که امسال (1402)شاهد بارش های عجیبی در این منطقه بودیم که در یک بازه زمانی کوتاه تا 206 میلیمتر رسیده است.

76درصد بارندگی سال آبی سیستان و بلوچستان در 10 روز اخیر

البته این بارش ها در اسفند ماه امسال بیشتر بوده است، بارندگی استان سیستان و بلوچستان در کل شش ماه 72 میلیمتر بود.55 میلیمتر آن برای 10 روز اخیر بوده است یعنی 76 درصد بارندگی کل سال آبی در 10 روز اخیر شکل گرفته است.نکته اینکه، این بارش ها ، تنها در بخش جنوبی آن و در منطقه دشتیاری و پیرسهراب و چابهار و کنارک بوده است.

مبحثی به نام حقآبه هیرمند وجود دارد

حال در کنار این بارش های گسترده در خط جنوبی استان سیستان و بلوچستان ، مبحثی به نام حقآبه هیرمند وجود دارد که این حقآبه به جنوب استان و منطقه بلوچستان و دشتیاری و پیرسهراب و چابهار و کنارک برنمی گردد و مربوط به منطقه زاهدان ،زابل ، زهک و 700 روستایی است که در نوار شمالی استان و بخش سیستان هستند.

حقآبه و کم آبی مربوط به شمال استان و سیستان

منطقه سیستان نیز در این روزها شاهد بارش بود اما نه به اندازه بلوچستان و مناطقی مانند دشتیاری و پیرسهراب.وقتی از سیستان و بلوچستان و سیلاب آن صحبت می کنیم یعنی مسئله به جنوب استان برمی گردد و وقتی از حقآبه و خشکسالی و کم آبی می گوییم به شمال استان و منطقه سیستان اشاره داریم.

سیستان چه 6 سد مخزنی و 24 سد تغذیه ای دارد

مبحث دیگری که در مورد سیستان و بلوچستان باید به آن دقت داشته باشیم، سدهای این استان است. سیستان و بلوچستان 6 سد مخزنی و 24 سد تغذیه ای دارد که آب را به سمت دشت ها منحرف و به صورت تغذیه مصنوعی آب را وارد سفره های زیرزمینی می کنند.

سدهای جنوبی استان، سدهای پیشین، شیکلک،زیردان و خیرآباد و سد کهیر که اخیرا افتتاح شده ، است. در این چند روز ،از این سدها ، سدهای پیشین، زیردان، خیرآباد سرزیر شده اند. سد شیکلک 96 درصد پرشدگی دارد و سد کهیر نیز تا 70 درصد و ماشکل نیز تا 80درصد پر شده اند. این یعنی سدهای جنوب استان سیستان و بلوچستان که در منطقه بلوچستان هستند همگی پرشدگی دارند.

در شمال استان که به بخش سیستان بر می گردد، چاه نیمه ها وجود دارند که از رودخانه هیرمند تغذیه می کنند. یعنی آب باید از سد عظیم کمال خوان رد شود و به ایران برسد و چاه نیمه ها پر شوند. در حال حاضر از 4 چاه نیمه منطقه ، 3 چاه نیمه خشک کامل است و یک چاه نیمه 3 درصد پرشدگی دارد.

انتقال آب از جنوب استان به شمال استان، یعنی از بلوچستان به سیستان

شاید این سوال پیش بیاید که نمی توان از بارش های جنوب استان، شمال استان را تامین آب کرد. پاسخ مثبت است،وقتی به انتقال آب فکر می کنیم پس این فکر هم می تواند مدنظر قرار بگیرد اما مشکل این است که سدهای جنوبی صرفا توان تامین جنوب استان را دارند.حال این سدها سرریز شده اند، یعنی سازه و ابزار نگهداشت بیشتر آب ندارید. اگرسلسله سد و سازه دیگری در منطقه بود یا ایجاد شود می تواند از بارش های جنوب به وضعیت شمال استان کمک کرد. البته این راهکاری است که مطرح است و نیازمند بررسی‌های دقیق‌تری است.

تفاوت بارش از شمال تا جنوب آسمان، از زمین تا آسمان

وضعیت بارش در استان بزرگ سیستان و بلوچستان از شمال تا جنوب، تفاوت از زمین تا آسمان دارند.

در جنوب استان سیستان و بلوچستان یک رودخانه به نام رودخانه کاجو وجود دارد که سد زیردان روی آن بسته شده است که به منطقه دشتیاری و پیرسهراب می رسد. این رودخانه، سیلابی که در بالادست آن با آن مواجه شده است ، 2800 متر مکعب در هر ثانیه بوده است. یعنی میزانی برابر  14 هزار بشکه نفت در هر ثانیه از این بستر عبور می کند.یعنی دبی آب نفتکش های غول پیکر در کمتر از 3 دقیقه با حجم آبی که دارد از رودخانه کاجو عبور می کند می تواند پر شود.

سد زیردان نبود، خسارت سیل صدها برابر می شد

حال سد زیردان  این آب را ذخیره کرده ، بعد تنظیم شده 500 متر مکعب رها کرده است.500 متر مکعب حداکثر توانی است که رودخانه کاجو می تواند از خود عبور بدهد. به نظر اگر سدزیردان در آن منطقه وجود نداشت فاجعه سیلابی بیش از این آنچه این روزها شاهد آن هستیم ،داشتیم. آب گرفتگی روستاها که اخیر رخداد، عمدتا به واسطه بارش در محل ان هم در زمان بسیار کم بوده است. در صورت نبود سدها به جای دبی 500 مترمکعبی با دبی 2800 مترمکعبی مواجه می شدیم و خسارت سیلاب صدها برابر می شد.

همین بارش در پاکستان و شهر گوادر از قول مسئولان محلی فاجعه رقم زده و به مرگ ده ها تن ختم شده است اما خوشبختانه سیلاب در سیستان و بلوچستان خسارت جانی نداشت.