از بین رفتن استاندارد آلایندگی خودروهای داخلی، مدتی بعد از تولید / کددار شدن قطعات آلایندگی راهی برای حذف اجاره کاتالیست

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، آلودگی هوا یکی از مهمترین معضلات محیط زیستی تهران و بسیاری از دیگر کلانشهرهای کشور که نه تنها سال هاست حل نشده باقی مانده، بلکه در چند سال گذشته از پایتخت به دیگر شهرهای بزرگ کشورمان سرایت کرده است و با این که قوانین و مقررات متعددی در این حوزه وجود دارد، اجرای اغلب مصوبات مربوط به آلودگی هوا در کشورمان روی زمین مانده است و وضعیت این پدیده آن قدر بحرانی شده که اخیرا مسئولان سازمان محیط زیست اعلام کرده اند که در سال گذشته حدود 21 هزار مرگ منتسب با آلودگی هوا در ایران به ثبت رسید.

83 درصد آلودگی هوای تهران ناشی از منابع متحرک است

با وجود این که هم منابع ثابت نظیر کارخانجات، کارگاه های صنعتی، نیروگاه ها، مجتمع های اداری و تجاری، منازل مسکونی، واحدهای کشاورزی و دامپروری، سایت های مدیریت پسماند و ... در ایجاد آلودگی هوای کلانشهرها نقش دارند، اما معمولا نقش اصلی در تشدید آلودگی هوای شهرهای بزرگ را منابع متحرک شامل تریلی ها، کامیون ها، اتوبوس های درون شهری و برون شهری، وانت ها، خودروهای سواری، موتورسیکلت ها و ... ایفا می کنند؛ به نحوی که مطابق آمارهای رسمی، در شهر تهران منابع متحرک حدود 83 درصد در آلودگی هوا سهم دارند و سهم منابع متحرک در آلودگی هوای سایر کلانشهرها نیز به طور متوسط حدود 70 درصد است.

در این میان با توجه به نقش مهم منابع متحرک در ایجاد آلودگی هوا در کلانشهرها، سازمان محیط زیست از گذشته اقدام به اعمال استانداردهای آلایندگی برای تولید خودروهای دیزلی و خودروها و موتورسیلکت های بنزینی تولید داخل کرده است؛ استانداردهایی که البته هرچند سال یک بار سختگیرانه‌تر می شوند و معمولا تغییر این استانداردها باعث بروز اختلافاتی بین تولیدکنندگان کامیون، اتوبوس، خودرو و موتورسیکلت با سازمان محیط زیست می شود؛ به طور مثال، در سال 97 که سازمان محیط زیست اعلام کرد موتورسیلکت های فاقد استاندارد یورو 4 نباید تولید شوند، این مساله با مقاومت موتورسازان روبه‌رو شد و چند ماهی طول کشید تا این دستور عملیاتی شود.

همچنین با وجود این که از ابتدای دهه 90 کارشناسان محیط زیست تاکید داشتند که موتورسیکلت های کاربراتوری سهم بسیارزیادی در آلودگی هوای کلانشهرها دارند، اما چند سالی طول کشید که تولید این موتورسیکلت ها متوقف شود و تازه از سال 95 بود که واردات و از سال 96 بود که تولید موتورسیکلت های کاربراتوری متوقف شد؛ اتفاقی که به صورت مشابه درباره نصب فیلتر جاذب دوده روی اتوبوس های شهری و برون شهری رخ داد و چند سالی طول کشید تا سازمان محیط زیست دولت را مجاب کرد که بودجه لازم برای این اقدام را تامین کند و شهرداری‌های کلانشهرها و شرکت های تعاونی مسافربری را نیز موظف کرد که روی اتوبوس های خود، فیلتر جاذب دوده نصب کنند.

آخرین استانداردهای آلایندگی تعیین شده برای انواع وسایل نقلیه

با وجود این که همه خودروسازان، تولیدکنندگان موتورسیکلت و تولیدکنندگان انواع خودروهای سنگین، براساس قانون موظف به رعایت استانداردهای آلایندگی سازمان محیط زیست هستند و این استانداردها نیز معمولا در خود کارخانجات تولیدکننده رعایت می شود، اما معمولا خودروها، موتورسیکلت ها و اتوبوس های داخلی، مدتی بعد از این که از کارخانه خارج می شوند، به دلیل معیوب شدن قطعات داخلی، طولانی بودن بازه زمانی آزمون های معاینه فنی و ضعف نظارتی برخی مراکز معاینه فنی، استانداردهای اولیه خود را از دست می دهند و از وسایل نقلیه دارای استاندارد آلایندگی، به وسایل نقلیه دودزا تبدیل می شوند.

