آخرین گزارش از وضعیت حقابه‌های مرزی ایران/ بحران کم‌آبی در ایران و همسایگان

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، تغییرات اقلیمی و مصرف بی‌رویه منابع آبی توسط کشورهای همسایه موجب کاهش شدید آب در برخی مناطق شده است. تالاب هورالعظیم که در خاک دو کشور ایران و عراق واقع است، حیات آن بستگی به تأمین حقابه‌های داخلی دارد و در بخش ایرانی وضعیت بهتری نسبت به بخش عراقی دارد. تأمین حقابه هورالعظیم از رودخانه کرخه صورت می‌گیرد، اما بخشی از هور که در خاک عراق قرار دارد، به‌طور کامل خشک شده است، زیرا حقابه‌های دجله و فرات از ترکیه داده نمی‌شود. این موضوع باعث شده تا بخش عراقی هور با خشکسالی و آتش‌سوزی‌های مداوم دست‌وپنجه نرم کند.

این بخش از تالاب هور به دلیل کاهش ورودی آب از ترکیه و سوریه به شدت خشک شده‌اند. این خشکسالی در تالاب‌ها موجب بروز مشکلات زیست‌محیطی، از جمله آتش‌سوزی‌های گسترده، شده است. گرد و غبار و دود ناشی از آتش‌سوزی‌های بخش عراقی تالاب هور به سوی ایران می‌آید و آلودگی‌های زیست‌محیطی را در کشور ایجاد می‌کند.

در بخش ایرانی تالاب هورالعظیم، در حالی که در گذشته آتش‌سوزی‌ها در این تالاب‌ها به‌طور مداوم مشاهده می‌شد، امسال این مشکل نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته است. اما وضعیت در بخش عراقی بدتر شده و مشکلات بیشتری به همراه داشته است. به گفته مسئولان، کاهش حجم آب در رودخانه‌ها و تالاب‌ها از جمله دلایل اصلی این بحران است.

روسیه به‌عنوان یکی از کشورهای اصلی تأمین‌کننده آب دریاچه خزر، مسئولیت زیادی در این زمینه دارد. ۸۰ درصد از آورد آبی دریاچه خزر از رودخانه ولگا تأمین می‌شود که متاسفانه در سال‌های اخیر کاهش چشم‌گیری یافته است. این موضوع ورودی آب به دریاچه خزر را تحت تأثیر قرار داده است.

این مشکلات نه‌تنها تأثیرات منفی بر وضعیت محیط‌زیست گذاشته، بلکه بحران آبی در کشورهای همسایه از جمله ایران و ترکمنستان را نیز تشدید کرده است. در حالی که کشورهای مختلف در این منطقه به‌دنبال راه‌حل‌هایی برای مدیریت منابع آبی هستند، وضعیت همچنان بحرانی به نظر می‌رسد.

گزارش حقابه‌های مرزی ایران

رودخانه هیرمند

بر اساس این گزارش، رودخانه هیرمند در سال آبی 1403-1402، طی سه مرحله در اسفند 1402، فروردین 1403 و خرداد 1403، مجموعاً 310 میلیون مترمکعب آب وارد چاه‌نیمه‌های سیستان شده است. در این راستا، با توجه به مکاتبات مختلف با وزارت امور خارجه، یادداشت رسمی به طرف افغان برای ارائه آمار ایستگاه آب‌سنجی دهراود (بر اساس قرارداد 1351 هیرمند) ارسال و خواهان تأمین حقابه تضییع‌شده ایران از رودخانه هیرمند شده است.

بر اساس این گزارش، درخواست برگزاری بیست‌ونهمین اجلاس کمیته مشترک کمیساران آب هیرمند در بهمن 1403 در تهران جهت بررسی وضعیت سال آبی و تعیین حقابه هیرمند صورت گرفته است. همچنین، در نشست‌های قبلی، اجلاس بیست‌وهفتم کمیسیون آب هیرمند در بهمن 1402 و ملاقات وزیر محترم نیرو با ملا عبدالغنی برادر و سرپرست وزارت آب و انرژی افغانستان در آبان 1402 در خصوص حقابه و اصلاح سد کمال‌خان مذاکراتی انجام شد. در این دیدار، هیات فنی وزارت نیرو از حوضه رودخانه هیرمند و ایستگاه آب‌سنجی دهراود در مرداد 1402 بازدید کردند.

