بودجه خرید واکسن های فخرا و رازی در اختیار وزارت بهداشت قرار می گیرد / اسپایکوژن، به دنبال دریافت مجوز جهانی

با وجود این که از زمستان پارسال مسئولان سابق وزارت بهداشت وعده های زیادی را درباره تولید انبوه واکسن های ایرانی کرونا در تابستان 1400 مطرح می کردند، اما تا پایان اولین ماه پاییز تنها حدود 12.3 میلیون دُز واکسن ایرانی تحویل وزارت بهداشت داده شد. در این میان برخی شرکت های واکسن ساز ایرانی از برنامه ریزی برای توقف تولید واکسن های خود به دلیل عدم پیش خرید آنها توسط وزارت بهداشت خبر داده اند، اما رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس تاکید دارد که بودجه لازم برای خرید واکسن های ایرانی از سوی دولت در اختیار وزارت بهداشت قرار داده خواهد شد تا وزارت بهداشت بتواند این واکسن ها را خریداری کند. 

وعده های بی سرانجام درباره واکسن های ایرانی کرونا 

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، همه گیری کرونا در ایران از بهمن 98 آغاز شد و از اردیبهشت 99 نیز چند شرکت ایرانی هم پای بزرگترین موسسات دارویی آمریکا، انگلستان، روسیه، چین و برخی از دیگر کشورهای توسعه یافته، قدم در راه پیچیده تولید واکسن علیه کووید19 گذاشتند؛ گام هایی که تا امروز منجر به تولید 6 واکسن ایرانی با نام های تجاری «کووایران برکت»، «پاستوکووک»، «اسپایکوژن»، «کووپارس رازی»، «فخرا» و «نورا» شده است. 

در این میان براساس آماری که دکتر مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری در اختیار رکنا قرار داده است، تا امروز تنها 12.3 میلیون دُز واکسن ایرانی وارد چرخه عمومی واکسیناسیون کشور شده است؛ چراکه تا امروز حدود 10 میلیون دُز واکسن برکت، حدود 1.2 میلیون دُز واکسن پاستور (تولید مشترک ایران و کوبا) و حدود 1.1 میلیون دُز واکسن اسپایکوژن (تولید مشترک ایران و استرالیا) تحویل وزارت بهداشت داده شده است. 

تولید واکسن های ایرانی کرونا آن هم در 6 برند مختلف که چهار مدل از آنها شامل برکت، رازی، فخرا و نورا کاملا بومی است و دو برند دیگر یعنی پاستور و اسپایکوژن با همکاری دیگر کشورها تولید  شده، اقدامی است بسیاری ارزشمند، آن هم در شرایطی که تعداد کشورهای تولیدکننده واکسن کرونا به عدد انگشتان دو دست نمی رسد، اما آنچه در ماه های اخیر موجب دلسردی مردم از واکسن های ایرانی شده، وعده هایی است که از ماه های پایانی سال گذشته درباره عرضه انبوه این واکسن ها سر داده می شد، اما هنوز هم بسیاری از آنها به نتیجه نرسیده است. 

به عنوان مثال، مسئولان ستاد اجرایی فرمان امام (ره) به عنوان بانیان اصلی تولید واکسن برکت در بهار 1400 بارها این وعده را تکرار کردند که تا پایان شهریور 50 میلیون دُز از این واکسن را تحویل وزارت بهداشت خواهند داد. یا در روزهای ابتدایی تیر 1400، علیرضا رئیسی، سخنگوی پیشین ستاد ملی مبارزه با کرونا در حاشیه سفر وزیر وقت بهداشت به استان یزد در جمع خبرنگاران تاکید کرد که از شهریور ماه، ماهانه حدود 10 میلیون دُز واکسن ایرانی شامل حدود یک میلیون دوز واکسن اسپوتنیک تولید داخل، 2 میلیون دُز واکسن پاستور و 7 میلیون دُز واکسن برکت به دست وزارت بهداشت خواهد رسید.

این در حالی است که تا امروز حتی یک دُز واکسن اسپوتنیک ایرانی وارد چرخه واکسیناسیون عمومی کشور نشده، از ابتدای تیرماه تا پایان مهر یعنی در طول چهار ماه فقط حدود 10 میلیون دُز یعنی به طور متوسط ماهانه 2.5 میلیون دُز واکسن برکت تحویل وزارت بهداشت داده شده و همچنین تا امروز تنها حدود 5 میلیون دُز واکسن پاستور تولید شده است که 1.2 میلیون دُز از آن تحویل وزارت بهداشت داده شده است. 