داریوش گل علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست ضمن اشاره به این نکته در گفت و گو با رکنا، درباره آخرین استانداردهای آلایندگی تعیین شده برای انواع وسایل نقلیه توضیح داد: آخرین استاندارد آلایندگی تعیین شده برای موتورسیکلت ها که همچنان پابرجاست، استاندارد یورو 4 است. البته با این توضیح که تولید موتورسیلکت های کاربراتوری متوقف شده است و اکنون صرفا موتورسیکلت های انژکتوری دارای استاندارد یورو 4 تولید می شود. همچنین سازمان محیط زیست برای عمومی خودروهای سواری استاندارد یورو 5 را تعیین کرده است و به صورت دوره ای بر خطوط تولید همه خودروسازان نظارت دارد.

وی افزود: سازمان محیط زیست برای تولید خودروهای دیزلی سه نوع استاندارد تعیین کرده است، یکی استاندارد یورو 4 به شرط داشتن فیلتر جاذب دوده، یکی استاندارد یورو 5 EEV و یکی هم استاندارد یورو 6. اکنون هم این استانداردها توسط عموم تولیدکنندگان داخلی خودروهای دیزلی و خودروها و موتورسیکلت های بنزینی رعایت می شود. البته سازمان محیط زیست قصد دارد در آینده نزدیک تولید خودروهای دارای استاندارد یورو 4 با داشتن فیلتر جاذب دوده را متوقف کند و فقط به خودروهای دارای استاندارد یورو 5 EEV و یورو 6 مجوز تولید بدهد، زیرا فیلتر جاذب دوده، قطعه ای خارج از سیستم موتوری خودروهای دیزلی محسوب می شود که از طرف کارخانه تولیدکننده روی این خودروها قرار داده نشده و بعدا به آنها اضافه شده است، ولی ما قصد داریم به سمت استانداردهایی حرکت کنیم که از ابتدای تولید یک خودروی دیزلی، توسط تولیدکننده آن رعایت شده باشد.

نحوه بررسی استانداردهای آلایندگی وسایل نقلیه توسط شرکت های بازرسی

گل علیزاده درباره نحوه بررسی میزان رعایت استانداردهای آلایندگی تعیین شده توسط سازمان محیط زیست در وسایل نقلیه تولید داخل توضیح داد: شرکت های بازرسی مختلفی وجود دارند که صلاحیت آنها توسط سازمان ملی استاندارد تعیین شده است و این شرکت ها از طرف سازمان استاندارد و سازمان محیط زیست، مامور انجام نظارت های دوره ای بر خودروها و موتورسیلکت های تولیدشده در کشور هستند و به صورت دوره ای این وسایل نقلیه را هم از نظر استانداردهای فنی و هم از نظر استانداردهای آلایندگی بررسی می کنند.

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست ادامه داد: شرکت های مذکور از خطوط تولید خودرو و موتورسیکلت به صورت رندوم نمونه برداری می کنند و ضمن این که استانداردهای فنی تعیین شده توسط سازمان ملی استاندارد را درباره نمونه های برداشته شده بررسی می کنند، این نمونه ها را برای مراکز آزمون آلایندگی خودرو یا موتورسیکلت می فرستند. در آن مراکز نیز تست های مربوطه انجام می شود و میزان آلایندگی هر وسلیه نقلیه با استانداردهای تعیین شده توسط سازمان محیط زیست انطباق داده می شود.

وی در ادامه اظهار داشت: شرکت های بازرسی، بعد از هر نمونه برداری و انجام تست آلایندگی وسایل نقلیه، نتیجه گزارش های مربوطه را به سازمان محیط زیست تحویل می دهند و سازمان نیز این گزارش ها را بررسی می کند و در صورت تایید نتایج گزارش ها، مجوز شماره گذاری خودروها یا موتورسیلکت های مربوط به آن خط تولید را به پلیس راهور می دهد. پلیس نیز بعد از تایید سازمان محیط زیست، در صورتی که سازمان ملی استاندارد هم استانداردهای فنی آن خودروها یا موتورسیکلت ها را تایید کرده باشد، شماره گذاری وسایل نقلیه خط تولید مربوطه را انجام می دهند.

