گنجینه ای مخفی از طرح های فرش‌های ایرانی در موزه فرش ایران/ چرا در حوض های موزه فرش گل کاشته شد

امروز روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی است. در قطعنامه شماره پنج دوازدهمین مجمع عمومی کمیته بین المللی موزه ها ایکوم (ICOM) که در 28 می1977 میلادی در مسکو برپا شد، روز 18 می برابر با 28 اردیبهشت به عنوان روز جهانی موزه ها اعلام شد.

1800 قطعه فرش در موزه فرش وجود دارد؛ تنها صد قطعه به نمایش گذاشته می شود

موزه فرش ایران در سال 1356 افتتاح شد. هدف از طراحی و بهره برداری آن نیز پژوهش و ساخت میعادگاهی برای بافته های داری ایرانی بوده است. این موزه دارای کتابخانه، کافه تریا، تالار نمایش فرش و گالری نمایش آثار مرتبط با فرش است. موزه فرش ایران، جزء معدود موزه هایی است که صرفا برای موزه بودن ساخته شده است و مثل سایر موزه ها، با تغییری کاربری به موزه تبدیل نشده است. طبق اسنادی که از این موزه در دست است، این موزه با حدودا 70 فرش، کار خود را آغاز می کند. رفته رفته، با اهدا و اضافه شدن فرش های جدید، اکنون تعداد این فرش ها به 1800 قطعه رسیده است که این موزه برای نمایش صد قطعه از آن ها فضا دارد. باقی این فرش ها در مخازن مخصوص نگه داری می شوند و به صورت دوره ای به نمایش در می آیند.

سجاد نوروزیان، مدیر موزه فرش ایران است. او در گفت و گو با رکنا با اشاره به اینکه برای توسعه فضای موزه فرش باید اقدامات زیرساختی انجام شود می گوید: از آنجایی که برخی از فرش های که ابعاد وسیعی دارند و به صورت پیش بینی نشده به موزه اهدا شدند، نمی توان با فضای کنونی آن ها را به نمایش گذاشت. در این راستا در تلاش هستیم تا فضایی برای نمایش آثار بیشتری در موزه ایجاد شود.

نوروزیان معتقد است باید موزه فرش در سنوات گذشته به محلی برای پژوهش تبدیل می شده تا تمام کسانی که می خواهند دستاوردی در حوزه فرش ایرانی داشته باشند، به این موزه مراجعه کنند. وی در این راستا می افزاید: ما در موزه فرش و در راستای گام برداشتن در این مسیر، 20 نشست تخصصی و 10 کارگاه جدی در حوزه انتقال تجربیات برای علاقه مندان به موزه فرش برگزار کردیم.

گنجینه ای از طرح فرش‌های دیده نشده در موزه فرش ایران

وی با اشاره به اینکه موزه فرش در بخش بافته های داری، دو بخش طرح ها و بافته های طرح است، می گوید: موزه فرش در بخش طراحی، یک گنجینه بسیار شگفت انگیز دارد که به دلایل مختلفی از جمله حق کپی رایت ، همچنان طرح ها به نمایش در نیامده است؛ بنابراین آن ها را در مخازن نگه می داریم. باید شیوه ای برای ارائه این طرح ها پیدا کنیم تا حقوق مالکیت معنوی این طرح ها حفظ شود. بخشی از این طرح ها صرفا متعلق فرد خاصی نیست و برای مردم است. با این وجود، همانقدر که نمایش دادن آن ها به  مفید است، می تواند مضر هم باشد.

مدیر موزه فرش در تبیین گفته هایش می افزاید: ایران سهم خود را در صادرات و تولید فرش دستباف در بازارهای جهانی به مقدار قابل توجهی از دست داده است. نمایش این طرح ها باعث می شود که ظرفیت های انحصاری خودمان را از دست دهیم. در این راستا در نظر داریم از بخش خصوصی و تولیدکنندگان به همراه سایر نهادهای مرتبط دعوت کنیم تا با ارائه راه حل، هم جنبه اقتصادی طرح های مخازن را فعال کنیم و هم طرح ها نمایش داده شوند. با موانع بر سر راه، این کار خیلی آسان به نظر نمی رسد؛ اما دست یافتنی است. این کار بروکراسی های خاص خود را دارد که امیدواریم زودتر طی شود.