مشکلات واکسن های رازی و فخرا در کارآزمایی های بالینی 

در این میان واکسن رازی هم که براساس وعده های اولیه مسئولان تولیدکننده آن قرار بود از مهرماه وارد چرخه واکسیناسیون عمومی شود، هنوز نتوانسته مجوزهای لازم را از وزارت بهداشت اخذ کند، چراکه با وجود ارائه گزارش میانی فاز سوم کارآزمایی بالینی این واکسن توسط مسئولان تولیدکننده آن در شهریور 1400، این گزارش از نظر مسئولان سازمان غذا و دارو برای تعیین اثربخشی آن کافی نبوده است و با وجود این که مدیران موسسه رازی می گویند که حدود 5 میلیون دُز واکسن کرونا تولید کرده اند، اما آنها هنوز مجوز ارائه واکسن های خود را به چرخه عمومی واکسیناسیون ندارند. 

همچنین اخیرا احمد کریمی، مدیر پروژه واکسن فخرا با انتقاد از پیش‌خرید نشدن این واکسن از سوی وزارت بهداشت، از برنامه‌ یزی برای توقف تولید آن خبر داده و گفته است که «از مرداد تا به حال یک میلیون دُز تولید کرده ایم و از آذرماه نیز پنج میلیون دُز در ماه تولید خواهیم کرد و از هفته گذشته نیز اولین بچ را در این شرکت آماده ارائه به بازار کردیم، اما فعلا در حال برنامه ریزی برای توقف تولید هستیم، برای این که تولید کنیم که به چه کسی بدهیم؟» 

واکسن فخرا در یکی از شرکت های زیرمجموعه وزارت دفاع تولید می شود و دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) وابسته به سپاه پاسداران نیز واکسن دیگری را به نام نورا تولید کرده است که هم اکنون به همراه واکسن های رازی و فخرا فاز سوم کارآزمایی بالینی خود را می گذراند.

اما برخی خبرها حاکی از آن است که با توجه به این که چند هفته ای است تمام افراد بالای 12 سال کشور بدون محدودیت سنی می توانند انواع واکسن کرونا را دریافت  کنند، دیگر کمتر کسی حاضر می شود که به عنوان داوطلب در کارآزمایی بالینی واکسن های ایرانی شرکت کند و به همین دلیل، شنیده شده است که تولیدکنندگان واکسن های «رازی»، «فخرا» و «نورا» در تکمیل نتایج مطالعات خود به مشکل برخورده اند. 

انتظار طولانی مردم برای مشاهده نتایج کارآزمایی واکسن برکت 

البته براساس اظهارات دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری در گفت و گو با رکنا، قرار نیست روند تولید واکسن فخرا متوقف شود و صحبت های مدیران پروژه تولید این واکسن درباره برنامه ریزی برای توقف تولید آن صرفا در سطح رسانه ها مطرح شده و هنوز چیزی به صورت رسمی در این باره اعلام نشده است و اساسا توقف تولید واکسنی که برای تولید و تحقیقات آن سرمایه های زیادی صرف شده است، غیرمنطقی به نظر می رسد. 

همچنین آن طور که این مقام مسئول به رکنا گفته، تا کنون تنها نتایج کارآزمایی بالینی دو واکسن اسپایکوژن و پاستور منتشر شده است، اما با وجود این که بیش از چهار ماه از دریافت مجوز اضطراری مصرف عمومی واکسن برکت می گذرد، هنوز نتایج کامل مطالعات بالینی فاز سوم این واکسن منتشر نشده و انتظار مردم برای مشاهده نتایج نهایی کارآزمایی بالینی این واکسن بسیار طولانی شده است. 

این در حالی است که مجوز مصرف واکسن برکت زودتر از دو واکسن پاستور و اسپایکوژن صادر شد، اما هنوز مجوز مصرف سه واکسن ایرانی دیگر یعنی واکسن های رازی، فخرا و نورا صادر نشده است. البته دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری پیش بینی کرده است که از یک تا دو ماه دیگر این سه واکسن نیز بعد از دریافت مجوز از سوی سازمان غذا و دارو، وارد چرخه عمومی واکسیناسیون کشور خواهند شد. 

