تاثیر خشکسالی بر رشد آمار کودک همسری / رقم واقعی کودک همسری در ایران، 5 برابر آمار رسمی است

تازه ترین آمارهای مرکز آمار ایران حاکی از آن است که در پاییز 99، 7 هزار و 317 دختر زیر 14 سال ناچار به کودک همسری شده اند که از این میزان، 364 نفر از دختران نیز در سنین زیر 15 سال مادر شده اند. این در حالی است که حدود یک دهه است که واژه کودک همسری در ادبیات اجتماعی ایران رواج پیدا کرده است و بسیاری از فعالان اجتماعی بر لزوم مبارزه با کودک همسری تاکید کرده اند، اما هیچ گاه قانون منع کودک همسری در ایران به تصویب نرسیده و همچنان شاهد آن هستیم که آمار کودک همسری در کشورمان حدود 30 درصد از متوسط جهانی بالاتر است.

فقر ، مهمترین عامل بروز پدیده کودک همسری

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، مرکز آمار ایران در روزهای اخیر تازه ترین آمار مربوط به کودک همسری را ارائه کرده است که براساس آن با وجود آن که آمار ازدواج دختران زیر 14 سال در کشورمان از سال 95 تا 98 به میزان 20 درصد کاهش یافته است، اما در نه ماهه نخست سال 99 شاهد ازدواج 23 هزار و 798 ازدواج کودکان زیر 14 سال بوده ایم که اگر همین آمار در سه ماهه پایانی سال گذشته نیز ادامه داشته باشد، در مجموع می توان گفت آمار کودک همسری در سال گذشته نسبت به سال 98 حدود 12 درصد افزایش یافته است.

موضوعی که نشان می دهد با وجود اطلاع رسانی رسانه ها و صاحب نظران در خصوص تبعاتی که ازدواج کودکان برایشان در پی خواهد داشت و تلاش فعالان اجتماعی برای مبارزه با پدیده کودک همسری، نه تنها همچنان شاهد ترویج این پدیده هستیم، بلکه با تشدید مشکلات اقتصادی در سال های اخیر، شاهد رشد آمار کودک همسری در سال گذشته نیز بوده ایم؛ مساله ای که نشان می دهد بروز مشکلات معیشتی مهمترین عاملی است که می تواند به ترویج پدیده کودک همسری دامن بزند.

این نکته ای است که دکتر محمدرضا محبوب فر، جامعه شناس نیز در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و عنوان کرد: فقر، مهمترین عامل بروز پدیده کودک همسری است و وقتی در کشورمان براساس گزارش های رسمی تورم نقطه به نقطه به 44 درصد رسیده است و البته برخی اقتصاددانان این تورم را بین 50 تا 60 درصد ارزیابی می کنند، تعجبی نیست که همچنان شاهد رواج کودک همسری هستیم.

آمار کودک همسری در ایران 30 درصد از متوسط جهانی بالاتر است

این پژوهشگر آسیب های اجتماعی با بیان این که آمار کودک همسری در کشورمان تا 30 درصد از متوسط جهانی بالاتر است، اظهار داشت: جامعه ایران در حالی با تورم افسارگسیخته دست و پنجه نرم می کند که افزایش دستمزد مستمری بگیران نسبت به سال گذشته بین 25 تا 40 درصد بوده است و البته درآمد بسیاری از افرادی که در مشاغل رسمی مشغول به کار نیستند، از این میزان هم به مراتب کمتر افزایش یافته است. این یعنی رشد درآمد بسیار از افراد در سال جاری به هیچ وجه متناسب با تورم و گرانی مسکن یا کالاهای اساسی در یک سال گذشته نبوده و همین مساله به کاهش شدید قدرت خرید مردم دامن زده است.

