بیماری هزار چهره تب مالت در فصل بهار شایع‌تر است / استان اردبیل رتبه چهارم کشوری از نظر ابتلا به تب مالت

به گزارش رکنا، استان اردبیل شهره به سرزمین چشمه‌های بهشتی، به نوعی آیینه تمام نمای گردشگری ایران زمین است که شگفتی طبیعت بی‌نظیر آن، گویای هنرنمایی خالق هستی است. در کنار همه این زیبایی‌های دیدنی و شفگت‌انگیز، آنچه حلاوت سفر به هر مقصدی را برای گردشگران ماندگار و خاطره انگیز می‌کند، حفظ سلامتی و ایمنی گردشگران و مسافران است.

مبحث ایمنی در سفر گسترده و البته چند وجهی است اما آنچه در این مقال مورد توجه است، حفظ سلامتی گردشگران از نظر ابتلا به برخی بیماری‌ها بویژه بیماری‌های شایع در فصل بهار است. بیماری تب مالت از آن دست بیماری هایی است که در هنگامه بهار، ناگاه خودنمایی می‌کند و می‌تواند کام سفر را برای گردشگران و مسافرانی که اطلاعی از این بیماری و نحوه ابتلا به آن ندارند، تلخ کند. این در حالی است که با کمی آگاهی علمی در این خصوص و رعایت توصیه های پزشکی، می‌توان به راحتی، دل به طبیعت شورانگیز و روستاهای سرسبز سپرد و با خیال آسوده از فرآورده های لبنی و گوشتی مناطق روستایی و عشایری استفاده کرد، بی‌اینکه این بیماری به ظاهر ساده اما دردسرساز، سلامتی‌ را تهدید کند. بیماری تب مالت، بیماری عفونی است که اغلب در مناطق روستایی، عشایری و آنجا که دامپروری در آن رایج است؛ بیشتر گزارش می‌شود.  نکته ای که دکتر محمد جعفرزاده، متخصص عفونی و معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل در گفت و گو با ایران آنلاین به آن اشاره کرد. وی در این گفت و گو، ضمن تبیین خطرات و عوامل بیماری‌زا، راهکارهای جلوگیری از ابتلا به این بیماری را نیز تشریح کرد که در پی می‌خوانید.

• آقای دکتر، عامل بیماری‌زایی تب مالت که یک نوع بیماری ( زئونوز) مشترک بین انسان و دام است، چیست و نحوه انتقال آن به انسان چگونه است؟

منشأ بیماری عفونی تب مالت یک نوع باکتری به نام بروسلا است. این بیماری که به طور مستقیم یا غیرمستقیم از حیوانات آلوده به انسان سرایت می‌کند، به طرق مختلف می‌تواند انسان را آلوده کند، اول مصرف فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه مانند شیر، کره، پنیر، بستنی و همینطور مصرف گوشت نیم‌پز و خام، دوم استنشاق عامل بروسلا در مناطق آلوده و سوم نیز تماس پوست زخمی و آسیب دیده با خون و ترشحات آلوده به خون حیوانات مبتلا به تب مالت. نکته دیگر اینکه هم حیوانات اهلی مانند گوسفند، گاو و بز و هم حیوانات غیر‌اهلی و در مواردی نادر، پستانداران دریایی نیز در صورت آلوده بودن می‌توانند عامل انتقال بیماری به انسان باشند، در واقع اینکه تصور کنیم، این بیماری تنها در میان حیوانات اهلی و یا فقط غیراهلی شایع است، کاملا نادرست است.

• بسیاری از بیماری‌ها، آندمیک ( بومی ) مناطق خاصی از کشور هستند، به عنوان مثال بیماری انگلی مالاریا عموماً در مناطق گرمسیر مانند استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان و همینطور برخی مناطق گرم و خشک شایع است، آیا بیماری مسری تب مالت نیز آندمیک است؟
• به طور کلی بیماری تب مالت در اغلب مناطق کشور به طور پراکنده توزیع جغرافیایی دارد اما بر اساس یافته های تحقیقاتی، چند سالی است که این بیماری مسری در مناطق غربی کشور از جمله استان اردبیل بیش از بیش گزارش شده است و این زنگ خطری است که باید راه‌های ابتلا به این بیماری را هم از طریق آگاهی‌بخشی گسترده به جامعه بومی، محلی و روستایی و سایر آحاد جامعه و هم از طریق افزایش پوشش واکسیناسیون دام کنترل و کم کرد. از آنجایی که یکی از مقاصد مهم گردشگران در سفر به هر استانی بویژه استان‌هایی مانند اردبیل مناطق روستایی و عشایری است، آگاهی‌بخشی تولیدکنندگان فرآورده‌های لبنی در این مناطق و نظارت بر نحوه تولید و توزیع اینگونه محصولات ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. آموزش و آگاه کردن جامعه عشایری و روستایی و همینطور فعالان صنعت دامداری با بیماری تب مالت و چگونگی انتقال آن میان دام و انسان، نه تنها می‌تواند به قطع زنجیره بیماری کمک کند بلکه می‌تواند، همچون چتری، حافظ اقتصاد روستایی باشد.
• علائم و دوره درمان این بیماری چگونه است؟ آیا این بیماری در فصل خاصی از سال شیوع بیشتری پیدا می‌کند؟ 