در این میان سوال مهمی که همچنان باقی مانده، این است که چرا با وجود وعده های پرطمطراقی که از زمستان 99 مسئولان وزارت بهداشت، ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و برخی دیگر از شرکت های واکسن ساز ایرانی درباره واکسن های ایرانی کرونا مطرح می کردند و انتظار این بود که از پاییز 1400 عمده روند واکسیناسیون عمومی کشورمان با استفاده از واکسن های ایرانی پیش برود، اما به گفته دبیر ستاد توسعه زیست فناوری ریاست جمهوری، هنوز خط تولید انبوه و صنعتی هیچ کدام از واکسن های ایرانی به بهره برداری نرسیده است؟ 

کم تجربگی ایران در تولید انبوه و صنعتی واکسن 

دکتر حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در پاسخ به این سوال به رکنا گفت: با وجود این که موسسات واکسن سازی قدیمی ما از جمله رازی و پاستور سابقه صد ساله دارند، ولی ما هیچ گاه تجربه این را که بخواهیم به صورت ناگهانی ده ها میلیون دُز واکسن تولید کنیم، نداشتیم. یعنی حتی این شرکت های قدیمی نیز زیرساخت های لازم برای تولید انبوه را نداشتند و سایر شرکت هایی هم که در راه تولید واکسن کرونا قدم گذاشتند، اساسا در تولید واکسن کم تجربه بودند. 

وی افزود: زیرساخت هایی که ما برای تولید واکسن در ایران داشتیم، در حد تولید 500 هزار تا یک میلیون دُز واکسن بود، اما شیوع کرونا در ایران باعث شده است که ما هر ماه به ده ها میلیون دُز واکسن احتیاج داشته باشیم که تولید انبوه این واکسن ها از سوی شرکت های داخلی کار چندان ساده ای نیست. 

رئیس کمیسیون بهداشت مجلس ادامه داد: اکنون شرکت های ایرانی تلاش می کنند که زیرساخت های لازم را برای تولید انبوه و صنعتی انواع واکسن را فراهم کنند، چون ممکن است با پایان یافتن شیوع کرونا، ویروس دیگری در سطح جهان همه گیر شود که ما نیاز داشته باشیم که علیه آن ویروس هم به صورت انبوه واکسن تولید کنیم. 

وزارت بهداشت باید واکسن های ایرانی را خریداری کند 

شهریاری در بخش دیگری از صحبت هایش درباره آخرین وضعیت واکسن های رازی و فخرا توضیح داد: مسئولان موسسه رازی می گویند که هم اکنون 5 میلیون دُز واکسن تولید کرده اند که وزارت بهداشت باید این واکسن ها را از آنها را خریداری کند. مدیران پروژه واکسن فخرا هم می گویند که حدود یک میلیون دُز واکسن تولید کرده اند که وزارت بهداشت باید این واکسن ها را از آنها بخرد. اخیرا هم در جلسه ستاد ملی مبارزه با کرونا مقرر شد که منابع مالی برای خرید واکسن های رازی و فخرا در اختیار وزارت بهداشت قرار داده شود تا وزارت بهداشت بتواند این واکسن ها را خریداری کند. 

رئیس کمیسیون بهداشت مجلس با بیان این که براساس مصوبه ستاد ملی مبارزه با کرونا، بودجه لازم برای خرید واکسن های فخرا و رازی از سوی دولت در اختیار وزارت بهداشت قرار داده خواهد شد، اظهار داشت: توصیه رئیس جمهور این است که حتما از شرکت های ایرانی تولیدکننده واکسن کرونا حمایت شود. چون تولیدکنندگان این واکسن ها سرمایه گذاری های زیادی انجام داده اند و وزارت بهداشت باید واکسن های تولید شده توسط شرکت های ایرانی را خریداری کند. 

