تیشه صنعت و معدن بر پیکر منابع طبیعی شمال خوزستان / دره برفی تازه‌ ترین قربانی کوه خواری در دزپارت

به گزارش رکنا به نقل از ایلنا، بررسی‌های میدانی در طی یک دهه گذشته نشان می‌دهد که رشد ویلاسازی، تبدیل زمین‌های کشاورزی به خانه باغ و معدن در مناطقی مانند ایذه، دزپارت و دیگر نقاط شمال خوزستان به بهانه ایجاد اشتغال، وارد شیب تندتری نسبت به گذشته شده است. این در حالی است که یک منبع آگاه در اداره جهاد کشاورزی ایذه ضمن تایید این خبر از وقوع یک تغییر شرایط اقلیمی تازه در دهه‌ی پیش‌رو برای ایذه و دزپارت خبر داده است.

این منبع مطلع که خواست نامی از او برده نشود، گفت: به دلیل شرایط اجتماعی حاکم بر منطقه، توانی برای تخریب ویلاهای غیرقانونی و جلوگیری از واگذاری منابع طبیعی تحت عنوان معدن تاکنون دیده نشده و همین امر به یک مشوق ضمنی برای دیگر زمین‌داران در ساخت ویلاهای جدید تبدیل شده است. ویلاهایی که با ساخت یک حصار بلوکی و کاشت چند درخت آغاز می‌شوند و سرانجام به ارتقاع و تجهیز بیشتر می‌رسند. در این میان در صدور مجوزهای معدن، تیشه صنعت و معدن، مستقیما پیکر منابع طبیعی را در شمال خوزستان هدف قرار داده است.

او افزود: مگر ممکن است اداره جهاد کشاورزی و منابع طبیعی از این اتفاقات و ساخت و سازهای شبانه روزی خبر نداشته باشند؟ باید متولی صدور چنین مجوزهایی در برابر قانون بایستد و پاسخگوی عملکرد خود باشد. تردید نداشته باشید این فرد که به قول خودش قانون را کمی خم کرده است، به روشنی می‌داند که در حال ایجاد بحران ملی در درازمدت برای کشور است و دارد کمر یک سرزمین را خم می کند.

افزون بر این، یکی از تازه‌ترین قربانی‌های کوه خواری که به شدت مورد انتقاد و نگرانی انجمن‌های دوستدار طبیعت، محیط زیست، میراث فرهنگی و طوایف ساکن منطقه در شمال  خوزستان قرار گرفته، موضوع ایجاد یک معدن در قلب گنجینه طبیعی شهرستان دزپارت در منطقه دره برفی است.

اخبار و مستندات دریافتی توسط خبرنگار ایلنا نشان می‌دهد که از شهریور ماه ۱۴۰۲، زمزمه‌های یک کوه خواری تازه در نقطه‌ای بکر از زاگرس میانی بنام معدن کارخانه سنگ شکن، باعث نگرانی فعالان محیط زیست و دوستداران طبیعت و نیز جامعه‌ی محلی شده است. همین نگرانی پیش آمده، فعالین مدنی را بر آن داشت تا با آگاهی سازی عمومی نسبت به یک فاجعه بزرگ، جلوی این اتفاق خسارت بار را بگیرند.

فعالین مدنی نیز می‌گویند: در همان روزهای آغازین، مکاتبات لازم با فرمانداری شهرستان دزپارت، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری و اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان از سوی انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست و نمایندگان روستاهای در معرض آسیب این اقدام طبیعت ستیزانه، انجام گرفت و دستگاه‌های مسئول وعده رسیدگی دادند.

هژیر کیانی دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان به خبرنگار ایلنا گفت: محوطه‌ی طبیعی-تاریخی دره برفی بخشی از جاده مهم و باستانی دژپارت و یکی از اطراق گاه‌های چند هزار ساله بشری در خوزستان محسوب می‌شود که جاده‌ی اصلی خوزستان-اصفهان از این دره زیبا عبور می‌کند. دره‌ای بکر که محل امن توقف عشایر هر دو استان در موعد کوچ است. علاوه بر این، توپوگرافی پوشش گیاهی و جنگلی و برفآبهای کوه سفید که از این دره زییا عبور می‌کنند، همه ساله بخاطر جلوه‌های کم نظیر خود، گردشگران بسیاری را به این دره می‌کشاند.