وی با اشاره به اینکه این موزه بودجه مستقلی ندارد می گوید: امسال وزارت میراث فرهنگی، برای نگهداری موزه ها بودجه قابل توجه تری در اختیار قرار داده است و امیدواریم مشکلات به زودی مرتفع شود.

می توان فرش های موزه فرش را در موزه های داخلی و بین المللی به نمایش گذاشت

سجاد نوروزیان، می گوید: می توان اشیاء درون مخزن موزه ها را به صورت دوره ای منتقل کرد؛ اما موضوع انتقال فرش، کمی متفاوت است. بعضی از فرش ها را نمی توان از مخزن بیرون آورد؛ چراکه شیوه نگهداری آن ها مهم است. البته بعضی از آن ها را می توان به موزه های داخلی و حتی بین المللی منتقل کرد و تا دهه هفتاد نیز این کار انجام می شد؛ اما بعد از آن، رها شد. بافته های داری، شامل گلیم، زیلو، قالی و فرش است و هر کدام از این ها در هر جای ایران سبک خاص خودش را دارد و می توان آن ها را در دیگر شهرها به نمایش گذاشت. می توان نمایش این آثار را به صورت دوره ای دنبال کرد. 

مدیر موزه فرش در خصوص شیوه های نگهداری فرش ها می افزاید: مخزن موزه فرش ساختار جالبی دارد؛ یعنی فرش ها در یک دمای مناسب با یکسری کنترل شاخص ها از جمله رطوبت، حشرات موذی و... نگهداری می شود. همچنین به صورت دوره ای، هر شش ماه تا یک سال، در محوطه باز با نظارت کارشناسان، امین اموال، موزه داران و متخصصین موزه فرش هوادهی می شوند و سپس آن ها را در مخزن قرار می دهند.

عدم ارتباط موزه فرش با فعالان حوزه فرش اشتباه است

سجاد نوروزیان می گوید: در حوزه فرش، فقط موزه فرش با وزارت میراث فرهنگی در ارتباط است. سایر حوزه ها از جمله تولید، صادرات، تامین مواد اولیه و... بر عهده وزارت صمت، مرکز ملی فرش و شرکت سهامی فرش است. سال های سال است که موزه فرش ارتباطی با تولیدکنندگان، صادر کنندگان و فعالان حوزه فرش نداشته و این مسئله اشتباهی است. ما تلاش کردیم این همراهی شکل بگیرد. در این راستا آثار هنرمندان در حوزه فرش، در موزه فرش به نمایش گذاشته می شود. 

مدیر موزه فرش می افزاید: موزه فرش وضعیت نسبتا خسته ای دارد و امیدواریم از این حال نجات پیدا کند. این موزه یک موزه تخصصی است و خانواده ها ترجیح می دهند برای تفریح، به کاخ موزه ها سر بزنند. در همین راستا، یکی از کارهای جدید موزه فرش این است که آن را به محلی برای بازدیدهای خانوادگی تبدیل کنیم. میزان ارزش بافت های داری، باید به نسل های بعد منتقل شود. در دستور کار داریم تا ارتباطات بین نسلی را در موزه فرش افزایش دهیم و فرش را از گذشته به آینده وصل کنیم. این اتفاقی است که در بسیاری از کشورهای دنیا درحال انجام شدن است؛ ولی در ایران اصلا رخ نداده و ما می خواهیم این مهم در کشورمان رقم خورد.

دانش آموزان تقارن و هارمونی رنگ را از موزه فرش بیاموزند

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر رویکرد موزه ها در دنیا به سمت آموزش رفته است، می گوید: موزه ها نمایشگاه دستاوردهای گذشته بشر هستند و اگر قرار باشد یک نفر آنچه در گذشته رخ داده است را در یک جا ببینید و لمس کند، در موزه اتفاق می افتد. اگر قرار باشد گذشته را به آینده وصل کرد، باید کودکان را با موزه ها آشنا کنیم. اگر نتوانیم موزه ها را به عنوان پایگاه های نمایش دستاورد به کودکی که قرار است آینده را بسازد ارتباط برقرار کنیم اتوماتیک این ها را دارید جدا کمی کنید. این پایگاه ها نباید فقط محل مراجعه افراد بالای 40 یا 50 سال شود. 

