چرا سربازی زنان در ایران مطرح شد؟ / نگاهی به تحولات اجتماعی و فرهنگی

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، سربازی دختران و زنان، این روزها به کارزاری تبدیل شده است که امضاهای زیادی نیز جذب کرده است؛ اما در ورای این مطالبه گری چه چیزی نهفته است؟ در این خصوص با سامان سلامیان، روانشناس به گفت و گو نشستیم تا ببینیم علت ایجاد چنین مطالبه گری هایی چیست.

او در ابتدا گفت: سال‌هاست که مسئله برابری جنسیتی در ایران مورد بحث است. اگر روزی ورود زنان به دانشگاه و اشتغال اولویت داشت، امروز موضوعاتی مانند سربازی زنان مطرح شده که نشان از ورود جامعه به مرحله‌ای جدید از گفت‌وگوهای اجتماعی دارد؛ اما آیا این مطالبه، گامی به سمت عدالت است یا تلاشی برای حساس کردن جامعه نسبت به نابرابری‌های موجود در نظام وظیفه مردان؟

سلامیان تاکید کرد: ایده خدمت اجباری زنان در ایران جدید نیست. در دهه ۵۰، سپاه دانش و سپاه بهداشت به کار گرفته شدند تا فارغ‌التحصیلان زن و مرد در مناطق محروم به آموزش و درمان مردم بپردازند. پس از انقلاب، طرح رزیدنتی پزشکان به شکل مشابهی، مردان و زنان را بدون تمایز جنسیتی ملزم به خدمت در حوزه درمان کرد. این الگوها نشان می‌دهند که خدمت اجباری، در صورتی که بر مبنای مهارت و نیاز جامعه باشد، می‌تواند مؤثر واقع شود.

چرا امروز سربازی زنان مطرح شده است؟  

این روانشناس در ادامه افزود: چند عامل کلیدی باعث شده که موضوع سربازی زنان بیش از گذشته مورد بحث قرار گیرد. نخست تغییر نقش اجتماعی زنان است. زنان ایرانی در سیاست، اقتصاد و علم نقش پررنگی دارند. این تحول، پرسشی اساسی را ایجاد کرده که اگر زنان حقوق برابر می‌خواهند، آیا باید مسئولیت‌های برابر نیز بپذیرند؟  

وی همچنین افزود: در برخی کشورها مانند سوئد و نروژ، سربازی زنان اجرا شده و در برخی دیگر، جایگزین‌های غیرنظامی برای آن طراحی شده است. همچنین جلب توجه به نابرابری سربازی مردان نیز یکی از این موارد است. برخی حامیان این ایده، نه برای تحمیل سربازی به زنان، بلکه برای جلب توجه به ناعادلانه بودن سربازی اجباری مردان از آن دفاع می‌کنند. اگر خدمت اجباری ناعادلانه است، چرا باید فقط مردان ملزم به آن باشند؟ 

چالش های اجرای سربازی زنان

او با تاکید بر اینکه اجرای این طرح، با موانع جدی روبه‌رو است، گفت: مقاومت فرهنگی و سنتی، جدی ترین مانع این ایده است. بسیاری از خانواده‌ها پذیرای اعزام دخترانشان به پادگان یا مناطق دورافتاده نیستند.  همچنین نظام سربازی مردان هنوز اصلاح نشده است. در واقع پیش از آنکه بحث سربازی زنان مطرح شود، باید مشکلاتی مانند معافیت‌های ناعادلانه، دستمزد پایین و ناکارآمدی سیستم سربازی مردان حل شود.  لازم به ذکر است که جایگزین‌های کارآمدتر نیز باید در نظر گرفته شوند. به جای سربازی سنتی، می‌توان از زنان در بخش‌های آموزشی، بهداشتی و علمی استفاده کرد.  

سلامیان در ادامه تاکید کرد: اگر هدف، افزایش مشارکت اجتماعی باشد، می‌توان مدل‌هایی مانند خدمت آموزشی: تدریس در مناطق محروم، خدمت بهداشتی: مشارکت در کادر درمان و سلامت عمومی و خدمت علمی و پژوهشی: همکاری در پروژه‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای را در نظر گرفت.

این روانشناس افزود: سربازی زنان، فراتر از یک بحث نظامی، آزمونی برای سنجش درک جامعه از مفهوم برابری است. اگر عدالت واقعی مدنظر باشد، باید هم حقوق و هم مسئولیت‌ها برابر باشند؛ اما این برابری، نباید بر پایه اجبار شکل بگیرد. شاید سربازی اجتماعی بتواند هم نیازهای کشور را تأمین کند و هم مشارکت زنان را افزایش دهد؛ اما سؤال اساسی این است: آیا جامعه ایران، آماده این تحول است؟ پاسخ این پرسش نه در قوانین، بلکه در ذهنیت نسل‌های آینده نهفته است.