ابتدا باید گفت که دوره نهفته این بیماری، ممکن است بین یک تا سه هفته باشد، از طرفی بنا به وضعیت ایمنی بدن انسان و اینکه آیا فرد مبتلا به بیماری‌های زمینه ای باشد یا خیر، بیماری تب مالت می‌تواند شدت و ضعف داشته باشد اما در مجموع تب، خستگی، ضعف و بی‌حالی، کاهش وزن در مواردی، دردهای گاه به گاه، درد عضلانی و استخوانی و ... می‌تواند از علائم ابتلا به این بیماری باشد. بدتر اینکه، احتمال بزرگ شدن کبد و طحال و در مواردی هر چند نادر اما مهم و خطرناک، درگیری قلبی و حتی درگیری سیستم اعصاب مرکزی از جمله منژیت نیز وجود دارد پس نباید این بیماری هزار چهره را ساده انگاشت.

• با توجه به تشریح علائم بیماری از سوی جنابعالی و تشابه علائم این بیماری با برخی بیماری‌ها مانند آنفولوآنزا و سرماخوردگی، نحوه تشخیص این بیماری و البته درمان آن چگونه است؟

با توجه به اینکه بیماری تب مالت جزو بیماری های هزارچهره است، تشخیص این بیماری با توجه به علائم بیماری و یافته‌های آزمایشگاهی و همینطور بررسی سوابق تماس‌های پرخطر با افراد و حیوانات آلوده، تنها توسط پزشک امکان‌پذیر است. این بیماری با توجه به قسمتی از بدن که میکروب در آن مستقر می‌شود، علائم بسیار متفاوتی از خود نشان میدهد. برای درمان نیز حداقل افراد باید سه ماه تحت نظر پزشک دارو استفاده کنند. از طرفی تشیخص زودهنگام و بموقع برای هر نوع بیماری، نکته طلایی در حفظ سلامت بیماران است. در این خصوص نیز باید افراد بدون اتلاف وقت به پزشک مراجعه و از درمان خودسرانه خودداری کنند. با توجه به اینکه استان اردبیل در بین استان‌های کشور، از نظر ابتلا به بیماری تب مالت، حائز رتبه چهارم و در میان استان‌های مجاور نیز حائز رتبه نخست است، آزمایشگاه‌های تشخیص - طبی که گلوگاه شناسایی بیماری‌های واگیر است و نیز مطلب ها، درمانگاه‌های دولتی و خصوصی، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به طور فعال بیماریابی و مراقبت می‌شوند.

• اشاره فرمودید، استان اردبیل از نظر ابتلا به بیماری تب مالت در بین استان های کشور، حائز رتبه چهارم کشوری است با استناد به این موضوع و  گردشگر پذیر بودن استان اردبیل، چه اقداماتی برای کنترل این بیماری از سوی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل و مراکز بهداشتی استان انجام شده است؟

معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی با ارائه برنامه‌های آموزشی از طریق رسانه‌ها، اقداماتی را در خصوص افزایش آگاهی جوامع شهری و روستایی در نظر گرفته است که این روند همچنان ادامه دارد. از طرفی با توجه به اینکه با فصل زایش و شیردهی دام‌ها مواجه هستیم، پوشش گسترده واکسیناسیون دام نیز با کمک سازمان دامپزشکی استان اردبیل انجام شده و همچنان در حال انجام است. مجموعه این اقدامات که طی سال گذشته نیز انجام شده بود، باعث شد تا سال 1401 موردی از فوت ناشی از ابتلا به بیماری تب مالت در سطح استان نداشته باشیم. خانه های بهداشت و دهورزان و مراکز بهداشت ودرمان توسط مراقبان سلامت آموزش به جوامهع روستایی آموزش می دهند.

• پوشش واکسیناسیون دام ها را در سطح استان اردبیل چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در سال جاری، بالای 80 درصد دام های استان، زیرپوشش واکسیناسیون قرار گرفتند اما اینکه 52 درصد از افرادی که به طور مستقیم با دام‌های واکسینه شده سر و کار داشتند و آلوده به تب مالت شدند جای بررسی دقیق دارد. این احتمال و جود دارد که این بیماران از طرق دیگری آلوده شده باشند.

