انتفاضه چیست؟ / انواع انتفاضه‌ + جدول های مهم

به گزارش رکنا، انتفاضه یک واژه عربی به معنای "برخاستن"، "قیام" یا "شورش" است و در زمینه سیاسی به جنبش‌ها و قیام‌های مردمی فلسطینی‌ها علیه اشغالگری رژیم صهیونیستی (اسرائیل) اشاره دارد. این قیام‌ها برای مقابله با اشغال سرزمین‌های فلسطینی، سرکوب و تبعیض انجام می‌شوند.

انواع انتفاضه‌ها در تاریخ فلسطین

1. انتفاضه اول (1987-1993)

    تاریخ آغاز: دسامبر 1987

    دلایل: آغاز این قیام به دلیل سرکوب شدید مردم فلسطین، اشغالگری اسرائیل و تبعیض‌های گسترده بود. حادثه‌ای که باعث شعله‌ور شدن آن شد، کشته شدن چهار فلسطینی در یک حادثه رانندگی توسط یک کامیون اسرائیلی بود.

    ویژگی‌ها:

        این قیام بیشتر مبتنی بر اعتراضات خیابانی، اعتصاب‌ها، تحریم محصولات اسرائیلی و پرتاب سنگ توسط مردم به نیروهای نظامی بود.

        نتیجه این قیام به مذاکرات صلح اسلو در سال 1993 انجامید که در آن تشکیلات خودگردان فلسطین شکل گرفت.

2. انتفاضه دوم (2000-2005)

    تاریخ آغاز: سپتامبر 2000

    دلایل: این قیام پس از ورود آریل شارون، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، به مسجد الاقصی آغاز شد که اقدامی تحریک‌آمیز تلقی شد.

    ویژگی‌ها:

        خشونت و درگیری‌ها در این دوره بسیار بیشتر از انتفاضه اول بود.

        از روش‌های مسلحانه مانند حملات انتحاری، پرتاب موشک و درگیری‌های نظامی استفاده شد.

        سرکوب شدید فلسطینی‌ها توسط ارتش اسرائیل و ساخت دیوار حائل از پیامدهای این دوره بود.

3. انتفاضه سوم (موج‌های پراکنده از 2015)

    گاهی از موج‌های جدید اعتراضات فلسطینی‌ها علیه اسرائیل به عنوان انتفاضه سوم یاد می‌شود. این قیام‌ها بیشتر به صورت اعتراضات خیابانی، حملات فردی و مقاومت‌های مردمی در کرانه باختری، غزه و قدس شرقی انجام شده است.

اهداف انتفاضه

    پایان دادن به اشغال سرزمین‌های فلسطینی توسط اسرائیل.

    دستیابی به حقوق ملت فلسطین، از جمله حق بازگشت آوارگان و تشکیل دولت مستقل فلسطینی.

    مقابله با سیاست‌های تبعیض‌آمیز، تخریب خانه‌ها، شهرک‌سازی‌ها و سرکوب مردم فلسطین.

واژه‌شناسی و اهمیت انتفاضه

کلمه "انتفاضه" در ادبیات سیاسی جهان به نماد مقاومت مردمی علیه اشغالگری تبدیل شده است. این جنبش‌ها نه تنها در تاریخ فلسطین، بلکه در زمینه مقاومت‌های مردمی جهان نیز جایگاه ویژه‌ای دارند.

شنبه بود، صهیونیست ها در خواب راحت، صدای انفجارهای پیاپی پریشان احوالشان کرد. همیشه زده بودند و در رفته بودند اما این بار قصه عوض شده بود. حماس ضرب شستی نشان داد و کاری کرد کارستان. اسمش را هم گذاشت "طوفان الاقصی". همین تهاجم مظلومانه ما را بر آن داشت تا مروری داشته باشیم بر سرزمین فلسطین که جایگاه پیامبران الهی است. ‌‌در مقاله اول، مروری داشتیم بر اوضاع و احوال بیت المقدس پیش از ظهور اسلام، مقاله دوم توضیح کوتاهی بود درباره بیت المقدس بعد از بعثت رسول اکرم(ص)، مقاله سوم به بیت المقدس در قرن بیستم اختصاص داشت. پیمان کمپ دیوید را در مقاله چهارم جای دادیم و شکل گیری حماس، موضوع مقاله پنجم بود. در ششمین مطلب به حمله های رژیم صهیونیستی به فلسطینی ها در لبنان پرداختیم و اکنون موقع آن است که درباره پیدایش و شکل گیری انتفاضه با هم مقاله ای بخوانیم:

