جزئیات بحران کاهش جمعیت در ایران/ 150 هزار جوان در انتظار مهاجرت از کشور

نرخ رشد جمعیت کشور ممکن است تا 15 سال دیگر احتمالاً به صفر می رسد. مدت هاست هشدار هایی برای توقف رشد جمعیت کشور داده می شود. به گفته کارشناسان، کاهش نرخ رشد جمعیت تک عاملی نیست و از دهه 80 کاهش نرخ رشد جمعیت در ایران پیش بینی می شد. به نظر می رسد باید برنامه های جامع و تخصصی در حوزه جمعیت کشیده شود.

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، بنابر اظهارات رئیس کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و طبق برآوردهای انجام شده بر مبنای نتایج سرشماری، جمعیت ایران در پایان سال ۱۳۹۹ به حدود ۸۴ میلیون نفر رسیده است؛ مطابق نتایج سرشماری، نرخ رشد جمعیت از ۳.۲ درصد در سال ۱۳۶۵ به ۱.۲۹ درصد در سال ۱۳۹۰ و ۱.۲۴ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است. برآوردها نشان می ‌دهد که نرخ رشد طبیعی جمعیت در حال حاضر به کمتر از ۱ درصد (۰.۷۳ درصد) رسیده است، ضمن آنکه پیش ‌بینی می‌ شود در سال‌ های آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه باشیم؛ مطلوب نبودن این اتفاق ناظر بر این است که هر زمان نرخ رشد جمعیت کاهش پیدا کند، درصد جمعیت سالخورده‌ ها زیاد و افراد در معرض کار کم می ‌شوند.

فارغ از شرایط اقتصادی و شیوع کرونا، آنچه نرخ رشد جمعیت در آینده را تعیین می‌ کند، به ساختار سنی جمعیت و متولدین دهه ۶۰ و بعد از آن بازمی ‌گردد، به عبارتی با گذشت زمان این افراد به سن ازدواج می‌ رسند و ازدواج می‌ کنند و صاحب فرزند می ‌شوند. بنابراین زمانی که ازدواج به طور طبیعی کاهش می‌ یابد، به تناسب آن، از میزان فرزندآوری هم کاسته می ‌شود.

باتوجه به اینکه اکنون نرخ باروری زیر حد جایگزینی است، پیش ‌بینی می ‌شود در سال‌ های 1415 تا 1420 نرخ رشد جمعیت به صفر برسد و پس از آن منفی شود.

میزان موالید سالانه 200 هزار نفر هرسال کمتر از سال قبل

ناهید خداکرمی، رئیس انجمن علمی مامایی ایران و عضو شورایعالی نظام پزشکی در تشریح وضعیت رشد جمعیت در کشور به خبرنگار اجتماعی رکنا اظهار داشت: بعد از آنکه در دهه 80 متخصصین حوزه مامایی و سلامت باروری با ارایه نظرات کارشناسی و بر اساس مستندات نسبت به خطر کاهش رشد جمعیت به طور مکرر هشدار دادند، سرانجام در اوایل دهه 90 مسئولین نیز به صورت یکپارچه متوجه اهمیت این موضوع شدند. درسال 92 سندی به نام سند سیاست های جمعیتی در 14 بند ابلاغ شد که نکات خوبی داشت و اگر به هرکدام از آن ها بر مبنای عمل به نظرات کارشناسی متخصصین حوزه باروری و جمعیت توجه می شد، اکنون به نتایج مثبتی می رسیدیم، اما پس از 8 سال نه تنها یک دهم به رشد جمعیت اضافه نشده است، بلکه میزان موالید نیز سالانه 200 هزار نفر کمتر از سال قبل است. یعنی اگر در سال 96 میزان موالید در کشور 1 میلیون و 400 هزار نفر بود، اکنون به کمتر از 1 میلیون و 200 هزار نفر رسیده است و نرخ باروری همچنان زیر خطر جانشینی است.

