بررسی علل وجود خون در مدفوع / از تشخیص تا درمان

به گزارش رکنا، مشکلات گوارشی از رایج ترین مشکلات سلامتی بین مردم است. اگر این مشکل در زمینه مدفوع و روده بزرگ باشد بسیاری از افراد با وجود رنج بردن از آن و اذیت شدن سعی می کنند برای درمان اقدام نکنند و از صحبت درباره آن ابا دارند درحالی که ظاهر مدفوع می‌تواند اطلاعات مهمی را در زمینه سلامت سیستم گوارش ما ارائه دهد. رنگ و حالت مدفوع در تشخیص مشکلات گوارشی بسیار مفید است اما گاهی در مدفوع فرد خون دیده می شود که خود نوعی هشدار است و باید به آن توجه کرد. در این مطلب به دانستنی های مفید درباره وجود خون در مدفوع و علل و درمان آن پرداخته ایم.

خون در مدفوع یا هماتوشزی چیست؟

هماتوشزی اصطلاح علمی مدفوع خونی است. هماتوشزی (Hematochezia) به خروج خون تازه از رکتوم گفته می شود که اغلب دراثر خونریزی دستگاه گوارشی تحتانی پدید می آید و می‌تواند همراه یا بدون دفع مدفوع باشد. شما اگر پس از عمل دفع در توالت خون در مدفوع خود دیدید همان طور که گفتیم باید این موضوع را به عنوان زنگ خطر جدی در نظر بگیرید. البته باید به این نکته اشاره کنیم که گاهی خوردن برخی غذاها و میوه ها مانند چغندر، زغال اخته یا مواد غذایی که رنگ قرمز در آن زیاد استفاده شده ممکن است مدفوع به رنگ خون درآید که البته این اتفاق به طور موقت است و جای نگرانی ندارد بنابراین هرگاه مدفوع کردید ابتدا باید به غذاهایی که مصرف کرده اید فکر کنید و در صورتی که دوباره در مدفوع خود خون مشاهده کردید باید نگران این موضوع باشید.

علائم اصلی و تشخیص خون در مدفوع

 دیده شدن خون در مدفوع به دلایل متنوعی رخ می دهد که عمده دلایل آن عبارت است از: کاهش وزن، ضعف، تنفس سخت، درد در ناحیه‌ شکم، اسهال و استفراغ و همچنین تپش قلب. گاهی خون در مدفوع با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیست و تنها از طریق میکروسکوپ می توان آن را دید. تشخیص این مورد فقط و فقط در نمونه های آزمایشگاهی مشخص می شود. خونریزی از مقعد، افت فشار خون، کاهش حجم خون، افت تپش قلب هم از علائم مهم مدفوع خونی است. معمولا در مرحله اول پس از شرح جزئیات وجود خون در مدفوع به‌ویژه در موارد هماتوشیزی، پزشک به معاینه مقعد بیمار می‌پردازد تا در صورت مشاهده علائم بواسیر یا بیماری‌هایی مانند فیستول، به درمان آن‌ اقدام کند. گاهی اوقات خون در مدفوع روشن است که نشانه این است که شما به خونریزی‌های پایین دستگاه گوارش دچار شده‌اید. در چنین مواردی ممکن است علت خونریزی هموروئید، کرون یا سرطان باشد.