• برخی کشورهای اروپایی در مهار و ریشه‌کنی این بیماری موفق بوده‌اند. به عنوان یک متخصص عفونی، علاوه بر گسترش پوشش واکسیناسیون دام که قطعاً باید در سطح ملی دنبال شود، چه راهکارهایی برای کنترل این بیماری در استان اردبیل ارائه می‌دهید که البته در سایر استان‌ها نیز بتوان از آن بهره برد؟

• همانطور که اشاره کردید، مهمترین گام، تقویت پوشش واکسیناسیون دام است که باید در سطح ملی دنبال شود که البته این کار در حال انجام است اما نکته دیگر، بالا بردن سطح آگاهی مردم از طریق رسانه‌هاست، به نظرم، متخصصان دامپزشکی، متخصصان عفونی و دیگر متولیان و صاحبنظران باید با هم‌افزایی بیشتر مردم را با این بیماری آشنا کنند.

• چه نکاتی را باید برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری رعایت کنیم؟  

جوشاندن شیر به مدت 20 دقیقه( پس از شروع غل زدن شیر نه پس از روشن کردن شعله)، نگهداری پنیر تازه در آب نمک به مدت سه ماه، استفاده از لبنیات پاستوریزه، استفاده از دستکش و ماسک و عینک توسط دامداران هنگام مواجهه با دام، تغییر روش‌های دامداری سنتی به صنعتی،کاهش تماس انسان با دام و پرهیز از مصرف فرآورده های لبنی و گوشتی غیرپاستوریزه بویژه در سفر.

• چه توصیه ای به گردشگران دارید؟

با توجه به گردشگر پذیر بودن استان اردبیل، به گردشگران توصیه میشود، از خرید گوشت از مراکز عرضه بین جاده‌ای و اماکنی که کشتار خارج از کشتارگاه و غیربهداشتی دارند، به شدت خودداری کنند و هنگام سفر به اقصی نقاط استان، گوشت مورد نیاز را تنها از مراکز عرضه بهداشتی که تحت نظارت سازمان دامپزشکی است، خریدادری کنند. در مورد خرید محصولات لبنی نیز باید همین نکته مورد توجه قرار گیرد.

• ماندگاری عامل بیماری‌زایی تب مالت در فرآورده‌های غذایی به چه میزان است؟

این موضوع بستگی به رطوبت، حرارت و نوع ماده غذایی دارد، باکتری بروسلا در گوشت یخ زده تا دو هفته و در خامه آلوده بین 4 تا 6 هفته ماندگاری دارد، حتی در پنیر نمک زده نیز مدت ها باقی می ماند، بنابراین بهترین راه برای جلوگیری از ابتلا به بیماری تب مالت، پیشگیری و توجه به نکات بهداشتی هنگام خرید مواد غذایی لنبی و گوشتی و همینطور مواجهه با حیوانات است.

• آقای دکتر، ابتلا به تب مالت می‌تواند ایمنی دایمی در فرد ایجاد کند یا احتمال ابتلای دوباره وجود دارد؟

طبق تحقیقات علمی- پزشکی، فرد پس از بهبودی هم در صورت مواجهه با عامل بیماری‌زا می‌تواند به این نوع بیماری مبتلا شود بنابراین همانطور که تأکید شد بهترین راه، توجه به همان نکات پیشگیرانه است.

• رسانه ها، چگونه می توانند در این زمینه یاریگر نظام سلامت باشند؟

آنچه از رسانه ها انتظار می رود، درج مطالب علمی و معتبر پزشکی است. گفت و گو با متخصصان و پزشکان محقق و دامپزشکان در خصوص هر نوع بیماری با هدف آگاهی بخشی مردم و نه ایجاد رعب و و حشت در جامعه می تواند، نظام سلامت را در ریشه کنی بسیاری از بیماری ها بویژه بیماری های نوظهور یاری کند. آنچه که لازم می دانم بر آن تأکید کنم این است که نباید اجازه دهیم، هر فردی در حوزه پزشکی اظهار نظر کند چرا که نقطه نظرات غیرعلمی و به دور از پشتوانه پژوهشی می تواند به جای کمک به مردم و نظام سلامت کشور، لطماتی را به آن وارد کند. بنابراین از رسانه ها به عنوان پیشگامان عرصه اطلاع رسانی و آگاهی بخشی می خواهیم، همواره در خط مقدم رسالت خویش گام بردارند و دست آنها که برای کمک به ارتقای سلامت مردم می کوشند، به گرمی می فشریم.

 شیدا جعفری خانقاه