همتی سفیر ایران در روسیه، فضلی در مسیر سفارت پکن

از زمان تغییر دولت در مرداد ۱۴۰۳، تاکنون که نزدیک به ۸ ماه از آغاز به کار دولت چهاردهم می‌گذرد، درحالی‌که مدام اخباری در مورد تعیین سفرای جدید ایران به ویژه در چین و روسیه مطرح می‌شود، هنوز سفرای ایران در این دو کشور تعیین تکلیف نشده‌اند.

به گزارش فرهیختگان، مدتی است که گمانه‌زنی‌هایی در مورد سپردن سفارت ایران در چین به رحمانی‌فضلی شنیده می‌شود. مطابق کسب اطلاعی که ما از منابع آگاه داشتیم، از بین او و عبدالناصر همتی احتمالاً یکی راهی پکن خواهد شد و دیگری نیز سفارت ایران در مسکو را عهده‌دار خواهد شد و کاظم جلالی ، سفیر فعلی ایران در روسیه نیز برای تصدی معاونت اقتصادی به وزارت خارجه خواهد رفت.

البته که این احتمال نیز وجود دارد دولت تغییراتی در تصمیمات انتصابی خود اعمال کند، اما آنچه تاکنون از منابع آگاه از تصمیم‌گیری‌های وزارت خارجه منتقل شده، این ۳ گزینه مورد تأکید قرار داده شدند. روابط ایران با چین و روسیه به‌عنوان دو قدرت جهانی و شرکای راهبردی تهران، از اهمیت ویژه‌ای در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برخوردار است. این روابط نه‌تنها در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی تأثیرگذارند، بلکه در شرایط کنونی که ایران درگیر مذاکرات هسته‌ای با آمریکاست، نقشی تعیین‌کننده در مسیر مذاکرات ایفا می‌کنند.

با این حال، از زمان روی کار آمدن دولت چهاردهم در مرداد ۱۴۰۳، ابقای سفرای فعلی و یا تعیین سفرای جدید ایران در پکن و مسکو همچنان بلاتکلیف باقی مانده و در فضای رسانه‌ای بستر گمانه‌زنی شده است. این تأخیر، به‌ویژه در موقعیتی که دونالد ترامپ با انتخاب مجدد به‌عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده، سیاست‌هایی نظیر به صفر رساندن صادرات نفت ایران به چین را در دستور کار قرار داده، می‌تواند چالش‌هایی را برای دیپلماسی ایران ایجاد کند.

در شرایطی که آمریکا به دنبال افزایش فشار بر ایران است، دیپلماسی فعال و حضور سفرای باتجربه در پکن و مسکو می‌تواند به حفظ منافع ملی و توسعه اقتصادی ایران کمک کند. علاوه‌براین، تعیین تکلیف وضعیت سفرا در سریع‌ترین زمان ممکن مهم‌ترین گام برای نظم بخشیدن به همکاری‌های راهبردی با قدرت‌های همسو محسوب می‌شود.

در تقابل با ترامپ حضور سفیر مقتدر و باتجربه در چین ضروری است

چین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقتصاد‌های جهان و شریک تجاری کلیدی ایران، نقشی محوری در سیاست خارجی تهران دارد. روابط ایران و چین در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از امضای سند همکاری ۲۵ ساله، وارد فاز جدیدی شده است. این سند که حوزه‌های مختلفی ازجمله انرژی، زیرساخت، فناوری و همکاری‌های نظامی را در بر می‌گیرد، به‌عنوان نقشه راهی برای تعمیق روابط دوجانبه طراحی شده است. با این حال، اجرایی شدن این سند نیازمند هماهنگی‌های دیپلماتیک قوی و حضور فعال سفیر ایران در پکن است.

در شرایط کنونی، با توجه به بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و امضای یادداشت اجرایی برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران به چین، اهمیت حضور یک سفیر مقتدر و باتجربه در پکن بیش از پیش آشکار می‌شود. چین یکی از معدود خریداران نفت ایران در شرایط تحریم است و حفظ این بازار برای اقتصاد ایران حیاتی است. سفیر ایران در پکن می‌تواند با رایزنی‌های دیپلماتیک، از اعمال فشار‌های آمریکا بر چین جلوگیری کرده و مسیر‌های جایگزین برای تجارت نفت و سایر کالا‌ها را تسهیل کند.

علاوه بر این، مذاکرات هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، که چین نیز یکی از طرف‌های آن است، نیازمند هماهنگی نزدیک با پکن است. علاوه بر مسائل اقتصادی و هسته‌ای، چین به‌عنوان یک قدرت جهانی در تلاش است تا جایگاه خود را در نظم چندقطبی تقویت کند. حمایت چین از عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس، نشان‌دهنده همسویی استراتژیک دو کشور در برابر یکجانبه‌گرایی آمریکاست. با این حال، سیاست دوگانه چین در حفظ روابط با ایران و همزمان گسترش همکاری با رقبای منطقه‌ای تهران، نیازمند مدیریت دقیق دیپلماتیک از سوی ایران است. سفیر ایران در پکن باید توانایی ایجاد توازن در این روابط پیچیده را داشته باشد.

