تنبلی تخمدان چیست؟ + علت بیماری و درمان خانگی

به گزارش رکنا، تنبلی تخمدان (PCOS) یکی از شایع‌ترین اختلالات هورمونی در زنان است که تأثیرات زیادی بر روی سلامت جسمی و روانی افراد دارد. این بیماری باعث اختلال در عملکرد تخمدان‌ها می‌شود و در نهایت می‌تواند منجر به مشکلاتی در باروری، قاعدگی و حتی مشکلات متابولیکی گردد.

1. علت بیماری

علت دقیق تنبلی تخمدان هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است، اما چندین عامل ژنتیکی، هورمونی و محیطی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. مهم‌ترین دلایل شناخته شده برای بروز PCOS عبارتند از:

• اختلال در هورمون‌ها: افزایش سطح هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) در بدن که باعث مشکلاتی مانند رشد بیش از حد مو، آکنه و ریزش مو می‌شود.

• اختلال در تخمک‌گذاری: در زنان مبتلا به PCOS، تخمدان‌ها به‌طور منظم تخمک آزاد نمی‌کنند. این امر منجر به ایجاد کیست‌هایی در تخمدان می‌شود.

• مقاومت به انسولین: بیشتر زنان مبتلا به PCOS دارای مقاومت به انسولین هستند که می‌تواند باعث افزایش وزن و مشکلات متابولیکی دیگر شود.

• عوامل ژنتیکی: در خانواده‌هایی که سابقه بیماری تنبلی تخمدان وجود دارد، احتمال بروز این بیماری بیشتر است.

2. علائم شایع

علائم تنبلی تخمدان می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. مهم‌ترین علائم عبارتند از:

• قاعدگی نامنظم: زنان مبتلا به PCOS ممکن است دوره‌های قاعدگی بسیار نامنظم یا کمتر از حد معمول داشته باشند.

• ناباروری: به دلیل عدم تخمک‌گذاری یا تخمک‌گذاری نامنظم، مشکل در بارداری ممکن است رخ دهد.

• افزایش سطح هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها): که می‌تواند باعث ظهور علائمی چون رشد موهای زائد در صورت، سینه، شکم و کمر و همچنین آکنه و ریزش مو در سر شود.

• افزایش وزن یا چاقی: بسیاری از زنان مبتلا به PCOS دچار اضافه وزن یا چاقی می‌شوند که معمولاً در نواحی شکم تجمع می‌کند.

• کیست‌های تخمدانی: تخمدان‌ها ممکن است حاوی کیست‌هایی باشند که به‌طور معمول به‌طور غیرطبیعی بزرگ شده‌اند.

3. بیماری‌های مشابه

بیماری‌های مشابه به PCOS می‌توانند علائم مشترکی داشته باشند، اما هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. این بیماری‌ها عبارتند از:

• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک با عملکرد طبیعی (Functional Ovarian Cysts): کیست‌های تخمدانی که به‌طور طبیعی در سیکل‌های قاعدگی ایجاد می‌شوند.

• آندومتریوز: بیماری‌ای که در آن بافتی مشابه پوشش داخلی رحم در خارج از رحم رشد می‌کند و می‌تواند باعث درد و مشکلات قاعدگی شود.

• سندروم کانون‌کاری (Turner Syndrome): یک اختلال ژنتیکی که می‌تواند بر عملکرد تخمدان‌ها و هورمون‌ها تأثیر بگذارد.

• هیپرتریکوز (Hypertrichosis): یک اختلال که باعث رشد بیش از حد مو در زنان می‌شود.

4. اقدامات و درمان‌های موثر

درمان تنبلی تخمدان بستگی به شدت علائم و نیازهای فردی دارد. هدف از درمان‌ها معمولاً مدیریت علائم و جلوگیری از مشکلات بلندمدت است. روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:

درمان دارویی

• قرص‌های ضد بارداری: این قرص‌ها می‌توانند به تنظیم قاعدگی و کاهش سطح هورمون‌های مردانه (آندروژن) کمک کنند.

• داروهای ضد دیابت (مثل متفورمین): در زنان مبتلا به مقاومت به انسولین، این داروها می‌توانند به کاهش سطح انسولین کمک کرده و مشکلات قاعدگی را بهبود بخشند.

• داروهای تحریک تخمک‌گذاری: برای کمک به بارداری، داروهایی مانند کلومیفن (Clomiphene) برای تحریک تخمک‌گذاری تجویز می‌شوند.

• داروهای ضد آندروژن: داروهایی مانند اسپیرونولاکتون می‌توانند برای کاهش رشد موهای زائد و درمان آکنه استفاده شوند.