علت خون در مدفوع

 مدفوع به رنگ های مختلف از قرمز روشن یا تیره، خون خالص و خون در ترکیب با مدفوع شکل دار یا اسهال خونی وجود دارد. وجود خون در مدفوع در بسیاری مواقع از دستگاه گوارش فوقانی (معده و اثنی اشر) یا دستگاه گوارش تحتانی (روده بزرگ، راست روده و مقعد) ناشی می‌شود. باز هم تاکید می کنیم که هر مدفوع خونی خطرناک نیست. وجود خون در مدفوع می‌تواند ترسناک باشد. با این که خون در مدفوع نشانه یک بیماری جدی است اما همیشه این طور نیست. شما باید مشکل خود را با پزشک داخلی یا فوق تخصص گوارش و کبد یا اورولوژی مطرح کنید تا زیر نظر آنها علت این نشانه و میزان خطرناک بودنش مشخص شود. عمده دلایل مشاهده خون در مدفوع عبارت است از : بواسیر یا هموروئید، شقاق یا فیشر، زخم معده، کرون، ایسکمی روده، دایورتیکولیت، پولیپ روده بزرگ، سرطان روده‌ بزرگ که به عمده دلایل آن در ادامه پرداخته ایم.

بواسیر(هموروئید)

این موضوع مدفوع خونی در افراد زیادی می‌تواند با هموروئید یا بواسیر مرتبط باشد. افراد در صورت ابتلا به بواسیر ممکن است خونریزی مقعدی داشته‌باشند. در موارد زیادی هموروئید با خارش، درد، سوزش و حرکات روده همراه است که البته اینها علائم ثابت هموروئید نیست. این افراد معمولا فقط خونریزی دارند که می‌تواند قطره قطره روی سنگ توالت بریزد و یا دستمال کاغذی را خون آلود کند. همچنین ممکن است روی سطح مدفوع را یک لایه خون پوشانده باشد. در هر صورت موارد خونریزی مقعدی بدون درد ممکن است یکی از نشانه‌های هموروئید باشد.

علائم بیماری بواسیر

بواسیر که به آن هموروئید هم می گویند یکی از شایع ترین بیماری های مقعدی است که ناشی از التهاب و تورم بوده یا دراثر واریسی شدن عروق در ناحیه مقعد ایجاد می شود. بواسیر به دلیل فشار بیش از حد به مقعد ناشی از رابطه مقعدی، بارداری، ورزش های سنگین و… ایجاد می شود. علائمی مانند درد، سوزش، خارش و خونریزی (در مراحل پیشرفته تر) را بیماری بواسیر به همراه دارد. البته خونریزی ناشی از بواسیر معمولا از نوع هماتوشزی یا مخفی است.

شقاق یا فیشر

شقاق مقعد یک پارگی است در قسمت داخلی راست روده (کانال مقعد) که موجب ایجاد درد در حین حرکات روده می‌شود. شکاف مقعدی معمولا منجر به ایجاد مشکلات جدی تر نمی‌شود اما برای بیماران بسیار دردناک بوده و درنتیجه هراس بزرگی را از رفتن به دستشویی و دفع مدفوع در افراد به وجود می آورد. شقاق مقعدی یک مشکل رایج بوده و افراد در هر سنی به ویژه جوانان ممکن است به آن دچار شوند. به عبارت دیگر از سنین کودکی تا پیری و بزرگسالی نمی توان به طور صد درصد از خطر ابتلا به بیماری فیشر در امان بود. فیشر اغلب به شکل یک خط طولی است که در نیمه تحتانی مقعد ایجاد می شود و با توجه به اینکه ناحیه زیر خط دندانه ای گیرنده های حسی بسیار زیادی دارد، می توان انتظار داشت که فیشر با درد شدید برای افراد همراه باشد.

علائم بیماری شقاق

احساس درد در ناحیه مقعد به صورت متناوب و مستمر، خونریزی از ناحیه مقعد، شروع درد که هنگام دفع مدفوع آغاز می شود و پس از آن این درد افزایش می یابد، وجود یک زائده کوچک یا نشانه روی پوست اطراف مقعد، سوزش و خارش ناحیه مقعد، وجود ترک یا شکاف قابل مشاهده در اطراف ناحیه مقعد، سرخی مقعد، تب ناشی از عفونت، خروج ترشحات چرکی از ناحیه ترک، تورم و التهاب در ناحیه مقعد از مهم ترین علائم شقاق مقعدی است.