کیانی با اشاره به گزارش کارشناسی کمیته ارزیابی و حقوقی انجمن دوست‌داران طبیعت و محیط‌زیست خوزستان پیرامون محل واگذاری معدن و احداث کارخانه سنگ در محدوده دره برفی "روستای کُلمُت و قلعه سرد، بخش مرکزی شهرستان دزپارت" که در اختیار خبرنگار ایلنا قرار داده شده است، می‌افزاید: دره برفی یکی از کانون‌های فسیل و سنگواره و از استعدادهای کم نظیر تبدیل به ژئو پارک در استان خوزستان است. کما اینکه محدوده پیشنهادی معدن کارخانه تهیه شن و ماسه، دارای پوشش گیاهی بلوط و گونه‌های بوته‌ای همچون انواع گون، بنه، بادام و سایر گونه‌های در معرض انقراض است که با احداث این کارخانه در مساحت پیشنهادی معدن ۱۱ هکتاری، دامنه‌ی تخریب تا هزاران هکتار توسعه خواهد یافت.

او تصریح کرد:  دره برفی دارای یکی از بزرگترین بندهای طبیعی سنگی در شهرستان دزپارت است که همچون دژی از تخریب و فروپاشی هزاران هکتار اراضی دره برفی و پایین دست آن محافظت می‌کند. بندهای طبیعی چند میلیون متر مکعبی مستقر در دره برفی با انفجار و برداشت سنگ و مصالح از این گذرگاه و آبراه، دچار تغییرات اساسی غیر قابل بازگشت در بافت آن و در نتیجه تخریب وسیع در پایین دست دره برفی می شود.

دبیر انجمن طبیعت و محیط زیست خوزستان افزود: این دره و بندهای سنگی طبیعی آن، نقطه کنترل و هدایت رسوبات یکی از وسیع‌ترین و پر مخاطره ترین زیر حوضه‌های آبخیز کارون بزرگ، رکعت و شهرستان دزپارت محسوب می‌شود و نقش مهمی در کنترل فرسایش خاک دارد که به منظور افزایش کارایی کنترل فرسایش اراضی بالا دست و پایین دست، در حال حاضر چندین بند سنگ و سیمان توسط اداره منابع طبیعی برای کنترل فرسایش بزرگترین آبراه بخش مرکزی با بیشترین مساحت حوضه آبخیز احداث شده که اهمیت تثبیت این آبراه را نشان می‌دهد.

او گفت: مطابق مطالعات رسمی در پایین دست محدوده پیشنهادی برای احداث کارخانه سنگ شکن، فرسایش خاک از میانگین کشوری بالاتر بوده و غالبا بالای ۳۰ تن در هکتار است و احداث کارخانه سنگ شکن و بر هم زدن رژیم هیدرولوژیکی این رودخانه در فصول گذر برفآبها بر شدت فرسایش خواهد افزود. به دلیل حوضه آبخیز چند هزار هکتاری آبراه دره برفی(محل احداث کارخانه سنگ شکن) همه ساله حجم بالای آب و سیلاب از این آبراه گذر می‌کند که هر گونه دستکاری در بافت طبیعی اراضی این دره و آبراه بکر می‌تواند تمامی اکوسیستم پیرامونی این رودخانه را بر هم بزند. محدوده دره برفی نقطه‌ی پیشنهادی طرح مدیریت یکپارچه حوضه آبخیز برای احداث دهکده گردشگری بوم سازه و سازگار با طبیعت و محیط زیست است.

این عضو شورای شهرستان تاکید کرد: بیش از ۵۰ هزار دام سبک بخش مرکزی از آب فصلی دره برفی و آب‌های جاری(دائمی) پایین دست استفاده می‌کنند که احداث کارخانه سنگ شکن، سلامت دام‌های مردم و جامعه محلی را با تهدیدات جدی مواجه می‌سازد.

کیانی افزود: آلودگی صوتی و آلایندگی حاصل از گرد و خاک و نیز آلوده‌سازی آب‌های پایین دست سبب می‌شود نقاط مسکونی روستاهای کلمت و درازدره و ده کیان در فاصله کمتر از ۱۰۰۰ تا ۲ هزار متر با جمعیتی بالغ بر ۱۵۰۰ تا ۵ هزار نفر به نسبت‌های مختلف تحت تاثیر پیامدهای منفی این کارخانه‌ی سنگ شکن قرار گیرند. اراضی ملی  مورد نظر تحت مالکیت عرفی دو طایفه بزرگ قلعه سردی و شالو بوده و هرگونه دخل و تصرف در آن سبب پیامدهای اجتماعی می‌گردد و طرح سنگ شکن مورد بحث فاقد مطالعه و پیوست اجتماعی است.

