بریکس خوب است اما ما نمی توانیم از آن خوب استفاده کنیم / چین یک وسط باز قهار است

به گزارش رکنا، «سیریل رامافوسا»، رئیس جمهور آفریقای جنوبی صبح روز پنجشنبه 2 شهریور ماه سال جاری در آغاز نشست « بریکس پلاس» در کنفرانس خبری مشترک سران «بریکس» موافقت 5 عضو اصلی این گروه با عضویت اصلی جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر، اتیوپی و آرژانتین را اعلام کرد که از ابتدای ژانویه 2024 رسمیت خواهد یافت.

عضویت دائم ایران در گروه اقتصادهای نوظهور جهانی و توسعه یافته می تواند خبر خوبی برای ایران و اقتصاد ایران باشد اما سوال این است که ایران از عضویت در بریکس به دنبال چیست و چقدر می تواند از این فرصت استفاده کند؟

ایران در سال های اخیر برای دور زدن تحریم ها قراردادهای متعدد کوتاه مدت و دراز مدت با کشورهای روسیه، چین، آفریقا، ونزوئلا و ... مبادله کرده است. سوال این است که چرا باوجود عضویت ایران در پیمان های مختلف اما نمی تواند آنطور که باید از این فرصت ها استفاده کند و چرا اثر این قراردادها در شرایط اقتصادی کشور و زندگی مردم محسوس نیست؟ و آیا این پیمان ها می تواند به تحقق فرضیه دلارزدایی و شکست آمریکا و غرب منجر  شود؟

در این خصوص گفتگوی رکنا را با دکتر سیدهاشم اورعی، استاد برجسته دانشگاه صنعتی شریف و رئیس اتحادیه انجمن های علمی انرژی ایران بخوانید:

چرا بریکس مهم است؟

سیدهاشم اورعی در ابتدا گفت: در سال 2009 میلادی کشورهای برزیل، روسیه، هندوستان و چین که جزو 10 اقتصاد بزرگ جهان بودند، پیمانی را تحت عنوان بریک / BRIC (مخفف حروف اول کشورهای عضو) تشکیل دادند. در سال 2010 آفریقای جنوبی / South Africa به گروه بریک اضافه شد و نام بریک به بریکس / BRICS تغییر یافت.

این 5 کشور که جزو کشورهای در حال توسعه محسوب می شوند همچنین از منظر ژئوپلیتیک جبهه ای در مقابل 7 اقتصاد پیشرفته جهان یعنی گروه هفتG7  (کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به اضافه عضو غیرشماری یعنی اتحادیه اروپا) تشکیل داده اند.

باتوجه به عضویت های جدید، می توان گفت نگاه اعضای بریکس به نیمکره جنوبی و کشورهای در حال توسعه است. البته همه کشورها الزاما به دنبال عضویت در این گروه نیستند. به عنوان مثال از کشور اندونزی دعوت شد که به این گروه بپیوندد اما طبق آخرین اظهارات رئیس جمهور اندونزی، به دلایل داخلی، عجله ای برای پیوستن این کشور به بریکس دیده نمی شود. دلیل دیگر هم می تواند سیگنال آمریکا به این کشور برای نپیوستن به بریکس باشد.

استاد دانشگاه صنعتی شریف در پاسخ چرایی اهمیت بریکس و سهم این 5 کشور در حوزه های مختلف در جهان، گفت: 5 کشور عضو اصلی بریکس 27 درصد از مساحت خشکی جهان و 42 درصد از جمعیت کل جهان را شامل می شوند. این کشورها همچنین 33 درصد اقتصاد جهان را به خود اختصاص داده اند. بنابراین نمی توان مدعی شد که گروه بریکس، گروه کم اهمیت یا کوچکی است.

اورعی با بیان اینکه هدف از تشکیل بریکس در ابتدا مقابله با گروه هفت بود، گفت: در آخرین نشست گروه بریکس که ماه گذشته در آفریقای جنوبی و با حضور مجازی *ولادیمیر پوتین به عنوان یکی از اعضا تشکیل شد، عضویت 6 کشور متقاضی آرژانتین، مصر، اتیوپی، ایران، عربستان و امارات متحده عربی از ابتدای 2024 میلادی به تصویب رسید. بنابراین بریکس به دنبال افزایش نفوذ و ارتقای جایگاه در صحنه بین المللی است.

عضویت ایران در بریکس قطعا مثبت است اما...

