آینده پیر با خانواده های مثلثی در ایران

به گزارش رکنا به نقل از آرمان امروز: پس از آن که جمعیت کشــور به واسطه سیاست های فرزند آوری افزایش چندانی نداشت و برخی از مسئولین فرمایشات و دوراندیشی رهبر معظم انقلاب را به درستی اجرا نکردند، دبیر ستاد راهبری جمعیت حوزه هــای علمیه گفتــه: »خانواده های ایرانی به دلیل سیاســت جمعیتی که در سال های گذشته اعمال شــد، اکنون به بیماری تک فرزندی مبتال شده است.

«این در حالی است که در حال حاضرحدود ۱۰ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می دهند که نسبت به ۴۰ سال قبل ۲ برابر شــده است و کارشناسان براین باورند که جمعیت سالمند ایران طی ۲۰ سال آینده دو برابر خواهد شد. این مقوله از این جهت حائز اهمیت است، پیری جمعیت درکنار مشــکالت جدی همچون کمبود منابع انسانی و تأثیر منفی بر اقتصاد، سالمت و رفاه اجتماعی، نیازمند امکانات ویژه برای زندگی ســالمندان اســت که هزینه های دولت را به شکل سرســام آوری از جمله نیاز روزافزون به تخت های بیمارســتانی، آسایشــگاه ها، کارکنــان مراقبت هــای بهداشــتی و متخصصان طب سالمندی افزایش می بخشــد. 

همین مســاله باعث شده تا دولت و مجلس با انواع مشوق های مختلــف تلا ش کــرده تا شــهروندان را تشــویق به فرزند آوری کنند. از انواع وام های فرزنــد آوری تا وعده اعطای زمین و کمک سازمان های مختلف در این زمینه، با این حال هنوز هم بسیاری از خانواده ها تمایلی به استفاده از این مشوق ها ندارند و همچنان از زیر بار فرزند آوری شانه خالی می کنند و حداکثر به داشــتن یک فرزند بسنده کنند.

گرچه آمار دقیق و جدیدی از خانواده هــای مثلثی )پدر و مادر و یک فرزند( در ایران منتشر نشده، اما براساس آمار اســتخراج شده از آخرین سرشماری عمومــی نفــوس و مســکن، ۲۵درصد خانواده های ایرانی ۳نفره هستند. آخرین گزارش های مرکز آمار هم نشان می دهد که تنها در شــهر تهران حدود ۳۰درصد از خانوارهای ساکن ۳ نفره هستند. البته پدیده خانواده های تک فرزندی ، نه در ایران که در جهان هم رو به رشد است.

در میان تمام خانوارهای دارای فرزند زیر ۱۵سال در دنیا نســبت تنها یــک فرزند در دهه گذشته افزایش یافته و از ۲۹.۱درصد در سال۲۰۱۱ به ۳۰.۱درصد در سال۲۰۲۱ رسیده و ســهم مادران دارای یک فرزند در پایان دوره باروری هم ۲برابر شــده و از ۱۱درصد به ۲۲درصد رســیده اســت. کودکانی که از داشــتن بــرادر و خواهر محروم می مانند و در آینده واژه عمو، دایی، خالــه و عمه هم کم رنگ تر خواهد شــد. همچنین به گفته کارشناسان، تک فرزندها کمتر با مشــکلات مواجه می شوند و در معــرض تجربه کردن شکســت، ناکامی، رانده شدن و... قرار نمی گیرند یا شرایطی را کــه الزام  بلوغ روحی و روانی اســت، تجربه نمی کنند. در بسیاری از اوقات هم از آنجا که دنیای واقعی کامال مطابق میل و خواسته این کودکان و پاسخگوی توقعات آنها نیست، دچار سرخوردگی و ناسازگاری می شوند.

روانشناســان هم می گویند که در خانواده هــای تک فرزند، برخورداری از فضای زندگی خانوادگی ممکن نیست. دلیلی به نام تربیت و آینده فرزند یوســف بیوک خان، محقق و کارشناس حوزه جمعیت  مــی گوید: » وضعیــت مدارس و تحصیل و بهداشــت و ... بســیار بهتر از گذشــته اســت می گوید: غالب دانش آموزان ما در مدارس ســه شیفته درس می خواندند ولــی الان در برخی مدارس تعــداد دانش آمــوزان از ۲۰ محصل هم کمتر است. بنابراین اگر هم می خواهیم کیفیت فرزندآوری را ارتقاء بخشــیم باید به فکر بهبود بیشتر شاخصه های زندگی باشــیم. الان دولت امکانات و تسهیلا ت خوبی برای فرزند آوری درنظر گرفته است که متناسب با شــرایط هر شهر و استان متفاوت اســت و می تواند به زوجینی که تمایل به فرزنــد آوری دارند کمک حال خوبی باشد! بنابراین نباید به این بهانه ها از زیر بار فرزند آوری شانه خالی کرد. حجت االســالم فوالدی، یکی دیگر از طرفداران طرح کمی فرزند آوری است. وی در برنامه ســبک زندگی گفته بود؛ این یک خطای استراتژیک است که بخواهیم بگوییم نباید کمیت فرزنــد آوری را فدای کیفیت آن کرد. اینکه عده ای می گویند وقتی تعداد فرزندان افزایش پیدا می کند نمی توانند از پس تربیت و هزینه های آن برآیند اصلا درست نیست. باید از این افراد پرسید که تربیت یک فرزند با چند فرزند چه تفاوتی دارد؟ اگر شــما نمی توانید از پس تربیت چند فرزند برآیید بعید اســت که از پس تربیت همان یک فرزندتان هم برآیید!.« از تغییر نگرش تا اعتماد سازی شــهلا کاظمی پــور، جامعه شــناس و جمعیت شناس می گوید: بحث فرزند آوری مقوله بســیار مهم در عین حــال پیچیده ای است و به شاخص های مختلف فرهنگی، اقتصــادی و اجتماعی و تربیتی وابســته اســت. اینکه فقط بگوییــم چند فرزند بیاوریم نه از لحــاظ فرهنگی قابل قبول اســت و نه از منظــر توانایی برای تریبت فرزند توجیه کننده اســت. ضمن آنکه از منظر اقتصادی نیز وضعیت اکثر خانواده هــای ایرانی به گونه ای اســت که حتی از تامین حداقل هــای زندگی و نیازهای فرزندانشان نیز عاجزند چه رسد به اینکه بخواهند فرزند جدیدی هم بیاورند.