از دست رفتن استاندارد آلایندگی وسایل نقلیه داخلی، مدتی بعد از تولید

گل علیزاده با تاکید بر این که عمده وسایل نقلیه سبک و سنگین تولید داخل اعم از دیزلی و بنزینی، مدتی بعد از تولید، استانداردهای آلایندگی خود را از دست می دهند، عنوان کرد: معمولا خودروهای سبک و سنگین و موتورسیلکت های نوشماره تولید داخل دارای استانداردهای آلایندگی تعیین شده هستند، اما در زمان تردد این وسایل نقلیه، اتفاقاتی می افتد که رفته رفته برخی قطعات مربوط به جلوگیری از آلایندگی این وسایل نظیر کاتالیست، کنیستر و فیلتر جاذب دوده، فرسوده می شود و کارایی خود را از دست می دهد و در چنین شرایطی، خودروها یا موتورسیکلت ها از حالت استاندارد آلایندگی خارج می شوند.

وی در ادامه تاکید کرد: مراکز معاینه فنی، نقش مهمی در نظارت بر جلوگیری از آلایندگی موتورسیلکت ها و خودروهای سواری و دیزلی دارند و باید در آزمون های معاینه فنی حتما بر کارایی و سالم بودن قطعات مربوط به جلوگیری از آلایندگی وسایل نقلیه نظارت کنند. البته متاسفانه بازه زمانی برگزاری آزمون های معاینه فنی طولانی است و بعضا وسایل نقلیه نوشماره، پیش از این که موعد معاینه فنی آنها فرا برسد، کارایی قطعات آلاینده خود را از دست می دهند و با این که هنوز نسبتا نو هستند، اما به وسایل نقلیه دودزا تبدیل می شوند.

لزوم تشدید نظارت های معاینه فنی و کوتاه شدن بازه زمانی آن

گل علیزاده با بیان این که قطعات ویژه ای در هر وسیله نقلیه برای کنترل آلودگی هوا وجود دارد، عنوان کرد: تمام موتورسیکلت ها، خودروهای سواری و خودروهای سنگین از قطعات ویژه ای برای مقابله با آلایندگی برخوردار هستند که کاتالیست یا فیلتر جاذبه دوده فقط دو مورد از آنها هستند. وجود این تجهیزات در هر وسیله نقلیه باعث استاندارد بودن آنها از نظر میزان تولید آلایندگی می شود، اما وقتی این تجهیزات فرسوده می شود یا کارایی خود را از دست می دهد، آن وسیله نقلیه دیگر استانداردهای اولیه تعیین شده را ندارد و عملا از حالت استاندارد خارج می شود.

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست ادامه داد: ما برای این که بتوانیم در طول زمان استفاده از موتورسیکلت ها، خودروهای سواری و خودروهای سنگین، استاندارد آلایندگی آنها را حفظ کنیم، باید بازه زمانی دوره های برگزاری آزمون های معاینه فنی را برای عموم وسایل نقلیه کوتاه‌تر کنیم و نظارت های معاینه فنی بر این وسایل را نیز تشدید کنیم تا زودتر و دقیق‌تر متوجه فرسودگی یا معیوب شدن قطعات مقابله با آلایندگی وسایل نقلیه شویم و رانندگان را موظف کنیم که قطعات معیوب خود را هرچه سریع‌تر تعویض کنند.

وی در ادامه اظهار داشت: علاوه بر تشدید نظارت های معاینه فنی، برخورد مستقیم پلیس راهور با خودروهای دودزا نیز می تواند کمک زیادی به کاهش میزان تردد این خودروها در سطح شهر داشته باشد. البته در شرایط عادی ممکن است نیروهای پلیس متوجه دودزا بودن یک وسیله نقیله نشوند، اما اگر این وسیله در شرایط حاد آلایندگی قرار داشته باشد و دود آلاینده خروجی از اگزوز موتورسیلکت یا خودروی سبک یا سنگین کاملا به چشم بیاید، پلیس می تواند طبق قانون با آن خودرو برخورد کند.

رواج تخلف اجاره کاتالیست برای آزمون معاینه فنی در سال های اخیر

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست در بخش دیگری از صحبت های خود به موضوع استفاده از کاتالیست های اجاره ای برای شرکت در آزمون معاینه فنی خودروهای سواری اشاره کرد و گفت: معضل مهمی که بعضا درباره معاینه فنی خودروهای سواری مشاهده می شود و متاسفانه در سال های اخیر رواج یافته است، این است که رانندگان خودروهایی که کاتالیست آنها بر اثر مرور زمان و کارکرد بالای خودرو معیوب شده است، به جای این که یک کاتالیست جدید بخرند، پیش از شرکت در آزمون معاینه فنی، قطعه کاتالیست را از برخی فروشگاه های لوازم یدکی یا مکانیکی های متخلف اجاره می کنند و بعد از آزمون نیز قطعه اجاره ای را به این مراکز تحویل می دهند و به این ترتیب آزمون آلایندگی معاینه فنی را دور می زنند.