درمان‌های غیر دارویی

• تغییرات در سبک زندگی: کاهش وزن، ورزش منظم و رژیم غذایی سالم می‌توانند در کنترل علائم PCOS مؤثر باشند. کاهش وزن حتی به میزان کم می‌تواند به بهبود قاعدگی و تخمک‌گذاری کمک کند.

• جراحی تخمدان (در موارد شدید): در بعضی موارد، جراحی مانند حفاری تخمدان (Ovarian Drilling) برای تحریک تخمک‌گذاری انجام می‌شود.

5. جنسیت و سن افراد مبتلا

• جنسیت: تنبلی تخمدان یک بیماری خاص زنان است، بنابراین مردان مبتلا به آن نمی‌شوند.

• سن: معمولاً این بیماری در سنین باروری (بین ۱۵ تا ۴۴ سال) تشخیص داده می‌شود. البته می‌تواند در نوجوانی یا حتی قبل از شروع قاعدگی به‌وجود آید.

6. طرز تشخیص

تشخیص PCOS بر اساس علائم بالینی و آزمایش‌های مختلف انجام می‌شود:

• تاریخچه پزشکی: پزشک از فرد در مورد علائم و سابقه قاعدگی سوال خواهد کرد.

• آزمایش‌های خون: برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها مانند آندروژن‌ها و هورمون‌های مرتبط با تخمدان.

• آزمایش سونوگرافی: برای مشاهده وجود کیست‌ها در تخمدان‌ها و بررسی وضعیت آنها.

7. درمان گیاهی و شیمیایی

• درمان شیمیایی: داروهایی که قبلاً ذکر شد مانند قرص‌های ضد بارداری، داروهای ضد دیابت، داروهای تحریک تخمک‌گذاری و ضد آندروژن‌ها جزء درمان‌های شیمیایی رایج هستند.

• درمان گیاهی: بعضی از گیاهان مانند چای گیاه اسپیرولینا، چای نعناع و زردچوبه ممکن است به تنظیم هورمون‌ها کمک کنند، اما برای استفاده از این درمان‌ها باید با پزشک مشورت شود.

8. جدول درمانی پیشنهادی

1. کشورهای با شیوع بیشتر تنبلی تخمدان

تنبلی تخمدان یکی از شایع‌ترین اختلالات هورمونی در زنان است و شیوع آن در کشورهای مختلف متغیر است. این بیماری به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته بیشتر شناخته می‌شود و در کشورهای آسیایی نیز به میزان قابل توجهی دیده می‌شود. به‌طور کلی، شیوع این بیماری در کشورهای مختلف به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی، محیطی و آگاهی مردم از این اختلال متفاوت است. برخی آمارها نشان می‌دهند که شیوع PCOS در زنان کشورهای غربی بیشتر از کشورهای در حال توسعه است، اما این تفاوت‌ها عمدتاً به دلیل تشخیص بیشتر در کشورهای توسعه‌یافته است.

• آمریکا: در ایالات متحده، مطالعات نشان داده‌اند که حدود ۵-۱۰ درصد از زنان در سنین باروری به PCOS مبتلا هستند.

• هند و کشورهای آسیایی: شیوع PCOS در کشورهای آسیایی مانند هند به طور قابل توجهی بالاست. این بیماری در زنان آسیایی ممکن است بیشتر به دلیل سبک زندگی و الگوهای غذایی خاص این کشورها مشاهده شود.

• اروپا: در کشورهای اروپایی نیز شیوع تنبلی تخمدان در زنان بین ۶ تا ۱۰ درصد تخمین زده می‌شود.

2. اولین بار کجا تشخیص داده شد؟

تنبلی تخمدان برای اولین بار در اوایل قرن بیستم شناخته شد. در سال ۱۹۳۵، دو پزشک به نام‌های Irving F. Stein و Michael L. Leventhal این بیماری را به‌طور رسمی شناسایی کردند. آنها در مطالعه‌ای که بر روی زنان مبتلا به قاعدگی نامنظم و کیست‌های تخمدانی انجام دادند، متوجه شدند که این اختلال می‌تواند باعث مشکلات باروری و سایر علائم هورمونی شود. به همین دلیل، این بیماری به نام "سندروم استاین-لوینتال" هم شناخته می‌شود.