البته تغییر سیاست های فرزند آوری دولت ها مقوله ای رایج در تمام دنیاست در گذشته، از آنجاییکه هنوز علم و بهداشــت چندان پیشرفت نکرده بود، کودکان، زیاد فوت می کردند. برای همین سیاست تقریبا تمامی دولتها این بود که مردم را تشویق به فرزند آوری کنند. چون هم باروری و هم مرگ و میر هیچ کدام دست شهروندان نبود. ولی بعدها با پیشــرفت علم، مرگ و میرها به شــدت کاهش پیدا کرد و در عوض روند افزایشی آمارموالید همچنان ادامه داشت. بــرای همین دولت هــا تصمیم گرفتند که سیاست کنترل جمعیتی را در پیش بگیرند. ایران هم از این قاعده مســتثنی نبود. یعنی بعد از آغاز سیاست های کنترل موالید، وسایل کنترل بارداری وارد ایران شد و به سرعت و حتی به صورت رایگان در اختیار شهروندان قرار گرفت. حال اما بعد از ســالها، از آنجاییکه جمعیت اکثر کشورهای جهان و از جمله ایران، به سمت ســالمندی پیش می رود درنتیجه دوباره دولت ها رو به سیاست های تشویقی فرزند آوری آورده اند. یعنی علاوه بر تشویق به فرزند آوری و مهاجــرت پذیری از روش های علمی و مدیریتی رایج برای افزایش جمعیت کشورهایشان استفاده می کنند. وی در خصوص سیاســت های تشویقی فرزند آوری در ایــران نیز می گوید: به نظر من این سیاســت ها چندان موفق نبوده اند. گرچه آقایان معتقدند که این سیاســت ها تازه دو سال است که آغاز شــده و برای قضــاوت در مورد آن زود اســت. آنها می گویند برخی از بندهای این سند به مشکالتی برخورده و بخشی هم هنوز به ســرانجام نرســیده است!.

کاظمی پوردر واکنش به اظهارات اخیر دبیر ســتاد راهبری جمعیت حوزه های علمیه کشورکه جامعه ای که به سمت تــک فرزندی مــی رود را بیمار خطاب کــرده می گویــد: این اســتدلال نمی تواند درست باشد.

واقعیت این است که بخشــی از تمایل جامعه ما برای حرکت به ســمت تک فرزنــدی برمی گردد به شرایط اقتصادی و بخشی هم به مسائل فرهنگی. یعنی سیاســت فرزند کمتر، زندگی بهتــر، در ذهن و فرهنگ مردم ما نهادینه شــده است و به این سادگی ها پاک نمی شود.

ولی این دلیلی برآن نیســت که بخواهیم بگوییــم جامعه ما جامعه بیماری است. تغییر روش زندگی ، تحصیل و مســائل اقتصادی و توقعات بالایی فرزندان از عوامل تشــدید کننده تک فرزندی است هرچند برخی خانواده هــای دارای توان مالی بــالا نیز تمایل زیادی به تک فرزندی دارند. ازســویی برخــی زوج های امــروزی بــه دلیل مشــکلاتی که در دوران کودکی داشته انــد ترجیح می دهند تنهــا یک فرزند داشــته باشــند، اظهار کرد: مشکلات اجتماعــی، بــرآورده نشــدن نیازهای کودکی زوجین، مسئولیت پذیرنبودن، تغیر الگوی زندگی و نهادینه شدن تک فرزندی با سیاست طولانی مدت کاهش جمعیت از عوامل رشــد تــک فرزندی است.

این مدرس دانشگاه همچنین در مورد آثار تک فرزندی بودن برای خود کودکان می گوید: احســاس تنهایی، لجبازی، مصرف گرایی، اعتماد بنفس کاذب داشتن، بروز مشــکالت روحی و روانی برای کودک از آســیب های تک فرزنــدی برای کودک و رواج فرهنــگ فرزند ســالاری، کاهش انسجام خانواده، کم شدن روابط اجتماعی و بلوغ زودرس، ازبیــن رفتن نقش های خواهر وبــرادری، عمه، خاله، عمو و دایی از پیامد های اجتماعی تک فرزندی است.

از جملــه پیامدهای تک فرزندی، کاهش جمعیت کشور و پیری جمعیت است، با کاهش جمعیت یک کشــور، اقتصاد آن با عدم توســعه یافتگی مواجه می شود، جامعه با نوعی بی نشاطی روبرو می شود و امنیت روانی کشور به خطر می افتد./ حمیــد رضا خالدی