نسخه های موجود برای کاهش جمعیت، مغایر با واقعیات است

وی ادامه داد: ادامه روند کاهشی نرخ باروری نشان می دهد که مشکلات عمده ای در حوزه حرکت جمعیتی کشور وجود دارد. متاسفانه نسخه هایی که برای بهبود رشد جمعیت کشور پیچیده شده است، اغلب با مغایر با واقعیت ها وعوامل مؤثر بر این موضوع است. نهادهای سیاست گذار کمترین توجه را به نظرات و پیشنهادات انججمن های علمی و کارشناسان حوزه سلامت باروری و جمعیت دارند، حتی در تدوین قانون جوانی جمعیت نیز شاهد هستیم که در رفت و برگشت های متعددی که این طرح داشته، حتی یک مشورت با انجمن علمی مامایی ایران که 40 هزار عضو آن از نزدیک با خانواده ها در ارتباط هستند، گرفته نمی شود. علاوه بر این، به صورت سلیقه ای و بدون توجه به مستندات جامعه شناسی، راه حل ها و نسخه هایی پیچیده می شود که نه تنها در افزایش جمعیت نقش ندارد بلکه بالعکس مسبب ادامه روند کاهشی رشد جمعیت خواهند شد.

حدود 150 هزار جوان در انتظار مهاجرت از کشور

خداکرمی با بیان اینکه علت کاهش نرخ رشد جمعیت کشور تک عاملی نیست، افزود: زمانی اعلام شد که سیاست های تنظیم خانواده باعث کاهش فرزندآوری شده است، حال آن که مسئله مهمتر از تنظیم خانواده، عوامل اجتماعی، سیاسی، بین المللی و اقتصادی حاکم بر کشور است، به طوریکه حتی طولانی شدن تحریم و التهابات سیاسی نیز بر تصمیم گیری جوانان برای ازدواج و فرزندآوری تاثیرگذار است. ضمنا آنکه مهاجرت نخبگان نیز تاثیری منفی بر حرکت جمعیتی کشور داشته است و اکنون شاهدیم که اکثر نخبگان متولد دهه 60 کشورمان مهاجرت کرده، در آرزوی مهاجرت و یا در حال مهاجرت هستند، بطوریکه سالانه حدود 150 هزار جوانی که کشور و خانواده برای آنها هزینه کرده است، به سن فعلیت و اشتغال و کار آفرینی رسیده اند، در سن ازدواج، باروری و فرزندآوری قرار دارند رویای خود را در آنسوی مرز ها جستجو می کنند و در حال ترک کردن کشورند یا سرمایه های ارزی که باید صرف تولید و اعتلای کشور شود به گرجستان و دبی و ترکیه و کانادا و... روانه می شود. سرمایه گذاران بین المللی نیز با التهابات سیاسی داخل کشور و وجود تحریم، کمترین اشتیاقی به سرمایه گذاری در ایران از خود نشان نمی دهند و حتی اگر مایل هم باشند در چنبره محاصره اقتصادی ایران گرفتار می شوند و بالطبع تمامی امور جوانان کشور تحت تاثیر قرار می گیرد. حتی بارها شده وقتی به زوجی که مراجعه می کنند توصیه به فرزند آوری می شود حتی اگر مرفه هم باشند می گویند منتظریم ببینیم برجام چه می شود. آیا وضع کشور بهبود می یابد یا خیر!

