کاهش جمعیت پرندگان شکاری ایران؛ از برق‌گرفتگی تا قاچاق گسترده به کشورهای حاشیه خلیج فارس! + فیلم

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، عقاب‌ها و شاهین‌ها از جمله پرندگان شکاری هستند که در اکوسیستم ایران نقش مهمی دارند، اما به دلیل تهدیدات انسانی مانند از بین رفتن زیستگاه‌ها، شکار غیرمجاز و آلودگی‌ها، وضعیت بسیاری از گونه‌های این پرندگان در خطر است.

عقاب شاهی، عقاب صحرایی و عقاب طلایی از جمله گونه‌های شاخصی هستند که در ایران زندگی می‌کنند و تعداد زیادی از آنها مهاجرند اما تعدادی از این گونه‌ها به طور قابل توجهی در خطر انقراض قرار دارند.

در حال حاضر، برخی از گونه‌های این پرندگان تحت حفاظت قرار دارند و برنامه‌هایی برای نگهداری و تقویت جمعیت آن‌ها به اجرا درآمده است، اما همچنان چالش‌های زیادی برای حفظ آن‌ها وجود دارد. برنامه‌های حفاظت از عقاب‌ها و شاهین‌ها معمولاً شامل محافظت از زیستگاه‌های طبیعی، نظارت بر شکار غیرمجاز، ردیابی به وسیله ترنسمیتر و یا حلقه گذاری و آگاهی‌رسانی به جوامع محلی است. با این حال، تغییرات اقلیمی و رشد روزافزون جمعیت انسانی در مناطقی که این پرندگان در آن‌ها زندگی می‌کنند، تهدیدات جدیدی را به وجود آورده است که می‌تواند بر بقای این گونه‌ها تأثیرگذار باشد.

خطر انقراض عقاب‌ها و شاهین‌ها در ایران: بحران‌های قاچاق، مسمومیت و برق‌گرفتگی در کمین پرندگان شکاری

ماهان مه‌رو، کارشناس پرنده شناسی در خصوص وضعیت پرندگان شکاری ایران و تهدیداتی که آنها احاطه کرده است اینگونه به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت: عقاب‌ها از جمله پرندگانی هستند که وضعیت حفاظتی‌شان در حال حاضر شکننده و آسیب‌پذیر است. برخی از این پرندگان در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار دارند و به‌طور خاص در دسته‌بندی "آسیب‌پذیر و یا در خطر انقراض" قرار گرفته‌اند. در حال حاضر، تعداد زیادی از گونه‌های مختلف عقاب‌ها، از جمله عقاب شاهی به عنوان گونه ای آسیب پذیر و عقاب صحرایی، در معرض خطر انقراض قرار دارند. همچنین، گونه‌هایی همچون عقاب دریایی پالاس و عقاب خالدار بزرگ نیز وضعیت حفاظتی مشابهی دارند. علاوه بر این، در خانواده پرندگان شکاری، شاهین‌ها نیز وضعیت بسیار با کاهش جمعیت مواجه شده اند. برای نمونه، شاهین دودی و شاهین پاسرخ در رده آسیب پذیر و بالابان گونه ای در خطر انقراض دسته بندی شده است.

در خصوص عقاب‌ها و شاهین‌ها، معمولاً ذهن عمومی تصور می‌کند که دلیل کاهش جمعیت این پرندگان می‌تواند به دلیل انتقال آن‌ها به کشورهای خاورمیانه یا شکار و قاچاق غیرقانونی آن‌ها باشد آیا این تصور درست است؟ ماهان مه رو اینگونه توضیح داد: این دیدگاه به‌طور نسبی درست است، اما عوامل دیگری نیز در این زمینه دخیل هستند. یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش جمعیت عقاب‌ها، برخورد آن‌ها با کابل‌های فشار قوی برق است. این پرندگان به‌طور معمول بر روی این کابل‌ها فرود می‌آیند و در اثر برق‌گرفتگی یا برخورد با کابل‌ها دچار آسیب می‌شوند. دلیل دیگر که به‌ویژه در کشور ایران بیشتر مشاهده می‌شود، مسمومیت ناشی از پسماندهای آلوده در مناطقی است که پسماندها رها شده است. بسیاری از لاشه‌های حیوانات، به‌ویژه مرغ‌های مرده در مرغداری‌ها، به‌جای دفن مناسب در محیط‌های ایزوله، در مکان‌های عمومی یا نزدیکی محل‌های زباله رها می‌شوند. در این محیط‌ها، عقاب‌ها و دیگر پرندگان شکاری از این لاشه‌ها تغذیه می‌کنند و معمولاً با مسمومیت شدید از بین می‌روند.

