جزئیات حکم پرونده استاد شجریان علیه 2 مقام صدا و سیما

محمدرضا شجریان  نامزد ۲ جایزه گرمی ، پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی، یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی جهان و یکی از ۵۰ صدای برتر جهان بود. از فرزندان محمدرضا شجریان ، همایون شجریان و مژگان شجریان در زمینهٔ موسیقی فعالیت دارند. محمدرضا شجریان خواندن را از کودکی و در مشهد آغاز کرد. با توجه به استعداد و صدای خوب محمدرضا شجریان ، تحت تعلیم پدرش مهدی شجریان، که خود قاری قرآن بود، مشغول به پرورش صدای خویش شد. دعای ربنا، معروف‌ترین تلاوت قرآنی محمدرضا شجریان است این اثر را سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثر ملی ثبت کرده است.

به گزارش رکنا، استاد محمدرضا شجریان قبل از  انقلاب ، آن هم در سال 1355 تصمیم گرفت همکاری اش را رادیو ملی قطع کند. او دلایل خاص خودش را داشت و درباره علت عدم همکاری خود اینطور گفت:

«ما اصلا مورد توجه نبودیم و مثل این بود که آنجا زیادی هستیم. تمام سیاست موسیقایی رادیو را کاباره‌دارها تعیین می‌کردند. یک دفعه می‌دیدید از صبح تا شب ترانه یک خواننده را 20 تا 25 بار پخش می‌کردند آن هم به این خاطر که مثلا او در کاباره‌ای مثل شکوفه نو می‌خواند.

از این اتفاقات در آن دوره زیاد می‌افتاد و ما می‌دیدیم که آنجا زیادی هستیم و حتی انگار همه چیز دارد ما را از آنجا بیرون می‌کند و فقط موقع جشن هنر که می‌شد یاد ما می‌افتادند. من دیدم آنجا جای من نیست، یعنی اصلا غرورم اجازه نمی‌داد که بمانم.

حس کردم وقتی می‌گویند فلانی خواننده رادیو است خجالت می‌کشم. دوست نداشتم وقتی خواننده‌های رادیو این‌طوری بودند به من هم بگویند خواننده رادیو هستی. شرایطی فراهم شده بود که از اینکه در رادیو برنامه اجرا می‌کردم احساس سرشکستگی می‌کردم.

تا جایی که حتی یک بار وقتی خانم من در جایی به اینکه من در رادیو کار می‌کنم و خواننده رادیو هستم اشاره کرد، مرا خیلی عصبانی کرد و به او گفتم دوست ندارم بگویند خواننده رادیو هستم و از این مساله خوشم نمی‌آید.

از یک طرف هم دستمزد ما خیلی پایین بود و به غیر از رادیو هم جای دیگری نمی‌خواندم. در ماه دو جلسه برنامه در رادیو اجرا می‌کردم و برای هر جلسه 150 تومان می‌گرفتم که از آن مالیات هم کم می‌شد. در واقع درآمد من از اجرای رادیو بود، در وزارت کشاورزی هم بودم و از آنجا یک درآمدی داشتم. خانم من هم معلم بود و او هم درآمدی داشت. مجموعا این سه راه درآمد در تهران ما را یک‌ جوری اداره می‌کرد.»

دوسال بعد هم با رخ دادن ماجرای سینما رکس آبادان  نامه استعفای محمدرضا شجریان، هوشنگ ابتهاج و لطفی سرپرست گروه شیدا منتشر شد و آنها برای همیشه از رادیو ملی جداشدند.

شجریان پس از انقلاب / ممنوع الصدا،ممنوع التصویر

با پیروزی انقلاب اسلامی فضایی برای استاد شجریان آغاز شد تا هنرش را دوباره برای مردم ارائه دهد. اما این همکاری فقط چنددهه به طول انجامید و با  ماجراهایی که در کشور رخ داد و استاد شجریان به پخش شدن ترانه هایش در صدا وسیما آن هم بدون اجازه وی شکایت کرد.

درسال 1398 محمدحسین آقاسی، وکیل مدافع شجریان در گفت‌وگویی اعلام کرد: تیر ماه سال ۸۸ به خاطر پخش بدون رضایت آثار موکلم در صدا و سیما، شکایتی را مستند به ماده ۲۳ قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان از این سازمان در دادسرای کارکنان دولت مطرح کردم؛ زیرا در این ماده قانونی صراحتا آمده که اگر آثار کسی را بدون اجازه انتشار، پخش یا نشر دهند، مجازاتش ۶ ماه تا دو سال حبس است.

وی افزود: بعد از مدت کوتاهی از طرح شکایت، بازپرس وقت شعبه دوم دادسرای کارکنان دولت، با این استدلال که صدا‌و‌سیما در پخش آثار موکل، سوء نیتی نداشته، شکایت را رد کرد. در آن زمان، نماینده دادستان یا دادیار اظهارنظر به‌دلیل اینکه مدیران صدا‌وسیما اطلاع داشتند که آثار پخش شده متعلق به شجریان است و بدون اجازه پخش کردند، پرونده را برای رسیدگی بیشتر به شعبه بازپرسی فرستاد.

آقاسی گفت: بعد از دو سال، بازپرس شعبه دوم دادسرای کارکنان دولت عنوان کرد که پخش آثار تا سال ۸۳، مشمول مرور زمان شده و صدا و سیما از سال ۸۳ تا ۸۸ نیز سوء نیت نداشته است و صدا و سیما را از اتهام انتسابی مبرا کرد.

خداحافظی با ربنا

همین شکایت استاد شجریان کافی بود تا در آن زمان محمدحسین صوفی، معاون صدا که در واکنش به شکایت علیه صدا و سیما اعلام کند: « از این پس حتی در ماه رمضان صدای محمدرضا شجریان از شبکه‌های رادیویی پخش نمی‌شود».

