قیام خونین مردم قم در ۱۹ دی / پیام تاریخی امام راحل به مردم قم

در ۱۹ دی ۱۳۵۶،  اهانت عوامل رژیم به ساحت امام راحل در روزنامه ای، موجی از اعتراض‌ها و واکنش ها را به همراه داشت که در نتیجه آن تعدادی از مردم در شهر مقدس قم به خاک و خون کشیده شدند و با فراگیر شدن این قیام و واکنش های متفاوت داخلی و بین المللی به جنایات رژیم گذشته بود.

با انتشار مقاله توهین آمیز روزنامه اطلاعات در ۱۷ دی ۵۶ تحت عنوان "ایران و استعمار سرخ و سیاه" موجی از اعتراضات علیه رژیم پهلوی در کشور آغاز شد، روز هیجدهم دی ماه  مراجع و علمای قم کلاس‌های درس خود را تعطیل کردند. پس از تعطیلی کلاس‌های حوزه، طلاب به سوی میدان آستانه سرازیر شدند و از آنجا تصمیم گرفتند در مقابل بیت مراجع و علما تجمع کنند.

 روز ۱۹ دی بازاریان و سایر اقشار به طلاب پیوسته و قیام جنبه عمومی پیدا کرد، بازار قم تعطیل شد و بازاریان در یک راهپیمایی به سمت آستان مقدس حضرت معصومه(س) حرکت کردند و در بین راه بسیاری از مردم و طلاب حوزه علمیه نیز به آنان پیوستند و مقصد نهایی آنها نیز منزل علما بود و تجمع‌هایی در مقابل بیوت آیات میرزا هاشم آملی، علامه طباطبایی، مکارم شیرازی، وحید خراسانی،  نوری همدانی، محمد یزدی و مشکینی انجام دادند. این علما نیز با سخنرانی‌های روشنگر خود، شدیدا به رژیم پهلوی حمله کرده و حمایت خود را از امام خمینی(ره) اعلام کردند.

گزارش محرمانه ساوک از اجتماع 5000 نفر از اقشار مختلف مردم و طلبه ها

ساواک قم محرمانه طی گزارشی چنین می نویسد: « ساعت 10:30 صبح، بیش از 5000 نفر ازاقشار مختلف مردم و طلبه های علوم دینی در مسجد اعظم اجتماع کردند و از آن جا به منزل چند تن از روحانیون رفتند و از آنان خواستند که از [امام] خمینی دفاع کنند.» نیروهای رژیم با آرایش ضد شورش، ماشین های آبپاش و نفربرهای نظامی در انتظار تجمع بعد از ظهر مردم قم بودند که مردم قصد راهپیمایی به سوی خیابان بیگدلی و منزل آیت الله نوری را داشتند.

بعد از تجمع مردم، آیت الله نوری طی سخنانی چنین گفت: « هرکجا نهضت قابل توجهی به وجود آمده، روحانیت راستین اسلام در پیشاپیش آن در حرکت بوده و رهبری نهضت به دست آنان هدایت می شد، روحانیت در حرکت جامعه نقش مؤثر و خلاّقی داشته است. مردم مسلمان، با روحانیتِ اصیل هستند. روحانیت اصیل با آیت الله العظمی آقای خمینی و در پشت سر ایشان است و مبارزه ی دستگاه طاغوتی با اسلام و رهبری آیت الله خمینی به جایی نخواهد رسید.»

پس از سخنان آیت الله نوری، انبوه جمعیت که به ده هزار نفر می رسید، راهپیمایی را آغاز، و می خواستند از طریق خیابان ساحلی به منازل آیات سلطانی طباطبایی و مشکینی بروند. اولین نشانه های درگیری به وسیله ی مأموران رژیم رخ داد. یکی از آن ها شیشه بانک صادرات را شکست و مأمور دیگری همان شیشه را با پاره آجر نشانه گرفت. همین بهانه کافی بود که اسلحه ها به طرف مردم نشانه گیری شود. با دستور فرمانده نیروهای امنیتی، تیراندازی شروع شد. با به زمین افتادن تعدادی از مردم، جمعیت در کوچه های اطراف پناه گرفتند. مردم با هر آنچه که به دست می آوردند، مقابل مأموران مسلح رژیم ایستادند. جنگ و گریز تا ساعاتی از شب ادامه یافت.

