مصرف «این سبزی» درمان ۹۹ درد است

رضا منتظر، پزشک، پژوهشگر و مولف طب ایرانی اسلامی به تشریح تدابیر ویژه فصل تابستان و خواص متعدد سبزی "خرفه" پرداخته که در ادامه آمده است:

از جمله تدابیر ویژه فصل تابستان که گرما در آن به اوج خود می‌رسد، پرهیز از فعالیت سنگین بدنی یا تَعَب است، یکی دیگر از پرهیزها، پرهیز از خوردن گوشت‌های چرب است، پرهیز از استشمام عطر‌هایی با بوی خیلی تند با مزاج گرم نیز از جمله پرهیزات این فصل است.

همچنین در این ایام باید سبزی‌های با طبع سرد خورده شود که در رساله ذهبیه به برخی مصادیق آن مثل خیار، کاهو و خرفه اشاره شده است.

در این ماه (تیر ماه) به مصرف میوه‌های آب‌دار توصیه شده است، نه میوه‌هایی مثل موز؛ توصیه شده مصرف ترشی‌ها افزایش یابد و شیرینی‌ها کمتر مصرف شوند؛ در گوشت‌ها هم به مصرف گوشت ماهی تازه و گوشت پرندگان طبیعی سفارش شده است.

غذایی به نام آب‌دوغ‌خیار هم معرفی کردیم که می‌توان حداقل هفته‌ای یک بار در برنامه غذایی خود در این فصل بگنجانیم.

اما دربارهٔ مرداد ماه، امام‌رضا (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «فیه شدة الحرارة» یعنی در این ماه حرارت به اوج خودش می‌رسد؛ اساس طب اسلامی بر تعادل گرمی و سردی و خشکی و تری است؛ ما نه فقط در تابستان که باید در تمام فصول این تعادل را معیار قرار بدهیم.

هدف کلی از تدابیری که حضرت بیان فرمودند، این است که در این فصل، حرارت بدن کمتر شود، به همین خاطر باید گرمی‌ها را کمتر بخوریم و از خنکی‌ها بیشتر استفاده کنیم تا رطوبت و سردی در بدن افزایش پیدا بکند.

حضرت در تکمیل تدابیر تابستان فرمودند: در مرداد ماه، ناشتا آب خنک نوشیده شود یعنی صبح که از خواب بیدار می‌شویم، حالا نه دو لیوان آب، بلکه حداکثر یک استکان آبِ خنک نوشیده شود؛ بیش از این مقدار ممکن است معده را اذیت کند.

ما با دقت در توصیه‌های حضرت در ماه‌های مختلف متوجه می‌شویم که نوشیدن آب یک فرمول ثابت ندارد و در ماه‌های مختلف سال فرق می‌کند؛ در رسالهٔ ذهبیه سفارش شده که در بعضی ماه‌ها ناشتا آب نخورید، از طرفی در ماه‌های سردِ سال سفارش شده ناشتا آب بنوشید، اما آبِ ولرم باشد.

در مرداد ماه که اوج گرما است، حضرت می‌فرمایند ناشتا آب بخورید و آب خنک باشد. «یُستعمَلُ فیهِ شُربِ الماء البارد علی الریقِ».

نکتهٔ دیگر اینکه در این ماه مانند ماه قبل، باید غذا‌هایی با طبیعت سرد و مرطوب خورده شود؛ پس لازم است که شما کم‌‌کم طبیعت غذا‌ها را بشناسید؛ غذا‌های سرد و مرطوب مثل کاهو، خیار، ماست و مثل همین سبزیِ "خرفه" که امروز می‌خواهیم درباره‌اش صحبت کنیم؛ این‌ها را بیشتر بخورید. «یؤکَلُ فیه الاشیاءُ الباردَةُ الرطبةُ»

در این ماه، غذایی که می‌خورید باید لطیف و سریع‌الهضم باشد و معده را خیلی درگیر خودش نکند؛ غذا‌هایی مثل آب‌گوشت و کله‌پاچه در این فصل خیلی جایی ندارند؛ غذای لطیف یعنی معده به‌سرعت از آن فارغ شود و هضمش سریع باشد.

سوپ‌های معمولی، آش‌های ساده و آب‌دوغ‌خیار غذا‌های خوبی هستند. «تؤَکلُ فیه الاغذیهُ اللطیفةُ السریعةُ الهضمِ»

نکتهٔ دیگر اینکه در این ماه باید عطر‌های سرد و مرطوب استشمام کرد. «الریاحین الباردة الرطبة». چیز‌هایی که وقتی به مشامتان می‌خورد، احساس سبکی و خنکی کنید.

خواص اعجاب‌انگیر سبزی "خرفه".

اما یکی از سبزی‌های سرد، خرفه است؛ در عربی به این سبزی، فَرفَخ می‌گویند، اسم دیگر آن که در روایات هم آمده است "بقلة الفاطمة یا بقلة الزهرا" یعنی سبزی حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)؛ در روایات آمده است که حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) علاقهٔ خاصی به این سبزی داشتند به همین خاطر به این نام معروف شده است.