ناگفته نماند که در این میان، طرف ایرانی بیش از 12 یادداشت رسمی اعتراض به طرف افغانی ارسال کرده است. بنا به گزارش خبرنگار رکنا، برای دریافت حقابه هیرمند بالغ بر 70 مکاتبه با دستگاه‌های داخلی انجام شده است. پیگیری‌های مستمر از جمله ملاقات و رایزنی با مقامات افغان در سطوح مختلف و ارسال یادداشت‌های رسمی همچنان ادامه دارد.

رودخانه هریرود

در بخش دوم، برای دریافت حقابه رودخانه هریرود نیز اقدامات زیادی صورت گرفته است، از جمله تعامل با طرف ترکمن برای برداشت آب از سد دوستی در بهار و تابستان سال‌های 1401، 1402 و 1403. همچنین رایزنی‌ها و ملاقات‌های متعدد با مقامات ترکمن در سطوح مختلف برگزار شده است. این اقدامات منجر به عبور از خشکسالی در مشهد در تابستان‌های 1401، 1402 و 1403 از طریق تعامل با طرف ترکمن و توافق‌های متقابل شد.

نتایج و اثرات این تلاش‌ها، کمک به تأمین آب برای ایران در شرایط خشکسالی و تقویت روابط دوجانبه با ترکمنستان در زمینه آب بوده است.

رودخانه ارس

در بخش سوم، برای تأمین حقابه رودخانه ارس اقدامات مهمی صورت گرفته است. اولین گام، توافقات با ترکیه در سال 1955 در زمینه استفاده از رودخانه‌های «ساریسو» و «قره سو» بوده که سهم دو کشور و نحوه همکاری کارشناسان مشخص شده است. در همین زمینه، میزان آب ورودی به ایران در ایستگاه بازرگان توسط کارشناسان دو کشور اندازه‌گیری شده است. در حوزه آبریز رود ارس در آذربایجان، در صورت کاهش ورودی آب، این بخش نیز در وضعیت بدی قرار می‌گیرد، زیرا در پایین‌دست قرار دارد.

بر اساس همین گزارش‌ها، پیگیری‌هایی در جهت اقدامات ترکیه در بالادست حوضه «ارس»، از جمله پروژه «داپ»، که تأثیر مستقیمی بر کاهش ورود آب به ایران خواهد داشت، در حال انجام است.

تهدیدات و چالش‌های زیست‌محیطی ناشی از کاهش ورودی آب

با توجه به پروژه‌های ترکیه، که تهدیدی برای تأمین آب شرب و کشاورزی در مناطق آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل است، کاهش ورودی آب می‌تواند موجب بیابان‌زایی، از بین رفتن کشاورزی، احتمال شکل‌گیری پدیده‌های مهاجرت و تهدید امنیت غذایی در حوضه رودخانه ارس شود.

با وجود برگزاری نشست‌های دوجانبه و فنی با ترکیه برای بررسی موضوعات مربوط به آب‌های مرزی، کارگروه‌های مشترک فنی بین ایران و ترکیه در آذرماه 1400 و آبان‌ماه 1402 تشکیل شده است. همچنین برنامه‌ریزی‌هایی برای دومین نشست کارگروه مشترک در سال جاری صورت گرفته است.

این گزارش اضافه می‌کند که پیگیری‌های مستمر برای تأمین حق‌آبه‌های مرزی از رودخانه‌های هیرمند، هریرود و ارس ادامه دارد. اقدامات دیپلماتیک و فنی با کشورهای همسایه در حال انجام است تا منافع آبی ایران در این حوزه‌ها تأمین شود. همچنین مشکلات و تهدیدات ناشی از پروژه‌های کشورهای همسایه، به‌ویژه ترکیه، همچنان نیازمند پیگیری و همکاری‌های مستمر در سطح بین‌المللی است.

حتماً! در اینجا یک جدول از رودخانه‌های مرزی ایران به همراه میزان آب ورودی آن‌ها آماده کرده‌ام. این اطلاعات بر اساس گزارشات موجود و داده‌های معمول در مورد منابع آبی ایران است. البته به یاد داشته باشید که میزان آب ورودی ممکن است در طول زمان تغییر کند، به ویژه به دلیل تغییرات اقلیمی، سدسازی‌ها و سیاست‌های آبی کشورهای همسایه.