فیستول

 فیستول از بیماری های رایج مقعدی است. درپی ایجاد عفونت در ناحیه مقعدی فیستول به وجود می آید. پس از انباشته شدن چرک، کانال فیستول تشکیل می شود. این کانال با پیشرفت بیماری از پوست بیرون می زند. این بیماری در اشخاص مبتلا به آبسه های پیاپی مقعدی شایع تر است. چرک و مدفوع با پیشرفت بیماری از داخل کانال فیستول عبور می کند و به سطح پوست می رسد. عفونت فیستول می تواند به کل بدن سرایت کند.

علائم بیماری فیستول

التهاب و قرمزی ناحیه مقعد، آبسه ناحیه مقعد، بی اختیاری مدفوع و گاز روده، ترشحات بدبو، خونی و چرکی از مقعد و سوراخ های فیستول، وجود برجستگی های سفت اطراف مقعد، احساس درد، سوزش و خارش در ناحیه مقعدی، دفع مدفوع دردناک، تغییر رنگ پوست اطراف مقعد و سوراخ های فیستول روی پوست از مهم ترین علائم بیماری فیستول است.

زگیل تناسلی

زگیل تناسلی یک بیماری عفونی است که نوعی ویروس DNA دار با نام HPV یا پاپیلومای انسانی عامل اصلی ایجاد آن است. این ویروس از راه تماس مستقیم پوست افراد و به طور عمده در اثر ارتباطات جنسی منتقل می شود. بیماری زگیل تناسلی به شدت قابل سرایت است و معمولا با نخستین تماس جنسی به سرعت به بدن فرد منتقل می‌شود و به دنبال آن زائده‌هایی در اطراف ناحیه تناسلی و مقعد به وجود می‌آید. آمار ابتلا به زگیل تناسلی هر روز در حال افزایش است و مبتلایان به دنبال راه های درمان سریع این عارضه هستند. زگیل تناسلی یکی از علل مشاهده خون در مدفوع هم است.

علائم بیماری زگیل تناسلی

وجود زائده های برجسته، سفت و توپر گوشتی شکل در اطراف ناحیه تناسلی و مقعد به شکل تک زگیل‌هایی پراکنده و ریز یا برآمدگی های بزرگتر به شکل خوشه‌ای و متمرکز، وجود رطوبت و ترشح در محل زگیل‌های تناسلی، اگر زائده‌ه‍ا در مسیر مجاری ادراری قرار گرفته باشند می‌توانند باعث ایجاد خونریزی، بروز درد و انسداد مجاری ادراری شوند، در افرادی که رابطه جنسی دهانی داشته‌اند این زائده‌ها ممکن است در اطراف نواحی دهان، زبان، لب ها و گلو ایجاد شده باشد، احساس خارش و سوزش در محل زگیل‌ها از عمده علائم نشان دهنده ابتلا به این بیماری است. باید بدانید که زگیل‌های تناسلی اغلب به رنگ پوست هستند ولی در برخی موارد ممکن است از رنگ پوست فرد تیره تر یا روشن تر باشند.

سرطان روده بزرگ

سرطان روده که به آن کانسر روده نیز گفته می شود یکی از سرطان های شایع است که گریبان بسیاری از افراد دنیا را می گیرد. این سرطان همان طور که از اسمش پیداست روده بزرگ را درگیر می کند. مکان روده بزرگ در قسمت پایانی دستگاه گوارش است. این بیماری اغلب افراد مسن را درگیر می کند ولی به این معنا نیست که گروه های سنی دیگر به آن مبتلا نخواهند شد. برخی از سرطان ها ازجمله سرطان روده بزرگ در ابتدا قابل تشخیص نیست اما با داشتن اطلاعات و آگاهی در مورد این سرطان می توانیم از وقوع آن جلوگیری کنیم.