او ادامه داد:  با توجه به اجرای طرح ملی مدیریت یکپارچه حوضه‌ی آبخیز کارون بزرگ (حوضه الگویی رکعت به مساحت ۱۶ هزار هکتار) و قرارگیری این آبراه و حوضه‌ی آبخیز چند هزار هکتاری دره برفی در مرکزیت این طرح، هر گونه احداث کارخانه سنگ شکن در تضاد آشکار با اهداف اکولوژیکی و اجتماعی این طرح ملی و سند ملی حفاظت از محیط زیست کشور است.

این فعال محیط زیستی می افزاید:  دره برفی محل تردد سالیانه گروه‌های مختلف کوهنوردی استان خوزستان و شهرستان های ایذه و دزپارت می‌باشد که هرگونه دخل و تصرف این مسیر را از بین می‌برد. کما اینکه هرگونه دخل و تصرف در این بخش، راه‌های دسترسی مالرو قدیمی و محلی میان ییلاق و قشلاق طوایف و تیره های متعدد که از این دره و تنگه عبور می‌کنند را مسدود می‌کند.

او معتقد است: ایجاد هر گونه مانع در این دره، راه دسترسی در مواقع بروز بحران‌های طبیعی همچون آتش‌سوزی را مسدود می‌سازد و سبب ایجاد خسارت‌های ملی به جنگل، مرتع و پوشش گیاهی دره برفی می‌شود. همچنین حیات وحش تنگه دره برفی یکی از معدود اکوسیستم‌های بر جای مانده از لحاظ تنوع زیستی گیاهی و جانوری است که آلودگی صوتی کارخانه مذکور می‌تواند تا ۲هزار هکتار زیستگاه و پناهگاه حیات وحش را تحت تاثیرات منفی خود قرار دهد. کما اینکه بافت دیواره‌های سنگی به گونه‌ای است که با هر انفجار و یا برداشتی به دلیل لغزندگی دیواره‌های سنگی منجر به فرو ریختن و ریزش کوه و آسیب به دامداران و مردم محلی می‌شود.

کیانی گفت: با توجه به آورد عظیم سیلاب های فصلی این آبراه، هرگونه دستکاری و تخریب در بالا دست به منظور احداث کارخانه سنگ شکن به دلیل عبور خط لوله استراتژیک نفت و گاز و نیز جاده اصلی خوزستان-اصفهان از این آبراه (دره برفی) که سبب  برهم زدن بستر و حریم می‌گردد، مخاطرات و بحران‌های جدی و جبران ناپذیری در هنگام وقوع سیلاب های مخرب برای این  زیرساخت‌های ملی در پی خواهد داشت.

او افزود: پراکنش گرد و غبار به دلیل جهت بادهای غالب به گونه‌ای است که سلامت ساکنین  ۷ روستا با جمعیتی بالغ بر ۵ هزار نفر و نیز ۲ میلیون مسافر در حال عبور از فاصله ۲۰۰ متری این سنگ شکن را تهدید خواهد کرد. علاوه بر آلودگی آب، هوا و خاک، از دیگر پیامدهای تغییر در حریم و بستر این رودخانه فصلی و آبراهه بزرگ دره برفی می‌توان به  تغییر در مورفولوژی, تهدید حیات آبزیان و پرندگان و حیوانات، گل آلود شدن آب رودخانه, سست شدن کناره‌های بستر و تهدید اراضی مستثنیات و ملی و عرفی ساکنان روستاهای اطراف، تخریب باغات پایین دست و  کاهش  شدید گردشگران اشاره کرد.

او در ادامه گفت:  در حال حاضر دو معدن بزرگ و کارخانه‌ی سنگ شکن با ظرفیت بالای ۵۰ سال  در حاشیه رودخانه کارون در شرق شهرستان دزپارت وجود دارد که تمامی نیاز شن و ماسه شهرستان را تامین می‌کند.

در ادامه سلسله بررسی‌ها، مرتضی نوروزی مدیر اداره منابع طبیعی شهرستان دزپارت به خبرنگار ایلنا گفت:  در ادوار گذشته مجوزی برای یک شخص جهت احداث معدن صادر شد که این شخص امتیاز خود را به دیگری فروخت. اداره منابع طبیعی با این طرح مخالفت خود را اعلام داشته، کما اینکه افزایش مساحت نیز اعلام داشته بود. بخشی که ما مخالفت خود را با آن اعلام داشتیم تایید نشد اما بخشی که از قدیم مجوز آن دریافت شده به قوت خود باقی است.

او افزود: درخواست‌های بسیاری در خصوص احداث معدن هر ماهه برای ما از طریق سامانه ارسال می‌شود که به دلیل حساسیت‌های موجود در خصوص حفظ و نگهداری از منابع طبیعی و میراث ملی با مخالفت ما مواجه می شود.