مسمومیت در لندفیل های غیر استاندارد

وی با بیان اینکه یکی از مناطقی که این مشکلات بیشتر دیده می‌شود، استان قم است گفت در این استان، تجمع عقاب‌های صحرایی و عقاب شاهی و حتی کرکس مصری به دلیل دسترسی راحت تر به غذا در مرکز دفن پسماند بوده و در آن فرود آمده و از زباله ها تغذیه می کنند.این مسئله در اکثر مراکز دفن پسماند کشور قابل مشاهده است و به طور معمول کورکور های سیاه نیز بر فراز مراکز دفن و دپوی زباله مشاهده می شوند.

قاچاق پرندگان شکاری ایران به کشورهای حاشیه خلیج فارس

این کارشناس پرنده شناسی در ادامه افزود: علاوه بر مسمومیت، قاچاق و صید غیرقانونی نیز از جمله تهدیدات اصلی برای این گونه‌ها هستند. این پرندگان به‌ویژه توسط صیادان محلی و قاچاقچیان پرندگان شکاری به‌منظور فروش به کشورهای حاشیه خلیج فارس زنده‌گیری می‌شوند. روش‌های مختلفی برای این هدف استفاده می‌شود که شامل تله‌گذاری‌های درختی، کوخه نشینی و استفاده از پرندگان دیگر مانند دلیجه و کبوتر به‌عنوان طعمه است.

وظیفه سازمان محیط زیست، وزارت نیرو و وزارت کشور در حفاظت از پرندگان شکاری چیست؟

ماهان مه رو در خصوص اینکه در برابر این تهدیدات، محیط زیست باید با همکاری وزارت نیرو و وزارت کشور چه اقداماتی برای مانع شدن از قاچاق، برق گرفتگی عقاب ها و مسمومیت عقاب ها و شاهین ها در محل های تجمع زباله انجام دهد گفت :در بحث جلوگیری از برق گرفتگی تجربه موفقی در استان مرکزی وجود دارد. آقای محمود کلنگری و خانم ماندانا حضرتی از پژوهشگران حوزه محیط زیست کتابی را در این زمینه با نام پرندگان و خطوط برق از تقابل تا تعامل ترجمه نموده اند که در آن ضمن شرح مشکل اقدامات اجرایی و عملیاتی برای ایمن سازی خطوط شبکه های توزیع برق جهت جلوگیری از برق گرفتگی پرندگان وجود دارد و اینکار با استفاده از نصب عایق‌های پلاستیکی ایمن بر روی تیرهای برق در استان مرکزی توسط شرکت توزیع نیروی برق این استان به انجام رسیده و نیاز به به تعامل، همکاری و مشارکت وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست برای عملیاتی کردن این کار در سایر استان ها و مناطقی که گزارش برق گرفتگی پرندگان وجود دارد است.از سویی دیگر در بحث جلوگیری از قاچاق پرندگان شکاری ابتدا نیاز به پیشگیری و پایش مناطق حضور این پرندگان باید انجام شود که با توجه به کمبود نیروی انسانی در حوزه یگان حفاظت این امر دشوار شده است اما معمولا محموله هایی توسط یگان حفاظت محیط زیست، گشت های فرماندهی مرزبانی فراجا و حتی در بازرسی هایی که توسط یگان شناوری سپاه پاسداران در خلیج فارس انجام می شود کشفیاتی از این پرندگان به دست می آید.در زمینه مدیریت پسماند و جلوگیری از رهاسازی غیرقانونی لاشه‌ها، همکاری‌های لازم باید صورت گیرد تا از آلوده شدن محیط زیست و تهدید بیشتر برای پرندگان جلوگیری شود.