تاثیر کرونا بر زندگی آینده جوانان

رئیس انجمن علمی مامایی ایران در مورد تاثیر بیماری هایی همچون کرونا بر کاهش نرخ رشد جمعیت کشور، افزود: در دوسال اخیر که درگیر اپیدمی کرونا بودیم حدود 100 هزار نفر جان خودشان را به دلیل شیوع این بیماری از دست دادند و پیک های متعدد و گسترش بیماری باعث شد تا بسیاری از افراد و جوانان از تصمیماتی که برای آینده زندگی شان داشتند، منصرف شوند. خانواده های بسیاری داغدار و یا بی سرپرست و بدون نان آور شدند که تبعات آن تا سالها کشور را رها نخواهد کرد. در این حوزه تصمیمات بعضاً احساسی و سیاسی مسئولین کشورسرنوشت ساز شد. به عنوان نمونه در ماجرای واکسیناسیون کرونا، تعداد 15 یا 16 میلیون واکسن سبد کوواکس را که عمدتاً استاندارد و مورد تآیید مراجع علمی دنیا بود با مشاوره اشتباهی که به تصمیم گیران کشور داده شد آنهم در زمانی که می شد بیماری را بخوبی کنترل کرد، از دست دادیم، و عواقب آن از دست رفتن جان و مال و منابع عظیمی از خانوار ها و نظام اقتصادی و بهداشتی کشور بود، به طوری که امروز در بدترین شرایط و در اوج پیک پنجم کرونا  شاهد یک از هم گسیختگی در ارکان نظام سلامت هستیم و به موازات آن مجبوریم  اقدام به واکسیناسیون کرونا کنیم. باید در نظر داشت که واکسیناسیون کرونا در پیک پنجم بر مشکلات افزوده است، زیرا بعضی افراد در دوره کمون بیماری هستند و عده ای در معرض بیماری و پس از تزریق دچار بیماری می شوند. علاوه بر این واکسن هایی وارد کشور شده است که کیفیت مطلوبی ندارد و سازمان جهانی بهداشت نیز هنوز آنها را تایید نکرده، اما به اجبار باید از آن ها استفاده کنیم.خط تولید داخلی هم علیرغم هزینه های چندین هزار میلیاردی هنوز بازدهی مناسبی نداشته است و ای کاش به جای هزینه کردن در تولید واکسن منابع را صرف جبران ضرر و زیان قرنطینه های جدی شهر های درگیر می کردیم و یا صرف تولید دستگاه های اکسیژن ساز و پالس اکسی متری و دارو می شد تا واکسن ارزانتر از کمپانی های خارجی تهیه و این تعداد مرگ و میر را هم که بی شک در آینده اثر مستقیم در کاهش نرخ رشد جمعیت خواهد گذاشت هم نداشتیم.

نرخ باروری با امید اجتماعی رابطه مستقیم دارد

ناهید خداکرمی در مورد نگاه حکمرانی به موضوع جمعیت کشور گفت: شیوه حکمرانی کشور باید تغییر کند، نمی شود دولت ها بروند و بیایند ولی نگرش به مسایل اجتماعی فرهنگی همان باشد که بود، تا زمانی که نگاه مان را به مسائل جوانان تغییر ندهیم و نشاط اجتماعی و امید به آینده را برای شهروندان ایجاد نکنیم یا مردم کشور را به حال خود بگذاریم تا برحسب فرهنگ خانوادگی، قومی و اجتماعی خود فرزندانشان را تربیت کنند باید منتظر یک فاجعه جمعیتی باشیم.

وی با اشاره به قانون جوانی جمعیت در کشور گفت: اگر به نسخه طرح جوانی جمعیت نگاهی بیندازیم، دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری، منوط به تجویز پزشک متخصص شده است. این یعنی توهین به شعور زنان و مردان کشور و قطعاً سبب افزایش سقط های غیرقانونی، بارداری های ناخواسته و مشکلات سلامت باروری و مرگ و میر مادران پرخطر می شود. دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری و فاصله گذاری مناسب بین فرزندان از حقوق اصلی یک خانواده است. شما اگر دلتان برای جمعیت می سوزد به فکر رفاه و آسایش و شادمانی نسل امروز و دیروز و فردا باشید. افزایش نرخ باروری مستقیماً به میزان امید اجتماعی بستگی دارد، بنابراین باید در عین حال که فضای سیاسی، اجتماعی و بین المللی کشور را به سمت امید هدایت می کنیم، به هسته خانواده و تصمیم آن ها نیز احترام بگذاریم. ما نمی توانیم در کوچکترین جزئیات زندگی خانواده ها دخالت کنیم و یا آن ها را محدود سازیم، درست مانند طرح صیانت از فضای مجازی که به قصد محدود کردن دسترسی آحاد ملت به ابزار مورد نیاز زندگی امروز آن دارد. باید یادمان باشد که در 42 سال پس از انقلاب، هرجا به صورت نهی کردن و منع شدن و یا اجبار مردم عمل شد، شکست خوردیم و هرجا با تشویق و احترام گذاشتن به عقاید مردم حرکت کردیم، برنده بودیم.