وی افزود: قطعه کاتالیست نقش مهمی در کاهش آلایندگی خودروهای سواری دارد، اما این قطعه معمولا بعد از 80 هزار کیلومتر کارکرد یک خودرو، فرسوده می شود و راننده باید کاتالیست خودروی خود را تعویض کند. ولی متاسفانه در سال های اخیر که قیمت لوازم یدکی خودرو به شدت افزایش یافته، خرید کاتالیست نیز برای برخی رانندگان دشوار شده است و بعضی رانندگان به دلیل مشکلات مالی یا اهمیت ندادن به لزوم مشارکت همه شهروندان در مقابله با آلودگی هوا، حاضر به تعویض کاتالیست فرسوده خود نیستند و وقتی این قطعه معیوب می شود، آن را از خودروی خود خارج می کنند و صرفا در هنگام شرکت در آزمون معاینه فنی، از کاتالیست اجاره ای استفاده می کنند.

دستگاه های نظارتی با اجاره دهندگان کاتالیست برخورد کنند

گل علیزاده درباره مهمترین راهکارهای مقابله با تخلف اجاره کاتالیست در خودروهای سواری پیش از انجام آزمون های معاینه فنی توضیح داد: تشدید مقررات مربوط به آزمون های معاینه فنی، از جمله مهمترین راهکارهای لازم برای مقابله با پدیده کاتالیست های اجاره ای است، اما با توجه به این که متاسفانه این تخلف در سال های اخیر گسترش یافته است، مسئولان دستگاه های نظارتی علاوه بر این اقدام، باید به صورت جدی با فروشگاه های لوازم یدکی و مکانیکی های متخلف که اقدام به اجاره کاتالیست می کنند، برخورد کرده و آنها را اعمال قانون کنند. همچنین کارگروه نظارت بر مراکز معاینه فنی خودروهای سبک وسنگین نیز باید نظارت های خود را تقویت کنند تا تخلف مربوط به اجاره کاتالیست یا پذیرفتن آزمون خودروها بدون نظارت بر اصالت کاتالیست آنها در خود مراکز معاینه فنی رخ ندهد.

وی در ادامه تاکید کرد: راهکار دیگری که می تواند نقش مهمی در مقابله با تخلف کاتالیست اجاره ای داشته باشد و اخیرا سازمان محیط زیست نیز برای عملیاتی کردن آن برنامه ریزی کرده است، کددار شدن قطعه کاتالیست و سایر قطعات مربوط به مقابله با آلایندگی در خودروها در هنگام تولید و البته در خود مراکز معاینه فنی است؛ زیرا اگر این قطعات کددار شود و کد مربوط به هر قطعه در آزمون معاینه فنی هر خودروی سواری به صورت سیستمی ثبت شود، دیگر کسی نمی تواند از قطعه خودرویی دیگر برای پاس کردن آزمون آلایندگی خودروی خود استفاده کند یا پیش از شرکت در آزمون معاینه فنی، کاتالیست یا سایر قطعات آلایندگی را از مراکز متخلف اجاره کند.  

مسئولیت اجتماعی عموم شهروندان برای تعویض به موقع قطعات آلایندگی

گل علیزاده در بخش پایانی صحبت هایش با تاکید بر مسئولیت اجتماعی عموم شهروندان برای تعویض قطعات آلایندگی وسایل نقلیه خود در هنگام معیوب شدن آنها، گفت: عموم مردم بخصوص رانندگان خودرو، موتورسیکلت، وانت، کامیون و اتوبوس باید توجه داشته باشند که وقتی قطعات جلوگیری کننده از آلودگی هوا در وسیله نقیله آنها معیوب می شود و آنها این قطعات را به موقع تعویض نمی کنند، آلودگی حاصل از این وسیله نقلیه اول از همه خود آنها و خانواده‌شان را تحت تاثیر قرار می دهد و بعد هم به سایر افراد جامعه آسیب می زند.

وی در پایان تصریح کرد: همه رانندگان وقتی قطعات فنی وسیله نقلیه آنها نظیر لاستیک یا باتری معیوب می شود، حتما آن قطعه را تعویض می کنند تا وسیله نقلیه آنها بهتر کار کند. اما متاسفانه بسیاری از رانندگان زمانی که قطعات مربوط به آلایندگی مثلا کاتالیست یا کنیستر آنها خراب می شود، حاضر به تعویض این قطعات نیستند، چون بدون قطعات آلایندگی نیز خودرو کار می کند. رانندگانی که خود را ملزم به تعویض به موقع قطعات آلایندگی نمی دانند، باید توجه داشته باشند که خراب شدن این قطعات شاید باعث از کار افتادن خودروی آنها نشود، اما سلامت عموم مردم را به خطر می اندازد.