علائم بیماری سرطان روده بزرگ

مدفوع رشته ای یا باریک، خونریزی رکتال به رنگ قرمز روشن یا تیره، تنسموس، کم خونی ناشی از فقر آهن، احساس نیاز به تخلیه روده در حالی که چیزی از آن خارج نمی شود، کاهش وزن و درد مداوم شکم از علائم این بیماری مهم و خطرناک است.

دیورتیکولیت

دیورتیکولیت(Diverticulitis) به التهاب دیورتیکول های جدار روده به ویژه روده بزرگ می گویند. این بیماری به ندرت در روده باریک مشاهده می شود. تشکیلاتی به نام دیورتیکول مولکول های کلیدی دیورتیکولیت هستند. Diverticula کیسه هایی است که در دستگاه گوارش اغلب در روده بزرگ (روده بزرگ) رخ می دهد، این کیسه ها در نقاط ضعیف دیواره روده به سمت خارج ایجاد می شوند. هنگامی که این کیسه ها ملتهب می شوند یا باکتری ها در آنها جمع می شوند و باعث عفونت می شوند، دیورتیکولیت نامیده می شوند.

علائم بیماری دیورتیکولیت

درد شکمی که ممکن است چندین روز باقی بماند. سمت چپ پایین شکم محل اصلی درد است. گاهی هم سمت راست شکم محل احساس درد است، تهوع و استفراغ، تب، یبوست یا به ندرت، اسهال و نیز حساسیت شکم از عمده علائم این بیماری است که موجب دیده شدن خون در مدفوع می شود.

زخم معده

زخم معده زمانی ایجاد می شود که ضخامت لایه مخاطی که از معده دربرابر مایعات گوارشی محافظت می کند، کم می شود. درنتیجه اسیدهای گوارشی بافت پوششی معده را از بین می برند و زخم ایجاد می شود. زخم معده ممکن است به راحتی درمان شود اما بدون درمان مناسب می‌تواند به تدریج شدیدتر شود. زخم معده درحقیقت وجود زخم های دردناک در مخاط معده است. زخم معده نوعی بیماری اولسر پپتیک است. اولسر پپتیک به هر زخمی گفته می شود که هم معده و هم روده باریک را تحت تأثیر قرار دهد.

علائم زخم معده

درد مبهم در معده، اجتناب از غذا خوردن به علت درد، کاهش وزن، نفخ شکم، سیری زودرس، حالت تهوع یا استفراغ، سوزش سر دل، آروغ زدن یا ریفلاکس اسید،     کم خونی که مهم ترین علائم آن خستگی، تنگی نفس یا رنگ پریدگی پوست است، دردی که پس از خوردن، نوشیدن یا مصرف آنتی اسیدها ممکن است بهبود یابد، استفراغ خونی یا دارای ظاهری شبیه تفاله قهوه از عمده علائم زخم معده است.

پروکتیت

دستگاه گوارش مجموعه‌ای از اندام‌های توخالی است که در لوله‌ای دراز و پیچ‌خورده از دهان تا مقعد به هم متصل شده‌اند. حرکت عضلات در دستگاه گوارش، همراه با ترشح هورمون ها و آنزیم ها، امکان هضم غذا را فراهم می کند. پروکتیت به التهاب پوشش رکتوم گفته می شود، رکتوم دراصل انتهای تحتانی روده بزرگ است که به مقعد منتهی می شود. روده بزرگ و مقعد بخشی از دستگاه گوارش (GI) هستند. در پروکتیت، التهاب پوشش رکتوم (به نام مخاط رکتوم) آزاردهنده و گاهی دردناک است. این عارضه ممکن است در کنار سایر علائم به خونریزی یا ترشحات مخاطی از راست روده ختم شود.

علائم بیماری پروکتیت

خونریزی از رکتوم، حرکات خونی روده، درد مقعد، ترشحات مخاطی یا چرک مقعدی، اسهال یا دفع مکرر، مدفوع شل یا مایع، درد کرامپی شکم و احساس پری رکتوم از عمده علائم این بیماری است.