مجروحان به بیمارستان بزرگ شهر منتقل شدند و عده ای برای آگاهی از اوضاع مصدومین رو به روی بیمارستان اجتماع کردند. در این روز دست کم شش نفر شهید و ده ها تن زخمی شدند. مردم به خیابان‌های اطراف رفته، این شعار را سر می‌دادند «از جان خود گذشتیم، با خون خود نوشتیم، یا مرگ یا خمینی». این شعار در پایان آن روز غم‌انگیز، عشق بی کران مردم را به رهبر محبوب خویش نشان می‌داد. بعد از این حادثه، طلاب و علمای قم با انتشار اعلامیه ای ضمن محکوم کردن کشتار مردم بی دفاع، این سؤال را مطرح کردند که آیا فضای باز سیاسی به این معناست که اگر کسانی به مطالب غیر واقعی روزنامه اعتراض کنند، باید با گلوله پاسخ بگیرند؟

رژیم، شب بیستم دی ماه شهر را مملو از نیروهای امنیتی کرد و به نوعی در شهر حکومت نظامی اعمال کرد.

عکس العمل رژیم پس از واقعه ی خونین 19 دی

رژیم پهلوی بعد از واقعه ی خونین 19 دی، عده ای از کارمندان و اعضای حزب رستاخیز را جمع آوری و با به راه انداختن تظاهراتی نمایشی سعی کرد، وانمود کند که روشنفکران ایران، « شورش مرتجعین قم» را محکوم می کنند. تظاهر کنندگان، صبح روز 23 دی 1356، سوار بر اتوبوس ها راهی قم شدند و طی یک راهپیمایی، به حمایت از شاه پرداخته و «جاوید شاه» گویان به سمت حرم حرکت کردند.

عکس العمل دیگر رژیم، به منظور انحراف افکار عمومی از رهبری امام (قدس سره) اجازه دادن فعالیت به برخی از گروه های موافق سلطنت بود که خواهان اصلاحات جزیی بودند. در همین دوران، اعلام موجودیت « کمیته دفاع از آزادی و حقوق بشر» در شمار اخبار جالب توجه است. نماینده هیأت اجراییه این کمیته با دعوت از خبرگزاری های معتبر جهان به طور رسمی موجودیت این کمیته را اعلام کرد.

شهدا و مجروحین 19 دی

در مورد شهدا و مجروحان قیام 19 دی آمار دقیقی در دست نیست. آن گونه که از گفته‌ ها و نوشته ‌های شاهدان عینی برداشت می ‌شود خیلی از مجروحان از ترس ساواک به بیمارستان مراجعه نکرده بودند؛ زیرا در آن زمان، ساواک، تظاهر کنندگان زخمی را با زنجیر به تخت بیمارستان می بست تا پس از بهبودی آنها را به ساواک منتقل نمایند. در مورد شهدا نیز غیر از چند نفر که به طور یقین در آن روز به شهادت رسیده ‌اند سخن از شهید دیگری به میان نیامده است. البته احتمال این که خانواده شماری از شهدا از ترس ساواک شهدای خود را مخفیانه به خاک سپرده باشند، ضعیف نیست. به هر تقدیر شمار مجروحان بسیار زیاد بود، اما تنها نام پنج شهید به ثبت رسیده است که سه تن از آنان طلبه، یک نفر جوان و دیگری نوجوانی سیزده ساله است.

حضور همه اقشار در قیام 19 دی

ویژگی خاص قیام 19 دی شرکت و همکاری همه اقشارمردم بود. این قیام نیز همچون همیشه با رهبری روحانیت شکل گرفت، اما اگر حمایت و پیوستن مردم به روحانیت نبود، به پیروزی نمی‌رسید. پس از این که علما دروس حوزه را تعطیل کردند، اقشار مختلف مردم نیز به آنان پیوستند. بازاریان با تعطیل کردن بازار قم، نقش عمده‌ای در اعتراض به اقدامات نظام داشتند. مردم نیز پیرو جوان وارد صحنه مبارزه شدند و در حمایت از امام خمینی(ره) و روحانیت با علما و طلاب همراهی کردند.