واکسن نورا تا یک ماه دیگر به دست وزارت بهداشت می رسد 

نماینده مردم زاهدان در مجلس با تاکید بر این که هیچ مشکلی در کارآزمایی بالینی واکسن های ایرانی به وجود نیامده است، عنوان کرد: هم اکنون کارآزمایی بالینی واکسن های رازی و فخرا رو به پایان است و اگر وزارت بهداشت واکسن های تولیدشده را از این موسسات بخرد، دیگر مشکلی برای ورود این واکسن ها به چرخه واکسیناسیون عمومی بعد از صدور مجوز از سوی سازمان غذا و دارو وجود نخواهد داشت. 

وی افزود: واکسن نورا نیز بدون هیچ مشکلی در مراحل کارآزمایی بالینی قرار دارد و آن طور که مسئولان تولیدکننده این واکسن می گویند، اگر وزارت بهداشت واکسن های تولیدشده را از آنها خریداری کند، آنها می توانند که تا یک ماه دیگر فاز سوم کارآزمایی بالینی خود را به پایان برسانند و یک میلیون دُز واکسن به این وزارتخانه تحویل دهند. 

امیدواریم خط تولید صنعتی واکسن برکت به نتیجه برسد 

شهریاری در پاسخ به سوال رکنا درباره علت تاخیر ستاد اجرایی فرمان امام (ره) در عمل به وعده های خود مبنی بر تولید انبوه واکسن برکت از تابستان 1400، به ارائه پاسخی کوتاه بسنده کرد و گفت: تولیدکنندگان واکسن برکت تلاش خود را انجام می دهند و امیدواریم خط تولید صنعتی این واکسن به نتیجه برسد. 

رئیس کمیسیون بهداشت مجلس درباره آخرین وضعیت واکسن اسپایکوژن نیز توضیح داد: واکسن اسپایکوژن چند هفته ای است که مجوز مصرف عمومی خود را از سازمان غذا و دارو دریافت کرده و نتایج فاز سوم کارآزمایی بالینی آن نیز منتشر شده است و حتی مسئولان تولیدکننده این واکسن در حال مکاتبه با سازمان بهداشت جهانی هستند که بتوانند مجوز جهانی این واکسن را دریافت کنند. 

اسپوتنیک ایرانی؛ «اسپوتنیک لایت» است، نه «اسپوتنیک وی» 

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که در روزهای ابتدایی تیر 1400، یکی از شرکت های خصوصی ایرانی حوزه دارو در مراسمی با حضور وزیر وقت بهداشت اعلام کرد که توانسته است با همکاری موسسه گامالیا روسیه، خط تولید واکسن اسپوتنیک را در ایران راه اندازی کند. براساس وعده هایی هم که در آن مراسم از سوی سعید نمکی و مسئولان آن شرکت خصوصی مطرح شد، بنا بود که از شهریور ماه، ماهانه حداقل یک میلیون دُز واکسن اسپوتنیک ایرانی وارد چرخه واکسیناسیون عمومی کشور شود. 

اما تا کنون نه تنها حتی یک دُز از این واکسن وارد چرخه عمومی واکسیناسیون کشور نشده است، بلکه مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست فناوری ریاست جمهوری جمهوری به رکنا گفته است که واکسن اسپوتنیک تولید داخل، واکسن اسپوتنیک وی اصلی نیست، بلکه واکسن «اسپوتنیک لایت» یعنی دُز اول واکسن اسپوتنیک وی است که به صورت دو دُزه تزریق می شود و البته هنوز موسسه گامالیا روسیه مجوز توزیع این واکسن را در ایران صادر نکرد است. 

شهریاری نیز درباره آخرین وضعیت واکسن اسپوتنیک ایرانی توضیح داد: هنوز مجوز عرضه واکسن اسپوتنیک تولید داخل در ایران از سوی موسسه روسی صادر نشده است و چون شرکت خصوصی ایرانی، نماینده موسسه روسی در ایران است و به نوعی کارگزار آنها محسوب می شود، تا زمانی که موسسه روسی به شرکت ایرانی مجوز ندهد، این شرکت نمی تواند واکسن های خود را عرضه کند. 

وی در پایان تصریح کرد: اخبار مبنی بر خروج این واکسن از ایران و صادرات آن به روسیه صحت ندارد، اما قرارداد شرکت ایرانی با موسسه روسی به این شکل است که توزیع واکسن های اسپوتنیک تولیدشده در ایران، چه قرار باشد در ایران عرضه شود و چه در کشورهای دیگر، منوط به نظر موسسه روسی خواهد بود.