این کارشناس پرنده شناسی با گفتن از این مهم که با توجه به اینکه بسیاری از دفنگاه های موجود برای مدیریت پسماند در ایران استانداردهای لازم را ندارند و در عمل، شما شاهد سیستم‌های لندفیل (دفن بهداشتی) نیستید و تنها مکان‌های دفن زباله به‌صورت غیرمؤثر و غیراستاندارد وجود دارند گفت: پرندگان شکاری به‌ویژه برای تأمین غذای خود، به سمت این مکان‌ها می‌روند. به‌ویژه جوندگانی مانند موش و مارمولک که به‌طور معمول در زباله‌ها پیدا می‌شوند، باعث جذب پرندگان شکاری به این مکان‌ها می‌شوند. این موضوع به‌ویژه در مناطقی که مکان‌های دفن زباله به‌صورت غیرقانونی یا بدون رعایت اصول بهداشتی و صرفا دپو شده اداره می‌شوند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به قوانین و ابزارهای نظارتی که در اختیار دارد، می‌تواند از طریق قانون مدیریت پسماند، نسبت به اطلاح این وضعیت اقدامات مؤثرتری را حتی با استفاده از قوه قهریه و طرح شکایت در دادگستری به انجام برساند تا مکان‌های دفن زباله را به‌درستی پوشش دهند و از تجمع حیوانات و پرندگان شکاری در این مناطق جلوگیری کنند. این اقدام می‌تواند تأثیر زیادی در کاهش آسیب به این گونه‌ها داشته باشد.

چرا کشورهای حاشیه خلیج فارس به پرندگان شکاری ایران علاقه دارند؟

یکی از سؤالاتی که در این زمینه مطرح است، این است که چرا کشورهای عربی به‌ویژه در حوزه خلیج فارس به پرندگان شکاری، این‌قدر علاقه‌مند هستند آیا خرافه یا افسانه ای در  این خصوص دارند؟ ماهان مه رو در این خصوص چنین توضیح داد: علت این علاقه‌مندی را باید در فرهنگ تفریحی و تاریخی آن‌ها جستجو کرد. در واقع، صید پرندگان شکاری و رسم بازداری در این کشورها به‌عنوان یک نوع تفریح، بازی و البته نشانی از قدرت شناخته می‌شود که به‌ویژه در میان طبقات خاص اجتماعی جایگاه ویژه‌ای دارد. این تفریح برای آن‌ها نه‌تنها یک سرگرمی است، بلکه به نوعی هویت و شخصیت نیز برای افراد به ارمغان می‌آورد. اعراب به‌طور سنتی به پرورش و آموزش پرندگان شکاری می‌پردازند و بعد از تربیت آن‌ها، این پرندگان دست آموز را برای شکار آزاد می‌کنند. این روند برای آن‌ها به‌عنوان یک لذت و تجربه تاریخی محسوب می‌شود که به‌شدت از آن استقبال می‌کنند.همین امر موجب افزایش میزان قاچاق پرندگان شکاری در کشورهای همسایه همچون ایران و افغانستان و حتی پاکستان شده است.با توجه به ارزشمندی این پرندگان گوشت خوار که در راس هرم غذایی قرار دارند و تقاضا برای خرید آن توسط کشور ها عربی حوزه خلیج فارس صید و زنده گیری آنان به ویژه در فصل پاییز افزایش می یابد که می بایست برای جلوگیری از این تخلفات اقدامات قانونی و حفاظتی لازم تشدید گردد و دستگاه قضایی کشور نیز بدون مماشات با صیادان و قاچاقچیان برخورد بازدارنده ای به عمل آورد.