وی بالا رفتن خط فقر را نیز از دیگر عوامل رواج پدیده کودک همسری توصیف کرد و گفت: از ابتدای سال 1400 تا کنون یعنی در همین چهار ماه گذشته، قیمت مسکن و کالاهای اساسی در ایران به طور متوسط بین 10 تا 15 درصد افزایش یافته و همین مساله منجر به بالا رفتن خط فقر شده است؛ به نحوی که اگر خط فقر یک خانواده چهار نفره در کشورمان در ابتدای امسال به طور متوسط 12 میلیون تومان در ماه برآورد می شد، امروز این خط به 14 میلیون تومان در ماه رسیده است.

رقم واقعی کودک همسری 5 تا 6 برابر آمار رسمی است

محبوب فر آماری را که اخیرا توسط مرکز آمار ایران درباره کودک همسری ارائه شده است، نوک کوه یخ آمارهای مربوط به کودک همسری دانست و اظهار داشت: برآورد کارشناسان نشان می دهد که رقم واقعی کودک همسری 5 تا 6 برابر آمار اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران است؛ زیرا بخش زیادی از ازدواج های دختران زیر 14 سال در کشورمان ثبت نمی شود، چون برخی خانواده ها تمایل چندانی به ثبت این ازدواج ها که تقریبا همه آنها به صورت اجباری انجام می شود، ندارند.

این پژوهشگر آسیب های اجتماعی با تاکید بر این که بخش زیادی از کودک همسری ها مربوط به اتباع بیگانه می شود، تصریح کرد: قسمت مهمی از موارد کودک همسری در ایران مربوط به ازدواج دختران کم سن و سال ایرانی ایرانی با پسران یا حتی مردانی از اتباع بیگانه است که بخش زیادی از آنها به صورت غیرقانونی در کشورمان حضور دارند و طبیعتا هیچ تمایلی برای ثبت ازدواج خود ندارند.

رشد آمار کودک همسری با افزایش مبلغ وام ازدواج

دو هفته پیش محمد مهدی تندگویان، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان در نشستی خبری از افزایش آمار کودک همسری برای دریافت وام ازدواج خبر داد و گفت: در ازدواج سنین پایین به ویژه دختران زیر 13 سال، هر سال آمار افزایشی داریم که شاید یکی از دلایل آن تسهیلاتی است که برای ازدواج در نظر گرفته می شود و هر سال هم افزایش پیدا می‌کند.

محبوب فر نیز ضمن تاکید روی این نکته اظهار داشت: آن طور که معاون جوانان وزارت ورزش اعلام کرده است، از زمانی که در سال 98 وام ازدواج به 50 میلیون تومان افزایش یافت و سال های بعد نیز این رقم بالاتر رفت، ما شاهد رشد آمار کودک همسری بخصوص در مناطق محروم کشور بودیم. این مساله نشان می دهد که پرداخت مبالغ بالا برای وام ازدواج، بسیاری از خانواده ها در مناطق محروم کشور را راضی کرده است که با ازدواج زودهنگام کودکان خود موافقت کنند.

این پژوهشگر آسیب های اجتماعی همچنین با انتقاد از ارائه دیرهنگام آمار کودک همسری توسط مرکز آمار ایران اظهار داشت: متاسفانه مرکز آمار ایران با تاخیر بسیار زیادی گزارش مربوط به کودک همسری را ارائه کرده و این گزارش هم مربوط به پاییز 99 بوده است. این در حالی است که با توجه به گسترش فقر در سال جاری، انتظار می رود که امسال آمار کودک همسری در ایران نسبت به سال گذشته افزایش یافته باشد.

کودک همسری در کدام استان ها بیشتر است؟

این جامعه شناس در پاسخ به این سوال که کودک همسری در کدام استان ها بیشتر است، عنوان کرد: بیشتر آمار مربوط به ازدواج کودکان مربوط به استان های مرزی کشور است و نکته اساسی این است که وجود دشواری های اقتصادی، مشکلات معیشتی، فقر و محرومیت خانواده ها در این استان ها منجر به آن شده است که برخی خانواده ها، دختران کم سن و سال خود را وادار به ازدواج کنند.