پیدایش «انتفاضه» یا قیام مردمی فلسطین‌

آنچه مسلم است، نهضت بیداری اسلامی که با تلاش های سید جمال الدین‌‎ ‎‌اسدآبادی در ممالک اسلامی و همچنین پیدایش نهضت تنباکو در ایران وارد مرحله‌‎ ‎‌تازه ای شده بود، توسط محمدعبده و سید قطب در مصر تعقیب شد، در هند قیام‌‎ ‎‌مسلمانان علیه انگلیس را موجب شد، در پاکستان توسط اقبال لاهوری ادامه یافت، در‌‎ ‎‌الجزایر انقلاب سال ۱۹۶۲ را به وجود آورد و... انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ نیز ادامه‌‎ ‎‌نهضت بیدارگری اسلامی بود. آنچه قابل توجه است اینکه طی دو دهه پیش از انقلاب‌‎ ‎‌ایران، دوران رکود بیدارگری در سرزمین های اسلامی بود زیرا این نهضت فکری از یکسو‌‎ ‎مقهور دولت های استبدادی حاکم بر ممالک اسلامی بود که در نتیجه موجب اولویت‌‎ ‎‌بخشیدن به کار عملی و مبارزه سیاسی علیه استبداد و کم فروغ شدن کار تئوریک و‌‎ ‎‌جریان بیدارگری می شد و از سوی دیگر بشدت تحت الشعاع ناسیونالیسم عربی طی‌‎ ‎‌سال ها پیش از انقلاب ایران قرار گرفت که خود ناسیونالیسم عربی مولود عوامل چندی‌‎ ‎‌بود از قبیل به وجود آمدن حزب بعث عراق و سوریه به وسیله میشل عفلق مسیحی که به‌‎ ‎‌قویترین حزب سیاسی در منطقه خاورمیانه تبدیل شد و با به وجود آمدن دولت اسرائیل‌‎ ‎‌و جنگ های اعراب با اسرائیل که موجب شد عربی کردن مسأله فلسطین به عنوان راه حل‌‎ ‎‌مطرح شود. ‌

انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۹ م.) نقطه عطفی در نهضت بیدارگری‌‎ ‎‌اسلامی بود؛ زیرا از یکسو بدان تپش نوینی بخشید و از سوی دیگر به آن محتوای‌‎ ‎‌سیاسی داد زیرا تا پیش از آن، نهضت بیدارگری یک جریان فکری ـ فرهنگی و‌‎ ‎‌روشنفکری مذهبی بود که دعوت به بازگشت به خویشتن، بازگشت به هویت اسلامی و‌‎ ‎‌ارزش های فراگیر مشترک میان امت اسلامی می نمود.‌

طبیعی بود که پیام انقلاب اسلامی ایران، مسلمین را تکان دهد و احساسات آنها را‌‎ ‎‌برانگیزد و مواضع رهبری انقلاب ایران، حضرت امام خمینی مورد توجه مسلمانان‌‎ ‎‌مبارز در جهان از جمله مجاهدین فلسطینی قرار گیرد و اسلام گرایی را احیا کند. مردم‌‎ ‎‌فلسطین، پیش از انقلاب ایران هم مسلمان بودند اما ریسمانی که آنان را به هم پیوند می داد‌‎ ‎‌و گردهم می آورد یعنی عامل وحدت آنان، «عربیت» بود و اسلام در درجه دوم قرار‌‎ ‎‌می گرفت، به همین دلیل بود که فلسطینی ها با عقاید مختلف اسلامی، مسیحی و‌‎ ‎‌مارکسیستی در یک گروه یا سازمان متشکل می شدند. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران،‌‎ ‎‌اندیشۀ توانایی اسلام برای اتحاد و پیروزی قوت یافت و توجه دوبارۀ مبارزان مسلمان را‌‎ ‎‌به خود جلب کرد.‌

پیوند انقلاب اسلامی ایران و فلسطین، سال ها پیش از پیروزی در جبهه های مشترک‌‎ ‎‌نبرد با اسرائیل به وجود آمده بود که چریک های ایرانی برای مبارزه با شاه به اردوگاه های‌‎ ‎‌فلسطینی می رفتند و آموزش می دیدند. این پیوند از سال ها پیش تکوین یافته بود که امام‌ ‎‌خمینی اجازه داده بود ثلث سهم مبارک امام و خمس و نیز زکوات شرعی صرف حمایت‌‎ ‎‌از جنبش فلسطین شود.‌