نوروزی در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایلنا که آیا قبول دارید که طبق نظر برخی افراد، بسیاری از مجوزها تحت عنوان معدن، شیوه‌ای قانونی برای زمین خواری، کوه خواری و دره خواری است؟ گفت: قطعا این گفته را تایید می‌کنیم و در این میان برای ما حفظ منابع ملی اولویت دارد.

او تاکید کرد: یک مشکل بزرگی در این میان وجود دارد که تبدیل به قانون شده و باید این موضوع را به عنوان یک خلا قانونی محاسبه کرد، چرا که سامانه اخذ مجوز در زمان بارگذاری یک موعد یک هفته‌ای را تعیین می‌کند و اگر ظرف این مدت جوابی ارسال نشد، به عنوان تایید محاسبه می‌شود. در حالی که کارشناس مربوطه باید این را ملاک قرار بدهد که در موارد این چنینی شاید یک درخواست به زمانی بیش از یک ماه برای ارزیابی‌های تخصصی نیاز داشته باشد.

نوروزی گفت: در سالیان گذشته که اتوماسیونی هم وجود نداشته، متقاضی عمدا نامه دستی را تحویل نمی‌داد تا زمان مشخص طی شود. بسیاری از این مجوزها در گذشته اینگونه بوده است. شما کافیست به منطقه نوترگی ایذه مراجعه کنید و ببینید معادن چه بلایی بر سر منابع طبیعی آورده‌اند. معادن کاملا سود شخصی دارند و ضرر مستقیم آن متوجه منابع طبیعی می‌شود.

محمد داس مه وکیل حقوقی انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان نیز با اعلام فاجعه بزرگ در دزپارت، گفت: اثر طبیعی ارزشمند دره برفی در شهرستان ایذه «دزپارت» در آستانه واگذاری است و باید از این فاجعه بزرگ جلوگیری کرد.

یک کارشناس فنی نیز به خبرنگار ایلنا گفت: در موضوع مربوط به دره برفی، مسائل پیچیده و نادیده انگاشته شده، این واگذاری می‌تواند پیامدهای خطرناک اجتماعی را رقم بزند.

او افزود: اداره صنعت و معدن بدون توجه به این حساسیت‌ها و حتی بدون اطلاع فرمانداری از خلاءهای قانونی در فرآیندی مخفیانه اقدام به صدور مجوز کرده و البته ابعاد دیگر این پرونده که به حدود ۳۰ سال پیش بز می‌گردد جای بررسی و شفافیت سازی از سوی اداره‌ی منابع طبیعی و آبخیزداری را دارد که چگونه مجوز باطل شده  ۳۰ سال پیش اکنون برای فردی غیر بومی صادر و آرامش روانی جامعه محلی را بر هم زده است؟

او تصریح کرد: هر چند فشارهای وارد شده بر اداره حفاظت محیط زیست، محدوده‌ی در معرض تصاحب دره برفی را از ۱۱ هکتار به ۳ هکتار آن هم با الزامات متعدد کوچک کرده است اما صحبت از یک کوهستان عظیم با تنوع زیستی منحصر به فرد است. آغاز بهره‌برداری از این کوهستان یعنی نابودی همیشه این طبیعت بکر و دارایی عرفی مردمانی که صدها سال در این سرزمین زیسته‌اند و از این محوطه تاریخی و طبیعی امرار معاش کرده اند.

ابراهیم جرفی معاون فنی اداره کل منابع طبیعی خوزستان به خبرنگار ایلنا گفت: در جریان ماجرای مطرح شده نیستم. اما بحث معادن در حوزه کاری معاونت حفاظت امور اراضی است. اما این نکته را اشاره کنیم که در راستای مراقبت از منابع طبیعی، با بخش حداقلی طرح‌های احداث معدن موافقت می‌کنیم.

در ادامه، عبدالکریم نجف وند، معاون امور اراضی اداره کل منابع طبیعی خوزستان نیز به خبرنگار ایلنا گفت: این پرونده متعلق به دوره ما نیست. در جریان آن نیستم. اما متولی اصلی ماجرا صنعت معدن است. برای ما ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی تعریف شده است، اگر درخواستی برای ما ارسال شود، زمانی با مخالفت ما مواجه می شود که عرصه، منع قانونی نداشته باشد و شامل محدودیت فنی و حقوقی نشود. کما اینکه با غالب درخواست‌های معدن مخالفت می‌کنیم که همین موضوع باعث شاکی بودن دیگر دستگاه‌ها هم می‌شود.