صوفی که پیش از این ریاست مرکز موسیقی صداوسیما را به عهده داشت در همان سال اوج اختلافات شجریان و صداوسیما در گفت‌و‌گو با ایسنا گفت: «برای تولید برخی از آثار استاد شجریان سازمان صداوسیما و بعضی دیگر خود ایشان هزینه کرده‌ است، با این حال از این پس هیچ‌ یک از این دو دسته آثار از رادیو پخش نمی‌شود».

سرانجام وقتی حرف استاد به کرسی نشست

13 سال گذشت و با وجود اینکه چندسال پیش پرونده شکایت استادشجریان از سازمان صدا وسیما یک بار به جایی نرسید با پیگیری وی و وکلایش پرونده به تجدیدنظرخواهی رسید .

اداره حقوقی سازمان صدا و سیما دلایلی را برای استفاده از آثار استاد شجریان دردادگاه ارائه کرده بود ، دلایلی از این قرار که: چرا شاکی در 30 سال گذشته نسبت به پخش آثار خود هیچ شکایتی نداشته و پس از انتخابات 88 اعلام کرده که رضایتی نسبت پخش آثار وی از  صدا و سیما ندارند .

با این حال وکلای استاد شجریان استدلالهای خود را داشتند و در نهایت دادگاه حکم نهایی را صادر کرد. در اظهارات استاد شجریان و وکلای وی اینطور بیان شده است :« موکل مکرراً عدم رضایت خود به پخش آثار را به انحاء گوناگون (از قبیل تلفنی، شفاهی و...) به مسئولین سازمان صدا و سیما اعالم نموده، اما سازمان وقعی ننهاده و حتی بعد از طرح شکایت نیز در تاریخ 26.05.88 و 28.05.88 دو نوبت مبادرت به پخش دو ترانه از آلبومهای معمای هستی و آسمان عشق از شبکه های اول و سوم سیما نموده است.»

در حکم نهایی آمده است:

«رأی دادگاه»

تجدیدنظرخواهی آقای محمدرضا شجریان فرزند مهدی و شرکت دل آواز با وکالت آقای محمد حسین آقاسی نسبت به دادنامه شماره 9709970230800503 مورخ 12.06.1397 صادره از شعبه 1060 دادگاه کیفری دو تهران ویژه رسیدگی به جرائم کارکنان دولت که طی آن متهمان تجدیدنظر خوانده آقایان 1ـ محمد حسین صوفی فرزند محمدعلی 2ـ حسن خجسته باقرزاده ( از کارکنان سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران) از حیث اتهام پخش آثار هنری بدون تحصیل رضایت و اجازه مالک اثر در شبکه های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برائت حاصل نموده اند وارد بنظر نمی رسد؛

زیرا مدافعات مقرون به واقع متهمان تجدیدنظرخوانده آقایان محمدحسین صوفی در مقام رییس اداره نظارت و پخش سازمان صدا و سیما (تاریخ انتصاب 24.07.1384 (و حسن خجسته باقرزاده در مقام معاون صدا سازمان صدا و سیما )تاریخ انتصاب 08.02.1377 (مبنی بر استمرار پخش آثار فرهنگی تجدیدنظرخواه (استاد) محمدرضا شجریان قبل از شروع دوره مدیریت آنان در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و اینکه پس از اعالم اعتراض تجدید نظرخواه از پخش آثار ایشان خودداری بعمل آمده ، قابل پذیرش است و در مانحن فیه عدم دستور منع پخش آثار (ترک فعل) فاقد وصف جزایی است و دلیلی که دلالت بر رفتار مجرمانه مبتنی بر مداخله و دستور پخش آثار تجدیدید نظرخواه در شبکه های سازمان صدا و سیما از ناحیه متهمین تجدیدنظرخوانده نماید در پرونده امر ملاحظه و یافت نشد و افزون بر آن با فرض صحت ادعا و اثبات مسئولیت سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در پخش آثار تجدیدنظرخواه بدون اخذ رضایت ، مانع از مطالبه خسارات وارده از طریق مراجع ذیصالح حقوقی نمی باشد.

و نظر به اینکه وکیل تجدیدنظرخواه ایراد و اعتراض موجه و مؤثری که اساس و ارکان دادنامه معترض عنه را متزلزل نموده و مآلا موجبات نقض و گسیختن آن را فراهم نماید، بعمل نیاورده است و درخواست تجدید نظرخواهی از توجه به جهات و مبانی و دلایل منعکس در پرونده با هیچ یک از شقوق ماده 434 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 با اصلاحات بعدی قابلیت تطبیق نداشته و از جهت رعایت اصول و قواعد دادرسی نیز اشکالی بر آن مترتب نیست.

لهذا دادگاه ضمن رد تجدیدنظرخواهی، توجهاً به بند «الف» ماده 455 قانون فوق الشعار دادنامه تجدیدنظرخواسته را نتیجتاً تأیید و استوار مینماید. رأی دادگاه قطعی است.

شکایتی که می تواند ادامه داشته باشد

اما 13 سال پیگیری این پرونده توسط وکلای استاد محمدرضا شجریان به اینجا ختم نخواهد. هرچند در جریان این پرونده دو مسئول سازمان صدا وسیما تبرئه شدند و برای آنها قرار منع تعقیب صادر شد اما با توجه به رای دادگاه وکلای استاد آواز ایران می توانند برای دریافت خسارت آن هم به اتهام پخش بدون اجازه آثار هنری موکلشان این بار از  سازمان صدا و سیما شکایت کنند. شکایتی که باید از ابتدا صورت می گرفت.