شعار امروز ایران، فردا فلسطین در بحبوحه انقلاب سال ۵۷ به صهیونیست ها بیم و به‌‎ ‎‌فلسطینی ها امید می داد و بهترین گواه آن اظهارات رهبران فلسطین و کادر مرکزی‌‎ ‎‌سازمان آزادیبخش فلسطین درباره انقلاب اسلامی و امام خمینی طی سال های اولیه‌‎ ‎‌انقلاب است که این اظهارات در مطبوعات داخلی و خارجی منتشر می شد و برای نمونه‌‎ ‎‌می توان به جلد ششم صحیفه امام، مذاکرات و گفتگوهای رهبران فلسطینی با امام‌‎ ‎‌خمینی رجوع کرد.‌

مبارزه با رژیم اشغالگر قدس منحصر به انقلاب ایران نبود، پیش از انقلاب نیز قدرت های بلوک‌‎ ‎‌شرق به رهبری اتحاد جماهیر شوروی و نیز کشورهای مترقی دیگر به ظاهر حامی‌‎ ‎‌فلسطینی ها بودند. اما این حمایت ها ناشی از تضاد منافع و رقابت قدرت های جهانی و یا در‌‎ ‎‌عالی ترین شکل آن اعتقاد به حق حیات برای ملت فلسطین بود ولی هیچ یک از آنها با‌‎ ‎‌اصل موجودیت اسرائیل تضاد نداشتند بلکه آن را به رسمیت شناخته بودند و به عنوان‌‎ ‎‌یک کشور تجاوزگر با آن مبارزه می کردند، در حالی که انقلاب اسلامی ایران و امام‌‎ ‎‌خمینی با اساس موجودیت رژیم صهیونیستی به عنوان یک کشور مخالف بوده و آن را‌‎ ‎‌غاصب و بقای دولت صهیونیستی را به هر شکل ممکن موجب تداوم فتنه در بلاد‌‎ ‎‌اسلامی می دانستند. و این تفکر بود که غرور ملی و دینی و بیداری اسلامی را در‌‎ ‎‌فلسطینیان اوج داد و اسرائیل و حامیانش را بیمناک کرد.‌

‌‌انتفاضه حلقه دیگری از زنجیره بیداری اسلامی‌

‌‌در آوریل ۱۹۸۷ کنفرانس سران عرب در عمان منعقد شد و به طور بی سابقه ای،‌‎ ‎‌هیچ گونه موضعی در زمینۀ مبارزه علیه رژیم صهیونیستی در بر نداشت. تمام توجه‌‎ ‎‌کنفرانس مصروف جنگ ایران و عراق شده بود و به طور کلی این کنفرانس در خط کمپ‌‎ ‎‌دیوید حرکت می کرد.‌ (برای اطلاع از پیمان کمپ دیوید به مقاله چرا کمپ دیوید؟/واکنش امام در مقابلش چه بود؟ مراجعه کنید)  فلسطینی ها که سال ها بود انتظار می کشیدند امت عرب آنها را از آوارگی نجات بخشند‌ و فلسطینی های ساکن سرزمین های اشغالی چشم انتظار دولت های عربی نشسته بودند، با‌‎ ‎‌توجه به خودمشغولی های گروه ها و احزاب فلسطینی و اختلافات و انشعابات پی درپی‌‎ ‎‌آنان و با مشاهدۀ این بی توجهی آشکار رژیم های عربی به اوضاع فلاکت بار فلسطینیان،‌‎ ‎‌آخرین امیدها از اقدامات و حمایت های دولت ها و کارساز بودن اندیشه ناسیونالیسم عربی‌‎ ‎‌قطع شد و اندیشه اتکای به اسلام و حرکت از درون که با پیروزی انقلاب اسلامی در‌‎ ‎‌ایران به نحو موفقیت آمیزی تجربه شده بود، قوت گرفت.