 واکنش مطبوعات و رسانه ‌ها به قیام 19 دی

مطبوعات و رسانه ‌های آن زمان ابتدا با قضیه 19 دی بسیار گذرا برخورد کرده، آن را تحقیر نمودند. آنها تلاش کردند که قیام را بسیار کوچک جلوه دهند و وانمود کنند که هیچ اتفاقی رخ نداده است. همچنین تظاهر کنندگان را مشتی افراد معلوم الحال لقب دادند که از این شهر به آن شهر در حال ترددند. سرکوب اغتشاش قم تعبیری بود که در رسانه‌ ها درباره قیام به کار برده شد. ولی پس از آن از تیترهایی نظیر: «تظاهرات قم به خاک و خون کشیده شد» استفاده کردند و این، نشان می‌داد که در رسانه ‌ها، افکار روشن و طرف‌دار حضرت امام(ره) و انقلاب، یافت می‌شود. به هر حال این قیام بر روند انقلاب تأثیر بسیار گذاشت و سانسورهای خبری و تحقیرها نتوانست جلو قیام و انتشار خبر آن را در سراسر کشور بگیرد.

قیام 19 دی قم، انقلاب اسلامی را وارد مرحله مهم و حساسی کرده بود. در اثر این قیام، زنجیره ای از حوادث و رویدادهای سرنوشت ساز و اثرگذار در سطح کشور پدید آمد؛ بطوریکه مبارزان و در رأس آنان امام (ره) بهتر و بیشتر از پیش از نتایج آن استفاده و روند پیچیده نهضت را به سمت پیروزی حتمی هدایت و رهبری کردند. اهمیت و جایگاه قیام 19 دی در این بود که اولا حرکت روبه پیش انقلاب را شتاب بخشید؛ ثانیاً خصلت اسلامی و مردمی نهضت امام خمینی را ثابت و عیان تر ساخت.

پیام تاریخی امام راحل  به مردم قم

زمانی که خبر جنایت رژیم پهلوی در ۱۹ دی به نجف اشرف رسید، امام خمینی(ره) نیز در یک سخنرانی بسیار مهم و شدیداللحن در مسجد شیخ انصاری نجف، درباره نقش مستقیم محمدرضا پهلوی در فجایع ۱۹ دی فرمودند: «در زمان شماها هم که مبتلای به این "شاخدار بی عقل" شدید، گمان نکنید که یک‌‎ ‌‌تیر تفنگ ‌ انداخته بشود در ایرانْ طرفِ یک آدمْ بدون اذن شاه. هیچ همچو گمانی‌‎ ‌‌نکنید که رئیس نظمیۀ قم، رئیس سازمان‌ قم، پلیس قم، یک همچو جرأتی داشته باشد‌‎ ‌‌که تفنگ بزند و مردم کشی کند.

دربخش دیگری از بیانات امام به مناسبت قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶ مردم قم در پیامی خطاب به ملت ایران بشارت پیروزی مردم مسلمان انقلابی و شکست رژیم شاه را اعلام کردند؛ در این پیام ضمن یادآوری و ارج گذاری به قیام ۱۵ خرداد، خیزش مردم انقلابی و طلاب حوزه های علمیه قم را در این راستا ارزیابی کرده و آن را مورد ستایش قرار دادند، اشاره به وحشیگری های رژیم شاه در قتل و کشتارمردم و برخورد سبعانه با مجروحین حادثه ۱۹ دی، از دیگر فرازهای این پیام است.

توجه به ترفندهای مکارانه رژیم و ضرورت حفظ وحدت و هوشیاری در مقابل آن از دیگر موارد توصیه شده می باشد.

در این پیام همچنین ضمن برشمردن ویژگی های ممتاز مردم ایران نظیر: وحدت و همدلی، روحیه شهادت طلبی، ایثار و فداکاری، نقش ارزنده بانوان در نهضت، نقش دانشجویان و دانشگاهیان در افشای ماهیت رژیم در داخل و خارج کشور، هوشیاری و دشمن شناسی مردم، استظهار به پشتیبانی قرآن و اسلام، شکست رژیم شاه و پیروزی مردم از جمله موارد طرح شده در این پیام است.

نتایج قیام ۱۹ دی

قیام ۱۹ دی باعث دمیدن روح تازه ای در کالبد انقلابیون شده و انقلاب آهنگ و شتاب تازه ای به خود گرفت. مبارزه علیه رژیم طاغوت شکل همه جانبه ای پیدا کرد و خون تازه ای در رگ نهضت جوشیدن گرفت.

به دنبال قیام ۱۹ دی، نهضت به شهرهای دیگر کشیده شد و حماسه چهلم ها شکل گرفت. تبریز، یزد، جهرم، تهران، مشهد و شهرهای دیگر کشور شاهد قیام هایی خونین در گرامی داشت شهدا بود. ابتدا مردم تبریز در چهلم شهدای قم به خاک و خون کشیده شدند و پس از آن شهرهای دیگر به همین ترتیب شاهد حماسه هایی جاوید بودند.