اورعی در پاسخ به این پرسش که پیوستن ایران به گروه بریکس را چگونه ارزیابی می کنید؟، گفت: عضویت ایران در بریکس نه تنها منفی و خنثی نیست بلکه قطعا مثبت است اما سوال اینجاست که این عضویت چقدر اهمیت دارد و ایران باتوجه به شرایطی که دارد چقدر می تواند از این پتانسیل استفاده کند؟

وی در پاسخ به این سوال که چرا عضویت در بریکس مهم است، باتوجه به ویژگی های اقتصادی و ژئوپلیتیک بریکس، گفت: مساله اصلی تسهیل مراودات تجاری است و انتظار می رود تبادل تجاری، صادرات و واردات بین اعضاء از نظر تعرفه، قوانین و ... بسیار آسان تر صورت گیرد.

چین مدعی است که تصمیم های صندوق بین‌المللی پول IMF و بانک جهانی World Bank برای تخصیص منابع صرفا اقتصادی نیست، بلکه سیاسی است و به اندازه کافی به کشورها و اقتصادهای نوظهور اهمیت داده نمی شود و تخصیص تسهیلات توسعه ای و زیرساختی در این دو نهاد براساس مسائل سیاسی و ژئوپلیتیک صورت می گیرد. به عبارت دیگر کشورهای هم سو با غرب را در اولویت قرار می دهند. لذا نه تنها چین بلکه هند و روسیه نیز با این مساله مشکل دارند.

بنابراین از اهداف اصلی این گروه از ابتدای تاسیس این بود که بانکی را در مقابل صندوق بین‌المللی پول IMF و بانک جهانی World Bank تاسیس کنند. در سال 2014 میلادی با موافقت اعضا قرار شد بانکی به نام بانک توسعه جدید NDB با سرمایه اولیه 100 میلیارد دلار تاسیس شود و در 2016 دفاتر مرکزی این بانک، باتوجه به قدرت و صحنه گردانی چین، در شانگهای آغاز به کار کرد. در پی تاسیس این بانک و ورود به بازار سرمایه در سال 2018، رتبه AA+ را از سوی موسسات مهم اعتبار سنجی بین المللی دریافت کرد.

قابل ذکر است که پس از حمله روسیه به اوکراین، تمام تراکنش های مالی این بانک با یکی از اعضای خود یعنی روسیه، متوقف شد اما علیرغم این تصمیم اعتبار این بانک از سوی موسسات اعتباری بین المللی، منفی شد. این نشانی از قدرت اقتصادی غرب است. همانطور که بریکس بالقوه در مقابل گروه هفت قرار گرفته، بانک توسعه جدید NDB هم قرار است در مقابل صندوق بین‌المللی پول IMF و بانک جهانی World Bank قرار بگیرد.

حجم مراودات تجاری چین با آمریکا 750 میلیارد دلار و با ایران فقط 15 میلیارد دلار بوده است

استاد دانشگاه صنعتی شریف درخصوص اهمیت چین در این گروه گفت: واقعیت این است که در این پیمان نیز مانند پیمان شانگهای، چین قدرت اصلی و صحنه گردان است و بعد از چین قدرت های نوظهور هندوستان و برزیل هستند اما در ابتدا روسیه و چین شانه به شانه بودند و از آنجا که اقتصاد، قدرت را تعیین می کند، در حال حاضر چین با اختلاف بسیار زیاد صاحب بیشترین نفوذ و قدرت در بریکس است و روسیه نمی تواند مدعی باشد.

چین صحنه گردان است، زیرا حجم مراودات تجاری چین با اعضای بریکس در سال 2022 برابر با 540 میلیارد دلار بوده است. از سوی دیگر حجم مراودات تجاری چین با آمریکا، 750 میلیارد دلار، با عربستان 116 میلیارد دلار، با امارات 99 میلیارد دلار و با ایران فقط 15 میلیارد دلار بوده است.

انگیزه چین برای عضویت ایران در بریکس چیست؟

اورعی با بیان اینکه گفته می شود گروه بریکس قرار است غرب و آمریکا را شکست دهد، گفت: مهمترین عامل در جهان اقتصاد است. وقتی چین در سال گذشته با کل اعضای بریکس 540 میلیارد دلار و فقط با آمریکا 750 میلیارد دلار مروادات تجاری داشته است یعنی اهمیت آمریکا برای چین به مراتب بیشتر از کل اعضای پیمان بریکس است. از سوی دیگر چین، هندوستان و برزیل اعلام نکرده اند که سیاست این کشورها بر مبنای مقابله با غرب و آمریکا است و حتی برخی از این کشورها مانند هند با آمریکا و غرب پیمان های دیگری همچون پیمان نظامی کواد  Quad (آمریکا، ژاپن، هند و استرالیا (دارند و جالب اینکه این پیمان درمقابله با گسترش نظامی چین تشکیل شده واتفاقا هندوستان به آمریکا نزدیک تر است تا چین. در نتیجه این سخن که بریکس پیمانی است که در مقابل غرب قد علم کرده است، غیرقابل قبول است.