فارسی‌زبان‌ها از قدیم به آن پرپَهَن یا پرپین می‌گفتند، چون برگ‌های پهنی دارد؛ بنی‌امیه از روی لجاجت، اسم بدی روی این سبزی گذاشتند و آن را بقلة الحَمقاء، یعنی سبزیِ احمق، نامیدند! چرا این اسم را گذاشتند؟ چون این گیاه خودرو است و همه‌جا سبز می‌شود. گفتند سبزی‌ای که همه‌جا سبز شود تا همه بر روی آن پا بگذارند و رد شوند، سبزی احمقی است!

خرفه از نظر ظاهر ساقهٔ ضخیمی دارد که رنگ آن مایل به سرخ است؛ از نزدیک اگر دقت کنید، این سرخی را در ساقه‌اش می‌بینید.

روایات قویی هم درباره سبزی خرفه آمده است؛ از امام صادق علیه‌السلام روایت داریم: لَیْسَ عَلَى وَجْهِ اَلْأَرْضِ بَقْلَةٌ أَشْرَفَ وَ لاَ أَنْفَعَ مِنَ اَلْفَرْفَخِ وَ هُوَ بَقْلَةُ فَاطِمَةَ یعنی "در روی زمین گیاهی والاتر و سودمندتر از خرفه نیست و آن سبزی فاطمه است. "

پس می‌بینید که در خلقت، عنایت خاصی به این سبزی شده است که چنین روایتی درباره‌اش داریم؛ در نظام خلقت، غذا‌ها یکسان نیستند و به بعضی نسبت به بعضی دیگر برتری داده شده است، این حقیقت در آیهٔ ۴ سورهٔ رعد مورد تأکید قرار گرفته است. می‌فرماید: وَ فِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجَاوِرَاتٌ وَ جَنَّاتٌ مِنْ أَعْنَابٍ و َزَرْعٌ و َنَخِیلٌ صِنْوَانٌ وَ غَیْرُ صِنْوَانٍ یُسْقَى بِمَاءٍ وَاحِدٍ و َنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِی الْأُکُلِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ

"و در زمین قطعاتى است کنار هم و باغ‌هایى از انگور و کشت‌زار‌ها و درختان خرما چه از یک ریشه و چه از غیر یک ریشه که با یک آب سیراب مى‌‌گردند و [با این همه]برخى از آن‌ها را در خوراک بر برخى دیگر برترى مى‌‌دهیم. بى‌گمان در این امر براى مردمى که تعقل مى‌کنند، دلایل [روشنى]است. "

یعنی همان‌طور که خداوند متعال بعضی پیامبران را بر بعضی دیگر برتری داده است (وَ لَقَدْ فَضَّلْنَا بَعْضَ النَّبِیِّینَ عَلَى بَعْضٍ - سوره اسراء، آیهٔ ۵۵) دربارهٔ گیاهان هم به همین روش عمل کرده است.

روایت دیگری است از رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم که فرمودند: «علیکم بالفرفخ.» یعنی «بر شما باد خوردن خرفه.» چرا؟ «… آن زیرکی دهد و اگر یک چیز باشد که عقل را افزون کند، همان است.» پس معلوم می‌شود این گیاه اثرات خوبی حتی روی عقل و ذهن انسان دارد.

از امام صادق علیه‌السلام روایت شده است: "پیامبر اکرم روی زمین داغی قدم گذاشت و آن زمین پای ایشان را سوزاند، سپس پای خویش را بر خرفه نهادند و سوزش فرو نشست، از آن پس خرفه را دوست می‌داشت، برای آن دعا می‌کرد و می‌گفت: "ما اَبرَکَها" یعنی چه گیاه پر برکتی است.

در روایت دیگری آمده است که پیامبر حرارتی در درون خود حس کرد؛ برگ خرفه را در دهان گذاشت و فشرد و احساس راحتی کرد؛ فرمود: "خداوندا! در آن برکت قرار ده، در آن شِفاء ۹۹ درد است،‌ای خرفه هر جا که می‌خواهی بروی.

و شاید اثر دعای پیامبر اکرم (ص) است که این سبزی همه‌جا سبز می‌شود؛ شما اگر دقت کنید، حتی وسط راه می‌روید؛ در بعضی جا‌ها که آسفالت ترک خورده، از وسطش خرفه درآمده است! تعجب‌آور است که حضرت چنین دعایی دربارهٔ خرفه کرده است که هر جا می‌خواهی به‌روی، اما دشمنان اسم بدی بر آن نهاده‌اند.

خرفه در کشت‌زار‌ها و زمین‌های زراعی، فراوان به‌صورت خودرو می‌روید حتی اگر دقت کنید، در جوی‌های آب، خرفه درآمده است؛ همه‌جا هست.

اما این باعث تأسف است که خرفه قبلاً جزء سبزی‌های خوردن بود و سبزی‌فروش‌ها می‌آوردند، اما الان نیست؛ در حال حاضر وقتی از کشاورز‌ها درباره خرفه سؤال می‌کنیم، می‌گویند: "ما خرفه را پُشته‌پشته دور می‌ریزیم! چون دیگر مشتری ندارد و از فهرست سبزی‌‌ها حذف شده لذا دور می‌ریزیم یا می‌دهیم گوسفند‌ها بخورند؟! "