وی افزود: مطابق گزارش هایی که پیش از این از سوی نهادهای دولتی مختلف ارائه شده است، می توان گفت تقریبا تمام استان های مرزی کشور از جمله استان های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، هرمزگان، بوشهر، کردستان، ایلام و کرمانشاه از جمله استان هایی است که ازدواج دختران کم سن و سال بیشتر در آنها مشاهده شده است.

این پژوهشگر آسیب های اجتماعی ادامه داد: هر چند آمار کودک همسری در استان های مرکزی کشور بیشتر است، اما این پدیده فقط مربوط به مناطق محروم کشور نیست و ما شاهد موارد زیادی از بروز پدیده کودک همسری در استان های مرکزی به‌ویژه در استان های قم، تهران و اصفهان بوده ایم. البته در این استان ها، ازدواج دختران زیر 14 سال بین مهاجران چه آنهایی که از کشورهای دیگر به ایران آمده اند و چه افرادی که از استان های دیگر کشور به این استان ها مهاجرت کرده اند، بیشتر مشاهده شده است.

خشکسالی به حاشیه نشینی و کودک همسری دامن می زند

محبوب فر بروز پدیده خشکسالی و بیکاری کشاورزان و دامداران در روستاهایی را که درگیر بحران آب شده اند نیز از جمله موارد مهمی دانست که منجر به گسترش فقر و محرومیت در این روستاها می شود و زمینه رشد آمار کودک همسری را فراهم می کند؛ او تاکید داشت که بی آب ماندن روستاییان در استان های مرزی همواره می تواند مهاجرت آنها به مناطق مرکزی به‌ویژه کلانشهرها را به همراه داشته باشد و آمار حاشیه نشینی را افزایش دهد و به همین دلیل، می توان گفت خشکسالی به کودک همسری دامن می زند.

این جامعه شناس در توضیح بیشتر گفت: بروز پدیده حاشیه نشینی و اشتغال افراد حاشیه نشین در مشاغل غیررسمی در کلانشهرها نیز از جمله عواملی است که می تواند بروز آسیب های اجتماعی گوناگون را به همراه داشته باشد و از قضا، مواردی مثل بروز خشونت های خانگی، اعمال خشونت علیه زنان و اجبار کودکان به ازدواج زودهنگام نیز در این مناطق بیشتر مشاهده می شود.

نقش فرهنگ در بروز پدیده کودک همسری

محبوب فر درباره ارتباط بین عوامل فرهنگی و کودک همسری توضیح داد: مشکلات اقتصادی نظیر فقر، بیکاری و محرومیت مهمترین دلیل بروز پدیده کودک همسری است، اما عامل دوم بروز این پدیده نوع فرهنگ حاکم بر مناطقی از ایران است که هنوز درگیر مسائلی از جمله قوم گرایی هستند و بعضا در آداب و رسوم زندگی قبیله ای و عشایری به سر می برند که در آنها کودک همسری به شدت رواج دارد.

وی با بیان این که بروز پدیده کودک همسری در میان روستاها و عشایر در سال های اخیر تشدید شده است، عنوان کرد: متاسفانه اکنون برخی خانواده ها که دچار مشکلات اقتصادی شدیدی نیستند نیز دختران خود را در سنین زیر 15 سال به ازدواج مردان روستا و عشیره خود در می آورند؛ اتفاقی که البته ریشه فرهنگی دارد و ما شاهد این نکته هستیم که در نسل های قبلی این خانواده ها نیز دختران در قالب کودک همسری به عقد مردان درآمده اند.

این جامعه شناس در ادامه تاکید کرد: وجود این ریشه های فرهنگی موجب می شود که ازدواج اجباری دختران خردسال بر حسب مسائل قومی، قبیله ای و عشیره ای و فرهنگ و عرف حاکم بر برخی مناطق ایران بخصوص استان های مرزی، استان های کم برخوردار و مناطقی که بیشتر به صورت عشیره ای زندگی می کنند، رخ دهد.