نوروزیان در خصوص آموزش کودکان در موزه ها می گوید: منابعی که در کتابخانه موزه فرش وجود دارد بسیار متنوع و غنی است. همچنین طرح های موزه فرش و نمونه های بافته شده فرش ها بی نظیر است که می تواند با رعایت پروتکل های خاص، برای آموزش مورد استفاده قرار گیرد. مثلا طرح های فرش، برای دانش آموزان بهترین نمونه عینی برای آموزش تقارن محوری و نقطه ای است. همچنین ترکیب و هارمونی رنگ نیز در فرش ها برای دانش آموزان بسیار آموزنده است.

چرا حوض های موزه فرش ایران به جایی برای کاشت گلدان تبدیل شد؟

وی در پاسخ به اینکه چرا آبان ماه سال گذشته، حوض های این موزه تبدیل به گلدان شد می گوید: تقریبا بیست سالی است که آب در این حضو ها جریان پیدا نمی کند. دلیل این است تمام مخازن و زه کشی لوله هایش ترکیده است و فعلا امکان بهره برداری وجود ندارد. از آنجایی که این حوض ها بیرون از موزه بود، به محلی برای نگهداری ابزار و لوازم معتادان تبدیل شده بود و حتی در آن ادرار و مدفوع نیز وجود داشت.

مدیر موزه فرش ایران با بیان اینکه باید هر روز صبح داخل این حوض ها تمیز می شد می گوید: با شهرداری منطقه و وزارت خانه در خصوص این موضوع صحبت کردیم تا بودجه ای برای بازسازی حوض ها تامین شود. از آنجایی که این حوض ها روی چاه آب پارک لاله هم قرار دارد، کار مرمت آن ها بین بخشی شد. با این وجود، زمانی که خواستیم کار مرمت را آغاز کنیم، زمستان بود و بازسازی به منابع بیشتری نیاز داشت. ما به صورت موقت سعی کردیم حوض ها را از این وضعیت نجات دهیم و به صورت موقت آن ها را به باغچه تبدیل کردیم تا با یک فرایند برگشت پذیر بتوانیم حوض ها را نجات دهیم.

بعید است دوباره در این حوض های موزه فرش آب جاری شود

نوروزیان با بیان اینکه بعید است که دوباره آب در این حوض ها جاری شود می افزاید: تهران درگیر تنش های آبی است، حتی حوض های بزرگ تهران نیز دیگر پر آب نمی شوند؛ اما از دوستان فعال در حوزه معماری خواستیم المانی شبیه آب در حوض ها طراحی کنند تا هم هویت اصلی آن را حفظ کنیم و هم با محدودیت ها هماهنگ شویم. تلاش این بود که این کار در دی ماه انجام شود اما به خرداد ماه منتقل شده است. ما باید در موزه ها در نهایت زیبایی و خوش سلیقگی شرایطی را فراهم کنیم که خانواده ها سر بزنند. 

وی در ادامه می افزاید: حتی کسانی که خانه شان در خیابان کارگر بود، بیشتر موزه هنرهای معاصر را می شناختند تا موزه فرش! اما اکنون اوضاع رو به بهبود است و در شش الی هفت ماه گذشته اتفاق خوبی که افتاد این بود که مردم فهمیدند چیزی به نام موزه فرش نیز وجود دارد. امیدواریم بخشی از سرگرمی های خانوادگی با رعایت تمام پروتکل های مراقبتی در موزه رقم خورد. ما قصد داریم با ایجاد خدمات جانبی و جذابیت های مکمل، موزه گردی را در برنامه خانواده ها قرار دهیم. کسانی که دغدغه ایران و فرهنگ دارند؛ اما موزه ها را نمی شناسند و موزه گردی در برنامه هایشان نیست باید در تغییر رویه کاری خود.