نزدیک ترین افراد به خانواده ها، ماما ها هستند

عضو سابق شورای شهر تهران در پایان گفت: باید جامعه را به گونه ای هدایت کرد تا خانواده ها خودشان به سمت گسترش خانواده و در نتیجه توسعه جمعیت بروند، درست مانند اتفاقی که در دهه 60 افتاد. در دهه 60 خانواده ها به دلیل آن که در ابتدای شروع انقلاب قرار داشتند و به آینده امیدوار بودند، با وجود جنگ، افق  آینده را رو به پیشرفت می دیدند، هنوز از شعار های انقلاب سرمست بودند و امید و انگیزه داشتند. اکنون اما ناامیدی به آینده و مشکلات سیاسی و بین المللی حال حاضر کشور باعث شده است تا خانواده ها میلی برای فرزنددار شدن نداشته باشند. باید توجه داشت که ما یکی از کشور های برخوردار از نظر نیروی انسانی متخصص هستیم اما به دلیل تصمیم های پشت درهای بسته هنوز قادر به استفاده از پتانسیل های آنها نیستیم، برای مثال در نظام سلامت نزدیکترین فرد متخصص به خانواده ها ماما ها هستند، زیرا تنها 12000 نفر از آنها در شبکه بهداشت مشغول خدمت هستند و حدود 37000 در مراکز درمانی دولتی و خصوصی در امر مراقبت از زنان باردار و تولد مشغولند و هر مشکلی که در بستر خانواده ایجاد می شود را افراد به ماما ها بازگو می کنند. با این وجود مسئولین کشور نیز چون اغلب مرد و با مسایل زنان آشنا نیستند تصمیماتی می گیرند که نه تنها بلا اثر بلکه مضر به حال خانواده و زنان نیز هست و متاسفانه اقدام به مشورت کردن با متخصصان مامایی و سلامت باروری نمی کنند. مثلاً کمیسیون ماده 85 مجلس کمترین مشاوره را با انجمن علمی مامایی ایران و اعضای هیئت علمی مامایی و سلامت باروری در مورد طرح جوانی جمعیت داشته است. اکنون پیشنهاد می کنم تا در بازنگری طرحی که شورای نگهبان مجدداً به مجلس بازگردانده، انجمن علمی مامایی کشور با همه پتانسیل هایش به کار گرفته شود، ما حدود 40 هزار فارغ التحصیل کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای مامایی و سلامت باروری داریم که خوشبختانه در تمام نقاط  کشور حضور دارند و بر حوزه سلامت زنان، خانواده و جمعیت مسلط بوده و از همه مهمتر از نزدیک با مسائل موجود در خانواده ها در ارتباط هستند و مشورت با این گروه ها می تواند بسیار بسیار مفید باشد. امیدوارم مسایل مربوط به حل معضل کاهش نرخ باروری و جمعیت در کلیه محافل علمی، علوم انسانی ، جامعه شناسی، اقتصادی و سیاسی مورد توجه قرار گیرد و سیاست گزاران نیز حلقه مشورتی خود را به سوی بهره گیری از کارشناسان انجمن های علمی مرتبط گسترش دهند.