قوانین ایران کودک همسری را توجیه می کند

در اسفند سال 97 معاونت امور زنان و خانواده رئیس جمهوری لایحه حذف تبصره مربوط به ازدواج دختران زیر 13 سال را به دولت ارسال کرد. لایحه‌ای که هدفش مبارزه با کودک همسری و سوء استفاده از کودکان در پوشش ازدواج بود، اما این لایحه هیچ گاه به نتیجه نرسید و همین مساله از جمله عواملی است که به بروز پدیده کودک همسری در کشورمان دامن زده است.

البته در قوانین جاری ایران نیز مطابق با ماده 1041 قانون مدنی، ازدواج دختر زیر 13 سال منوط به کسب اجازه از پدر و تعیین مصلحت کودک توسط دادگاه است، اما ضعف‌ موجود در این قانون سبب شده است تا همچنان برخی والدین بی توجه به دنیای کودکانه دختران، آن‌ها را به ازدواج اجباری در بیاورند.

محبوب فر نیز ضمن تاکید روی همین مساله عنوان کرد: نه تنها قوانین کشورمان نمی توانند جلوی ازدواج های اجباری کودکان را بگیرند، بلکه متاسفانه وجود برخی قوانین در ایران به بروز پدیده کودک همسری و البته سایر مصادیق خشونت علیه زنان و دختران دامن زده و حتی موجب ترویج آن شده است. این قوانین متاسفانه بدرفتاری با زنان و ازدواج اجباری دختران کم سن و سال را توجیه می کنند.

توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی خانواده ها؛ مهمترین راهکار مبارزه با کودک همسری

این پژوهشگر آسیب های اجتماعی مهمترین راهکار برای کاهش محسوس آمار کودک همسری در ایران را تلاش برای از بین بردن بستر اصلی بروز این پدیده یعنی فقر دانست و تصریح کرد: این کار جز با توانمندسازی خانواده ها در مناطق کم برخوردار امکان پذیر نیست. همچنین ما باید در راستای مبارزه با کودک همسری، به ارائه آموزش مهارت های اجتماعی به این خانواده ها بپردازیم و در مناطق محروم بخصوص استان های مرزی کشور فرهنگسازی کنیم.

این پژوهشگر آسیب های اجتماعی ادامه داد: دولت ها باید به طور ویژه به استان های مرزی کشور رسیدگی کنند و با توزیع امکانات، در میان مدت این استان ها را به طور کامل از تمام مصادیق فقر و محرومیت نجات دهند. همزمان با این اتفاق نیز آموزش های لازم برای مقابله با پدیده کودک همسری را ترویج کنند و خانواده ها را هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ اجتماعی توانمند کنند تا به این صورت زمینه بروز پدیده کودک همسری از بین برود.

محبوب فر با بیان این که وظیفه حکومت ها، تامین رفاه و ایجاد یک زندگی آرام و پر از آسایش برای مردم کشور است، تاکید کرد: قوانین کشور باید به گونه ای باشد که از تمام اعضای جامعه حتی کم سن و سال ترین آنها حمایت کند؛ بنابراین ما باید مقررات کشور را نیز به گونه ای تغییر دهیم که موضوعی مثل کودک همسری و سایر موارد خشونت علیه زنان به هیچ وجه جایگاهی در آن نداشته باشد.

وی در پایان تصریح کرد: برای این منظور چاره ای نداریم جز این که قوانین مربوط به تامین امنیت فرزندان در خانواده ها و منع خشونت علیه زنان را تصویب و اجرایی کنیم و موضوعاتی مثل کودک همسری نیز باید در این قوانین جرم انگاری شود تا کمتر شاهد مشکلاتی نظیر این دست داشته باشیم.