بهبود حجم تجارت با همسایه شمالی نیاز به برنامه‌ریزی و پیگیری دارد

ایران و روسیه در سال‌های اخیر همکاری‌های گسترده‌ای در حوزه‌های اقتصادی، نظامی و سیاسی داشته‌اند. امضای معاهده مشارکت جامع راهبردی ۲۰ ساله بین دو کشور، که اواخر سال گذشته به امضا رسید، نقطه‌عطفی در این روابط محسوب می‌شود. این معاهده، همکاری در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و دفاعی را گسترش داده و مبنای توافق‌های دوجانبه در حوزه‌های متعدد خواهد بود.

یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های اخیر در روابط ایران و روسیه، اتصال سامانه‌های مالی بانک‌های دو کشور (میر و شتاب) بود که امکان تبادل مالی بین ۷۰۰ بانک روسی و بانک‌های ایرانی را فراهم کرد. این اقدام در شرایط تحریم‌های غرب علیه هر دو کشور، گامی مهم در کاهش وابستگی به سیستم‌های مالی تحت سلطه آمریکا محسوب می‌شود. علاوه بر این، کریدور شمال-جنوب که از لبه شرقی اروپا تا اقیانوس هند امتداد دارد، با سرمایه‌گذاری چند میلیارد دلاری ایران و روسیه، نمونه‌ای از همکاری‌های اقتصادی دو کشور است که نشان‌دهنده شکل‌گیری شبکه‌های تجاری جدید در اقتصاد چندقطبی جهانی است. با این وجود حجم تجارت دو کشور بسیار پایین‌تر از تجارت روسیه با کشور‌هایی است که در حوزه سیاسی متحد راهبردی یکدیگر محسوب نمی‌شوند. برای رفع این معضل داشتن برنامه‌های اقتصادی مشخص و پیگیری آنها توسط سفیر کاردان اقتصادی، امری اجتناب‌ناپذیر است.

ضرورت تعیین تکلیف سریع‌تر وضعیت سفرا

عدم اعلام رسمی در مورد تداوم کار سفرای فعلی و یا تأخیر در تعیین سفرای جدید در چین و روسیه می‌تواند پیامد‌های منفی برای دیپلماسی ایران داشته باشد. چین به دلیل روابط گسترده اقتصادی با آمریکا، ممکن است تحت فشار برای کاهش خرید نفت از ایران قرار گیرد. سفیر ایران در پکن باید با استفاده از اهرم‌های دیپلماتیک، ازجمله روابط استراتژیک ایران و چین در چهارچوب بریکس و سازمان همکاری شانگهای، این فشار‌ها را خنثی کند. در مورد روسیه، اجرایی شدن معاهده ۲۰ ساله نیازمند نظارت دقیق و هماهنگی‌های مستمر است.

بلاتکلیف گذاشتن موضوع حفظ سفرای فعلی و یا جایگزین کردن آنها، برنامه‌ریز‌ها را از مسیر ثبات و جدیت خارج می‌کند. در این صورت پیشرفت در اجرای این معاهده بسیار کند خواهد بود. علاوه بر این، سفیران ایران در پکن و مسکو می‌توانند با هماهنگی نزدیک با وزارت امور خارجه، مواضع ایران را در مذاکرات با آمریکا تقویت کنند. به همین میزان تأخیر در تعیین تکلیف وضعیت سفرا ممکن است به کاهش نفوذ ایران در این مذاکرات منجر شود.

سوابق گزینه‌های احتمالی

عبدالرضا رحمانی‌فضلی بین سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۶ به‌عنوان معاون امور بین‌الملل و توسعه اقتصادی استان‌ها و رئیس شورای اطلاع‌رسانی وزارت کشور فعالیت کرد. از دیگر سوابق او می‌توان به تصدی وزارت کشور در دولت روحانی، ریاست دیوان محاسبات کشور از سال ۱۳۸۷ و ریاست سازمان مؤسسات عالی حسابرسی کشور‌های عضو اکو (اکوسای) از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲ اشاره کرد.

عبدالناصر همتی، وزیر استیضاح شده اقتصاد در دولت چهاردهم، گزینه دیگر برای سفارت ایران در پکن یا مسکو است. مرتبط‌ترین سابقه همتی به سفارت چین، همان سفیری در خود چین است که برای او تنها ۶ ماه دوام داشت و پس از آن عنان بانک مرکزی به همتی سپرده شد. همتی که در سال ۱۴۰۳ به‌عنوان وزیر اقتصاد دولت چهاردهم انتخاب شده بود درنهایت با استیضاح توسط نمایندگان مجلس رکورد سریع‌ترین استیضاح در یک دولت را به نام دولت چهاردهم ثبت کرد.

سوابق دیپلماتیک کاظم جلالی، سفیر کنونی ایران در روسیه که احتمالاً به‌عنوان معاون اقتصادی وزارت امور خارجه منصوب خواهد شد را می‌توان به سابقه او در کمیسیون امنیت ملی نسبت داد. وی در دوره‌های ششم تا دهم مجلس، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی بود.