استاد دانشگاه صنعتی شریف در پاسخ به این سوال که انگیزه چین برای عضویت ایران در بریکس چیست؟ گفت: بریکس در حال عضو گیری از کشورهای در حال توسعه و در نیم کره جنوبی است. پس ابتدا آنچه انگیزه به حساب نمی آید را بررسی کنیم.

انگیزه چین برای پذیرش تقاضای ایران برای پیوستن به بریکس قطعا نفوذ در بازار ایران نیست. این انگیزه ممکن است در مورد عربستان با مراودات تجاری 116 میلیارد دلاری با در مورد امارات با مراودات تجاری 99 میلیارد دلاری باشد ولی حجم مراودات تجاری چین با ایران فقط 15 میلیارد دلار است و باتوجه به شرایط اقتصادی ایران، چین به خوبی می داند ایران در سال های پیش رو نیز نمی تواند از رشد اقتصادی قابل توجهی برخوردار باشد. در نتیجه به دلیل کوچک بودن اقتصاد ایران نمی توان مدعی شد که انگیزه چین از حمایت ایران برای عضویت در بریکس، تسلط بر بازار ایران باشد.

انگیزه دومی که می تواند مطرح باشد نیاز چین به انرژی های فسیلی است. آیا چین به دنبال منابع نفتی و گازی ایران است؟ دلیلی برای این انگیزه هم وجود ندارد. نخست اینکه ایران در شرایط فعلی در مقایسه با سایر کشورهای منطقه، به هیچ عنوان امکان صادرات مقادیر قابل توجه نفت و گاز به هیچ کشوری از جمله چین را ندارد. میزان تولید و مصرف انرژی در ایران مشخص است. میزان تولید در بهترین حالت ثابت و میزان مصرف داخل رو به افزایش است. در نتیجه گاز و نفت ایران برای ارائه به بازار بین المللی روز به روز رو به کاهش است و جایگاه ایران به عنوان یکی از صادرکنندگان بزرگ نفت و گاز جهان رو به تنزل است.

دوم اینکه چین در حال حاضر با قطر و عربستان قرارداد های درازمدت بسته است. به عبارت دیگر مشخص است دلیل موافقت چین از عضویت ایران در بریکس، اقتصادی نیست. دلیل اصلی یارگیری در صحنه ژئوپلیتیک است و چین می خواهد از حربه ایران و امثال ایران در صحنه دیپلماتیک استفاده کند.

آیا عضویت ایران در بریکس می تواند اقتصاد ایران را متحول کند؟

بریکس خوب است اما ما نمی توانیم از آن خوب استفاده کنیم

اورعی درپاسخ به این سوال که آیا عضویت ایران در بریکس می تواند اقتصاد ایران را متحول کند، گفت:عضویت ایران در بریکس قطعا مثبت است اما مهم این است به چه میزان؟ عضویت ایران در بریکس قطعا نمی تواند اقتصاد ایران را متحول کند. مگر ایران به پیمان شانگهای نپیوست؟ چه اتفاقی رخ داد؟ تقریبا هیچ!

لذا به رغم مثبت بودن این اتفاق در شرایط فعلی نمی توانیم انتظار داشته باشیم پس از این شاهد تاثیرات مثبت قابل توجهی در صحنه اقتصادی ایران باشیم. زیرا ایران شرایط لازم را ندارد.

ایران نه تنها عضو اف ای تی اف نیست بلکه در لیست سیاه قرار دارد. ایران به بازار جهانی متصل نیست و به معنای واقعی کلمه عضوی از بازار جهانی نیست و با قرار گرفتن در لیست سیاه اف ای تی اف از بازار مالی و مبادلات تجاری جهان قطع هستیم. بنابراین امکان جذب سرمایه نداریم. امکان جذب سرمایه داخلی را نداریم زیرا اعتماد و ثبات اقتصادی وجود ندارد و امکان جذب سرمایه خارجی را نداریم زیرا به دنیا وصل نیستیم.