مدفوع خونی در کودکان نشانه چیست؟

خون در مدفوع به سن خاصی مربوط نیست و گاهی در مدفوع نوزادان و کودکان هم خون مشاهده می شود. وجود مدفوع خونی در کودکان یک امر شایع است و البته می تواند یک زنگ خطر باشد. بسیاری از والدین از این موضوع نگران می شوند اما اگر اقدام درست را به موقع انجام دهند هیچ جای نگرانی نیست. خون در مدفوع کودکان بیشتر دراثر مدفوع سفت و خشک به وجود می آید و مدفوع سفت و خشک موجب یبوست در کودکان می شود که شرایط را بدتر می کند. وجود خون در مدفوع کودکان را باید توسط متخصص اطفال ارزیابی کرد تا علت یک بیماری جدی نباشد. در صورتی که کودک بسیار مریض بود یا این علائم را داشت به پزشک اطفال مراجعه کنید: اسهال خونی، دل درد، مدفوع تیره یا قیری رنگ، ادرار صورتی یا به رنگ چای. البته در برخی موارد پزشک از مدفوع کودک نمونه برداری می کند.

انواع آزمایشات لازم برای تشخیص خون در مدفوع

برای تشخیص وجود خون در مدفوع ضروری است که به پزشک داخلی مراجعه کنید. باید بدانید هرچه جزئیات بیشتری را در مورد خونریزی به پزشک عرضه کنید بیشتر به او کمک می‌کنید تا بتواند محل خونریزی را تشخیص دهد. پزشک معالج پس از بررسی سابقه پزشکی و معاینه شما در صورت نیاز آزمایشاتی را به منظور تشخیص علت وجود خون در مدفوع تجویز می‌کند که به شرح زیر است:

کولونوسکوپی:

یکی از راه های تشخیصی در گوارش کولونوسکوپی است. کولونوسکوپ که دوربینی به آن متصل است از راه مقعد به بدن وارد می‌شود تا کولون را بررسی‌کند.

آندوسکوپی:

آندوسکوپ لوله انعطاف پذیری است که دوربینی کوچک در انتهای آن وجود دارد، این لوله از راه دهان وارد بدن شده و به مری، معده و دوازدهه فرستاده می‌شود. پزشک به کمک این ابزار قادر است منبع خونریزی را تشخیص دهد.

​

رادیونوکلئید:

این روش برای تشخیص خون در مدفوع عبارت است از تزریق مقدار کمی ماده رادیواکتیو به رگ و سپس استفاده از یک دوربین مخصوص برای مشاهده تصاویر گردش خون در دستگاه گوارش برای تشخیص محل خونریزی.

انتروسکوپی:

به منظور بررسی روده کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی موارد این روش شامل بلعیدن کپسولی است که دوربین کوچکی داخل آن قرار دارد و در حین عبور این کپسول از دستگاه گوارش تصاویر را به یک صفحه نمایش ویدئویی ارسال می‌کند.

آنژیوگرافی:

این روش شامل تزریق یک رنگ مخصوص به رگ است که عروق خونی را در تصاویر اشعه ایکس یا سی تی اسکن نمایان می‌سازد. در محل خونریزی رنگ از عروق خونی نشت می‌کند و درنتیجه خونریزی قابل تشخیص است.

لاپاراتومی:

در این روش پزشک شکم بیمار را باز و معاینه می‌کند. در صورتی که با آزمایشات دیگر در تشخیص علت بیماری خونریزی در مدفوع موفق نشدید انجام این روش جراحی ضروری است.