در این شرایط فاجعه خونین‌‎ ‎‌کشتار زائرین بیت الله الحرام توسط عمال حکومت سعودی به وقوع پیوست و بیش از‌‎ ‎‌چهارصد زائر خانه خدا به جرم فریاد برائت از مشرکین و سردادن شعار مرگ بر امریکا و‌‎ ‎‌اسرائیل، در خون غلطیدند که قریب ده نفر آنان از فلسطینیان سرزمین های اشغالی بودند‌‎ ‎‌و مراسم بزرگداشت این شهدا در شهرهای رام  الله و الخلیل و دیگر مناطق اشغالی‌‎ ‎‌برگزار شد. این رخدادها زمینه ای شد تا در پاییز ۱۹۸۷ روند جدیدی از قیام و مبارزه‌‎ ‎‌با اسرائیل به وسیله ساکنان سرزمین های اشغالی آغاز شود که انتفاضه نام گرفت. انتفاضه در‌‎ ‎‌لغت یعنی قیام، تکان و جنبش (تکان گنجشک خیس شده در آب برای اینکه قطرات آب‌‎ ‎‌را که بر اندام او سنگینی می کند از پرهایش به پراکند و سبکبال برای پرواز شود) قیامی‌‎ ‎‌که ناخالصی ها را کنار می زند تا بتواند اوج گیرد. تا پیش از این، هر قیام (انتفاضه) منسوب‌‎ ‎‌به گروه خاصی بود مانند فتح انتفاضه (قیام فتح) که گروهی بود که در مه سال ۱۹۸۳ از‌‎ ‎‌سازمان الفتح جدا شد و برای اینکه بین خود و سازمان فتح به رهبری عرفات تمایزی‌‎ ‎‌ایجاد کند یک پیشوند انتفاضه به الفتح افزود. اما این بار در سال ۱۹۸۷ (۱۳۶۶ ه . ش.)‌‎ ‎‌انتفاضه دیگر هیچ پیشوند و پسوندی نداشت. حرکت انتفاضه (قیام) اعتراضی مردمی‌‎ ‎‌بود نسبت به ادامه اشغال سرزمین فلسطین که دارای اهداف و آثار زیر بود:‎

۱. خارج کردن قضیه فلسطین از بوته فراموشی؛‌‌‌     

۲. جلب توجه افکار عمومی جهان؛‌‌‌     

۳. همزمانی انتفاضه با موج اسلام گرایی در منطقه که خود رنگ و بوی خاصی به‌‎ ‎‌انتفاضه داده است؛‌‌     

۴. طرح ضرورت حل مسأله فلسطین؛ ‌‌‌     

۵. سعی اروپای غربی برای نزدیکی بیشتر به قضیه فلسطین؛‌‌‌     

۶. القای شبهه در صحت سیاست اسرائیل حتی در میان یهودیان امریکا به نحوی که‌‎ ‎‌عده ای اعتقاد پیدا کردند برای جلوگیری از منفورتر شدن چهره اسرائیل (در اثر قیام‌‎ ‎‌مردمی و مقابله نیروی صهیونیستی با مردم) باید امتیازاتی به فلسطینی ها داده شود؛‌‌‌     

۷. تهدید امنیت داخلی موجودیت صهیونیستی؛ ‌‌‌     

۸. تحت الشعاع قرار دادن اختلافات گروه های فلسطینی و دنباله رو کردن دولت ها و‌‎ ‎‌سازمان هایی که قبلاً ابتکار عمل تعیین سرنوشت فلسطین را در چارچوب منافع خود به‌‎ ‎‌دست گرفته بودند.‌‌‌     

برای نخستین بار بود که پس از گذشتن بیش از چهل سال از اشغال فلسطین و‌‎ ‎‌موجودیت رژیم صهیونیستی، فلسطینی ها در موضع هجوم و اسرائیلی ها در موضع دفاع‌‎ ‎‌قرار می گرفتند.‌

جداول مربوط به انتفاضه

برای نمایش اطلاعات درباره انتفاضه به‌صورت جداول، می‌توان داده‌های مربوط به این قیام مردمی را به‌طور خلاصه و سازمان‌دهی‌شده ارائه کرد. در زیر، چند نمونه جدول پیشنهادی برای بررسی جنبه‌های مختلف انتفاضه ارائه شده است:

1. جدول مقاطع تاریخی انتفاضه

2. جدول اهداف و آثار انتفاضه

3. جدول مقایسه ابزارهای انتفاضه

4. جدول خسارات انسانی و مالی

5. جدول عوامل و انگیزه‌های انتفاضه

این جداول، اطلاعات را به‌صورت خلاصه و دقیق برای ارائه در مقالات، پژوهش‌ها یا سخنرانی‌ها آماده می‌کند.