بریکس، شانگهای، اتحادیه اروپا و بسیاری از پیمان های جهانی خوب است زیرا شرایط رقابتی ترجیحی بین اعضا وجود دارد. رقابت بین اعضای این پیمان ها کم است. ایران با شرایطی که دارد امکان رقابت در صحنه بین الملل را ندارد. بنابراین بریکس خوب است اما با کمال تاسف در حال حاضر ایران شرایط حداقلی لازم برای نفع بردن و بهره برداری مطلوب از عضویت در بریکس و پیمان های مشابه را ندارد و به عبارت دیگر بریکس خوب است اما ما نمی توانیم از آن خوب استفاده کنیم.

چین و بقیه کشورها نه تنها نمی خواهند دلار را تضعیف کنند بلکه در مقابل سیاست تضعیف دلار می ایستند

این استاد دانشگاه صنعتی شریف درخصوص پدیده دلارزدایی گفت: سخن از کنار گذاشتن دلار از مراودات تجاری جهان می شود و اینکه دنیا به سمتی می رود که در آینده نزدیک دلار دیگر قوی ترین ارز جهان نخواهد بود.

سال گذشته 750 میلیارد دلار حجم مبادلات تجاری چین با آمریکا و مازاد تجاری چین برابر با 400 میلیارد دلار بوده است. براساس آخرین آماری که منتشر شده است حجم ذخایر ارزی چین برابر با 3200 میلیارد دلار است و در دنیا در رتبه نخست قرار دارد. حدود 58 درصد از کل ذخایر ارزی چین به دلار است. بنابراین فرض کنید چین قصد دلارزدایی داشته باشد و همه ذخایر دلاری خود را در بازارهای مالی بین المللی بفروشد، قیمت دلار در مقایسه با سایر ارزها به شدت کاهش خواهد یافت. سوال این است که بزرگترین متضرر چه کسی خواهد بود؟ قطعا چین.

اورعی در ادامه گفت: واقعیت اینجا است که بخش قابل توجهی از ذخایر کشورها به دلار است و چین و بقیه کشورها نه تنها نمی خواهند و نباید دلار را تضعیف کنند بلکه اگر لازم باشد در مقابل سیاست تضعیف دلار هم می ایستند و ارزش دلار را حفظ می کنند. لذا دلارزدایی یک فرضیه بی اساس است. به بیان دیگر این چین است که به دلار آمریکا وابسته است نه برعکس.

عضویت ایران در بریکس مثبت است اما متاسفانه ایران شرایط لازم را ندارد

وی در ادامه گفت: روسیه، هند و چین در مواردی قراردادهایی را در بخش انرژی مبادله کرده اند که با یوان و روپیه است اما مقیاس این قراردادها بسیار محدود است زیرا قدرت نقدشوندگی این ارزها در مقایسه با دلار بسیار پایین است و درنتیجه ریسک این ارزها بسیار بالا است و دولت ها و بانک های مرکزی هیچ علاقه ای به انباشت مقادیر زیاد ارزهایی مثل یوان و روپیه در حساب های ارزی خود ندارند.

بنابراین باید در اظهار نظرات هیجانی درباره دلارزدایی دقت شود که امروز 90 درصد حجم معاملات ارزی جهان یا با دلار انجام می شود یا با ارزهایی که به طور مستقیم به دلار وابسته و مرتبط هستند، انجام می گیرد. در واقع باید گفت در حال حاضر مخرج مشترک نظام ارزی امروز جهان، دلار آمریکا است و در کوتاه مدت و میان مدت پیش بینی نمی شود که جایگاه دلار به عنوان معتبرترین و مهم ترین ارز مبادلات تجاری بین الملل حذف شود.

اورعی در آخر گفت: عضویت ایران در بریکس مثبت است اما متاسفانه ایران شرایط لازم را ندارد. چین یک وسط باز قهار است و چون عربستان و امارات قرار بود به بریکس بپیوندند، عضویت ایران را قبول کرد تا تعادل در منطقه حفظ شود.

پی نوشت:

*ولادیمر پوتین به دلیل جنایات جنگی در اوکراین از سوی دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) International Criminal Court (دادگاه دائمی بین ‌المللی برای رسیدگی به جرایم نسل ‌کشی، جنایات علیه بشریت، جنایت جنگی و جنایت تجاوز که در لاهه، هلند قرار دارد) تحت تعقیب قضایی است و علیرغم اینکه کشور آفریقای جنوبی مصونیت سیاسی به پوتین داده بود اما ریسک خروج از روسیه را نپذیرفت و به صورت مجازی در نشست بریکس شرکت کرد.