3. علائم بیماری و چگونگی تشخیص آن توسط بیمار

در برخی موارد، تنبلی تخمدان ممکن است علائم قابل توجهی نداشته باشد، اما معمولاً علائم زیر برای تشخیص این بیماری به بیمار کمک می‌کند:

• قاعدگی نامنظم: یکی از شایع‌ترین علائم است. ممکن است فرد دچار قطع یا تأخیر در دوره‌های قاعدگی شود یا دوره‌های قاعدگی او بسیار کوتاه یا طولانی باشد.

• ناباروری: مشکل در باردار شدن به دلیل عدم تخمک‌گذاری یا تخمک‌گذاری نامنظم.

• افزایش وزن یا چاقی: بسیاری از زنان مبتلا به PCOS دچار اضافه وزن، به‌ویژه در نواحی شکم، می‌شوند.

• رشد موهای زائد (هیرسوتیسم): رشد بیش از حد موهای زائد در صورت، شکم، پشت و سینه به دلیل افزایش سطح آندروژن‌ها.

• آکنه و ریزش مو: بروز آکنه و ریزش موی سر به‌ویژه در نواحی جلوی سر که ممکن است نشانه‌ای از اختلالات هورمونی باشد.

• کیست‌های تخمدانی: در سونوگرافی ممکن است کیست‌های کوچک در تخمدان‌ها مشاهده شود که یکی از علائم اصلی PCOS است.

4. اولین اقدام بیمار برای درمان

هنگامی که یک زن متوجه علائم PCOS می‌شود (مانند قاعدگی نامنظم، رشد موهای زائد یا مشکلات باروری)، اولین اقدام باید مراجعه به پزشک متخصص زنان و یا آندروکرینولوژیست (پزشک متخصص در اختلالات هورمونی) باشد. پزشک پس از انجام معاینات بالینی و آزمایش‌های خون، تشخیص بیماری را تأیید خواهد کرد.

• آزمایش‌های خون: برای بررسی سطح هورمون‌ها مانند آندروژن‌ها و هورمون‌های مرتبط با تخمدان (مثل LH و FSH).

• سونوگرافی تخمدان‌ها: برای مشاهده کیست‌ها و وضعیت تخمدان‌ها.

پزشک بسته به شدت علائم و نیازهای بیمار، درمان‌هایی را مانند داروهای ضد بارداری، داروهای ضد آندروژن، داروهای تحریک تخمک‌گذاری یا تغییرات در سبک زندگی تجویز می‌کند.

5. تأثیر تغذیه بر PCOS

تغذیه یکی از عوامل مهم در مدیریت علائم PCOS است. تغییرات در رژیم غذایی می‌تواند به تنظیم قاعدگی، بهبود حساسیت به انسولین و کاهش وزن کمک کند که در نهایت تأثیر مثبتی بر روند درمان دارد.

• کاهش وزن: حتی کاهش وزن ۵-۱۰ درصد از وزن بدن می‌تواند تأثیر زیادی در بهبود حساسیت به انسولین، تنظیم قاعدگی و بهبود باروری داشته باشد.

• رژیم غذایی کم GI (شاخص گلیسمی پایین): غذاهایی با شاخص گلیسمی پایین مانند غلات کامل، سبزیجات و میوه‌های کم قند به کاهش سطح انسولین کمک می‌کنند.

• چربی‌های سالم: مصرف چربی‌های سالم مانند روغن زیتون، آووکادو و مغزها می‌تواند به تعادل هورمونی کمک کند.

• کاهش مصرف قند و کربوهیدرات‌های ساده: مصرف قند و کربوهیدرات‌های ساده (مثل شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های شیرین) می‌تواند مقاومت به انسولین را تشدید کند.

• مکمل‌ها: برخی از مکمل‌ها مانند اسید فولیک، ویتامین D و امگا ۳ نیز به بهبود علائم PCOS کمک می‌کنند.

• ورزش منظم: ورزش منظم به بهبود حساسیت به انسولین، کاهش وزن و کاهش استرس کمک می‌کند.

• پرهیز از استرس: استرس می‌تواند سطح هورمون‌ها را افزایش دهد و علائم PCOS را بدتر کند. تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی می‌توانند مفید باشند.

نتیجه گیری

تنبلی تخمدان یک بیماری شایع است که بر عملکرد تخمدان‌ها و سطح هورمون‌ها تأثیر می‌گذارد. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع می‌تواند به مدیریت علائم و جلوگیری از مشکلات بلندمدت کمک کند. تغذیه مناسب، ورزش، و داروهای تجویزی از جمله روش‌های موثر در درمان این اختلال هستند. برای مدیریت بهتر این بیماری، مشاوره با پزشک متخصص ضروری است.

جدول کامل اطلاعات درباره تنبلی تخمدان (PCOS)