عده چیست؟ + فیلم

به گزارش رکنا، عده یکی از مفاهیم مهم در فقه اسلامی است که با توجه به اصول دینی و قانونی در قوانین کشورهای اسلامی به‌ویژه در ایران تعیین شده است. این مدت، برای زنانی که پس از جدایی از شوهر (از طریق طلاق یا فوت شوهر) قصد ازدواج مجدد دارند، تعیین می‌شود.

در اینجا، به طور کامل به توضیح مفهوم عده، دلایل فقهی و قانونی آن، شرایط مختلف، و مقایسه‌ای با دیدگاه‌های ادیان دیگر خواهیم پرداخت.

1. تعریف عده در اسلام

عده به مدت زمانی اطلاق می‌شود که زن پس از جدایی از همسرش (چه طلاق و چه فوت شوهر) موظف به انتظار است تا از لحاظ شرعی و اجتماعی وضعیت خود را مشخص کند. این مدت زمان به دلایل مختلفی از جمله حفظ تبار و نسب و اطمینان از وضعیت بارداری و نیز حل و فصل مسائل حقوقی و ارثی در نظر گرفته می‌شود.

2. دلایل فقهی و دینی عده

حفظ نسب : یکی از دلایل اصلی عده، حفظ روشن بودن نسب فرزندانی است که ممکن است از یک زن باردار به دنیا بیایند. اگر زن باردار باشد، این دوره زمان لازم برای اطمینان از شفافیت نسب فرزندانی است که ممکن است از همسر قبلی به دنیا بیایند.

محرومیت از ازدواج مجدد : عده در واقع به‌عنوان یک نوع وقف شرعی برای زن عمل می‌کند که در این مدت نمی‌تواند ازدواج کند. این اقدام هم در راستای حفظ حرمت زن و هم به جهت جلوگیری از اختلال در روابط خانوادگی و اجتماعی است.

بازگشت به شوهر قبلی : در صورتی که طلاق رجعی باشد، عده به معنای فرصت برای بازگشت به شوهر قبلی است. در چنین حالتی، زن و شوهر می‌توانند دوباره به زندگی مشترک خود بازگردند.

3. مقدار عده در موارد مختلف

عده در فقه اسلامی در شرایط مختلف به صورت‌های زیر تعیین می‌شود:

عده طلاق رجعی : در طلاق رجعی، که امکان بازگشت به زندگی مشترک وجود دارد، زن باید سه دوره قاعدگی (در صورت داشتن قاعدگی) را طی کند تا از وضعیت بارداری احتمالی مطمئن شود. دلیل این امر این است که اگر زن باردار باشد، باید زمان لازم برای اطمینان از تولد فرزند و نسبت‌گیری آن به شوهر قبلی را داشته باشد.

عده طلاق بائن : در طلاق بائن که امکان بازگشت به زندگی مشترک وجود ندارد، زن نیز باید سه دوره قاعدگی را منتظر بماند. در این مورد نیز هدف اطمینان از وضعیت بارداری است.

عده در فوت شوهر : در صورتی که شوهر زن فوت کند، مدت عده چهار ماه و ده روز است. این مدت زمان برای اطمینان از وضعیت بارداری و همچنین به‌منظور حرمت گذاری به شوهر متوفی است.

عده در صورت یائسگی یا دختر بودن : زنانی که یائسه شده‌اند یا دختر هستند، عده ندارند، زیرا امکان بارداری در این شرایط وجود ندارد.

عده زن باردار : اگر زن باردار باشد، مدت عده او تا زمان تولد فرزندش است، نه سه دوره قاعدگی.

4. دلایل دینی و روایات

عده در قرآن کریم و احادیث معتبر از پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت (ع) ذکر شده است. در قرآن در سوره طلاق آیه 4 آمده است:

«وَاللَّائِى یَئِسْنَ مِنَ الْمَحِیضِ مِن نِّسَائِکُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلاثَةُ أَشْهُرٍ وَالَّائِى لَمْ یَحِضْنَ...»

این آیه، به طور کلی به موضوع عده و شرایط آن اشاره دارد.

5. مقایسه با سایر ادیان

در ادیان دیگر، نیز مفاهیمی مشابه به عده وجود دارد، اما نحوه و مدت آن تفاوت‌هایی دارد.

مسیحیت : در مسیحیت، مفهومی مشابه به عده به طور رسمی وجود ندارد. اما در برخی جوامع مسیحی سنت‌هایی وجود دارد که زن پس از فوت همسر باید مدت زمانی را به عنوان دوره عزاداری طی کند، هرچند این مدت زمان ممکن است به‌طور رسمی به تأخیر ازدواج مربوط باشد، ولی در مسیحیت هیچ قانون شرعی برای تعیین مدت زمان انتظار وجود ندارد.

یهودیت : در یهودیت، مشابه با اسلام، در صورتی که زن از همسرش جدا شود یا شوهر فوت کند، باید مدت زمانی را برای اطمینان از وضعیت بارداری و جلوگیری از اشتباهات نسبی انتظار بکشد. این مدت می‌تواند بستگی به شرایط خاصی مانند بارداری یا یائسگی تغییر کند.

هندوییسم : در برخی جوامع هندی، سنت‌های مشابه به عده وجود دارد، به‌ویژه برای زنان بیوه، که باید مدت زمانی را به عنوان دوره عزاداری بگذرانند. این مدت زمان ممکن است بسته به وضعیت اجتماعی و مذهبی متفاوت باشد.

6. شرایط تعلق عده به طرفین و مدت آن

عده به زن تعلق می‌گیرد و به دلایل فقهی و شرعی باید رعایت شود. در شرایط خاص مانند بارداری یا یائسگی، مدت عده ممکن است متفاوت باشد.

عده به‌عنوان یک پیش‌نیاز شرعی و قانونی در قوانین اسلامی به منظور حفظ حقوق فردی و اجتماعی زنان و خانواده‌ها در نظر گرفته می‌شود. این مدت زمان در انواع مختلف طلاق و فوت شوهر متفاوت است و بسته به وضعیت فیزیکی زن و نیازهای اجتماعی تغییر می‌کند. در ادیان دیگر نیز مشابه این مفهوم وجود دارد، اما تفاوت‌هایی در نحوه اجرا و مدت زمان آن دیده می‌شود.