درمان خون در مدفوع

 داشتن خون در مدفوع را در بسیاری مواقع می توان با رسیدگی به علت خونریزی درمان کرد. بهتر است با دیدن مدفوع تیره رنگ یا مشاهده لکه‌های تازه خون در مدفوع به‌سرعت به پزشک مراجعه نکنید و مدفوع خود را در 3 ،2 مرتبه اجابت مزاج بررسی کنید. خونریزی مقعدی اغلب بخشی از یک مشکل پیچیده است که وقتی آن بیماری درمان شد خونریزی معمولا متوقف می شود. گزینه های درمانی بسته به شرایط ممکن است متفاوت باشد. بیماری هایی مانند شقاق مقعدی می تواند به مرور زمان خود به خود از بین برود یا به وسیله پماد درمان شود. هموروئید هم که گفتیم یکی از علل شایع خونریزی مقعدی است می‌توان با رفع مشکلات یبوست، تغییر رژیم غذایی و مصرف آب یا احتمالاًجراحی آن را درمان کرد. سرطان هم می تواند یکی دیگر از علل شدید خونریزی مقعدی باشد. در این صورت پزشک متخصص گوارش یا بیماری های نشیمنگاهی یک برنامه درمانی برای درمان سرطان تجویز می‌کند که اغلب تومورها را از بین می‌برد. البته تمام این روش های درمانی باید توسط پزشک انجام شود.

پیشگیری از مدفوع خونی

در صورت بروز خونریزی در مقعد که منشا یا علت آن دلایلی مثل یبوست و ... باشد، می توان این عارضه را با رعایت موارد زیر برطرف کرد.

در حالی که اگر میزان خونریزی شدید باشد و یا اینکه به راحتی قطع نشود، باید به پزشک مراجعه شود و این نوع درمان به هیچ وجه موثر نخواهد بود بلکه می‌تواند باعث وخیم شدن شرایط بیمار شود.

استفاده از دستمال توالت: بهتر است برای پیشگیری از مدفوع خونی از کاغذ توالت نرم دو لایه استفاده کنید، حتی آن را با خود به محل کار ببرید. بعضی بیماران از انواع زبر و ارزان کاغذ توالت استفاده می کنند. این نکته را به خاطر داشته باشید که همیشه با کاغذ توالت نرم خود را به آرامی خشک کنید.

مقعد را چرب کنید: چرب کردن مقعد پیش از اجابت مزاج به دفع راحت مدفوع کمک بسیار می‌کند.

ناخن‌ها را کوتاه کنید: داشتن ناخن‌های بلند در بسیاری از خانم ها به شکل عادت در آمده است ولی این کار می‌تواند خطرناک باشد؛ برای نمونه یک بار خانمی را که دچار خونریزی شدید مقعد شده بود به بخش اورژانس آوردند. معلوم شد هنگام پاک کردن خود پس از اجابت مزاج به‌طور اتفاقی با ناخن‌ بلند یک رگ بواسیری را پاره کرده بود.

توجه به نحوه غذا خوردن و نوع آن: غذای خود را به‌دقت بجوید و بدانید آنچه را که میخورید باید از مقعد شما خارج شود. کمتر اتفاق می‌افتد ولی اگر قطعه‌ای استخوان کوچک خورده شود، ممکن است هنگام عبور از مقعد موجب بریدگی، پارگی و خونریزی مقعد شود.

استفاده کافی از مایعات: روزانه بین 6 تا 8 لیوان آب بنوشید. آب موجب نرم شدن مدفوع و خروج آسان آن با حداقل زور زدن می‌شود. این را بدانید که هرچه بیشتر زور بزنید امکان خونریزی از مقعد بیشتر می‌شود.

مصرف غذاهای فیبردار: توصیه می شود از میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و غلات به میزان کافی استفاده شود زیرا این کار باعث افزایش حجم مدفوع شده و درنتیجه مانع ایجاد فشار هنگام اجابت مزاج خواهد شد.

جمع بندی

در این مطلب شما عزیزان با مهم ترین دلایل دیده شدن خون در مدفوع و همچنین آزمایش های لازم برای تشخیص آن و درمان مدفوع خونی آشنا شدید.