حفاظت محیط زیست خراسان رضوی موفق در حفظ گونه ارزشمند پلنگ ایرانی

پیش از این، کارشناسان اعلام کرده بودند پلنگ ایرانی در بیشتر مناطق کشور در حال انقراض است. به موازات آن، خبرهای مختلفی هم درباره تلفات این گونه شاخص حیات‌وحش به گوش می‌رسید که اغلب یا در پی تصادف با خودرو و یا در مناطق روستایی و تصرفات انسانی به محیط زیست بود.
اما آنچه موجب شده زیست پلنگ ایرانی در خراسان نسبت به سال‌های گذشته بهبود یابد، در پی اقدام‌های مختلفی بوده که دست به دست هم داده و سبب شده طی یک سال گذشته محیط‌بانان فیلم‌های مختلفی از حضور پلنگ در مناطق مختلف استان را در فضای مجازی منتشر کنند.
بیشتر مناطق در خراسان رضوی مستعد زیست پلنگ ایرانی است
مرتضی شیرزور، کارشناس محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار قدس خراسان به این نکته اشاره می‌کند که یکی از مهم‌ترین دلایل از بین رفتن یا تغییر زیست پلنگ در مناطق شمالی و مرکزی کشور، ویلاسازی و تصرفات محیط زیست توسط متخلفان است.
او زیستگاه مورد انتخاب پلنگ را مناطق کوهستانی عنوان کرده و می‌گوید: در این مناطق معمولاً اراضی کمتری تصرف شده است. همچنین پستاندارانی که تغذیه پلنگ محسوب می‌شوند هم در این نواحی بیشتر وجود دارند. این عوامل سبب شده پلنگ بتواند در این مناطق راحت‌تر زندگی کند.
شیرزور به آسیب‌های وارد شده به پلنگ در مناطق روستایی اشاره و اضافه می‌کند: در سال‌های گذشته ممکن بود روستاییان برای حفظ گله خود و جلوگیری از ایجاد خسارت، با پلنگ مقابله کنند؛  اما طی سال‌های اخیر با فرهنگ‌سازی و آموزش‌هایی که به آن‌ها ارائه شده، تا حدی از تلفات پلنگ در مناطق روستایی کاسته شده است.
به گفته این کارشناس محیط زیست، بیمه صدمات و خسارت ناشی از حمله پلنگ به مناطق روستایی اقدامی است که موجب شده مردم روستا بتوانند به ‌سرعت مبلغ خسارت وارد شده را از بیمه دریافت کنند و این اقدام مثبتی در حفظ پلنگ ایرانی در خراسان رضوی بوده است.
فعالیت رسمی و مجوزدار سمن‌ها در حوزه محیط زیست که طی سال‌های اخیر نمود بیشتری داشته، از دیگر موضوع‌ها و اقدام‌های مثبتی است که در حفظ پلنگ در خراسان رضوی نقش مهمی داشته است. این موضوع را شیرزور در حالی بیان می‌کند که معتقد است اقدام‌های اداره‌های محیط زیست و همکاری رسانه‌ها در کنار فعالیت رسمی سمن‌ها توانسته نقش مهمی در ابقا و حفظ پلنگ ایرانی در شرق کشور به خصوص خراسان رضوی داشته باشد.
به باور این کارشناس محیط زیست، روند حفظ پلنگ ایرانی در خراسان رضوی نسبت به ۱۰ سال گذشته بهتر شده، به‌ طوری که تلفات این گونه شاخص از پنج قلاده طی ۱۰ سال پیش به یک یا صفر طی سال‌های اخیر رسیده؛ اما هنوز به نقطه ایده‌آل نرسیده است.
او در پاسخ به این پرسش که سرشماری پلنگ چگونه انجام می‌شود در حالی که در برخی موارد برای نخستین بار در یک منطقه با پلنگ روبه‌رو می‌شویم، می‌گوید: پلنگ حیوانی شبگرد است و معمولاً محیط‌بانان طی روز با آن روبه‌رو نمی‌شوند. افزون بر این ممکن است محیط‌بانان یا اثراتی مانند رد پا، شکار و... پلنگ را در منطقه‌ای ببینند یا در فیلم‌های ضبط شده از دوربین‌های قرار گرفته در منطقه، ورود کوتاهی از پلنگ را ثبت کنند.
این موارد به این معناست که ثبت و سرشماری پلنگ آن‌قدرها هم برای محیط‌بانان راحت نیست. با این حال شیرزور بیان می‌کند: به‌طور کلی سرشماری از پستانداران دو بار در سال انجام می‌شود که سرشماری پلنگ هم جزو این فهرست است.
به گفته این کارشناس محیط زیست، بیشتر مناطق در خراسان رضوی مستعد زیست و حفظ پلنگ ایرانی است؛ زیرا در بیشتر مناطق اگر این حیوان آرامش داشته، تغذیه‌اش هم در زیستگاهش در دسترس باشد و مردم هم تعارضی با پلنگ نداشته باشند، این‌گونه شاخص در استان حفظ می‌شود.
حضور پلنگ در بیشتر شهرستان‌های خراسان رضوی ثبت شده است 
جواد نباتی، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما با اشاره به اینکه این استان یکی از معدود استان‌هایی است که حضور پلنگ در بیشتر شهرستان‌های آن ثبت شده، می‌گوید: در خصوص آماربرداری جمعیت پلنگ می‌توان گفت آماربرداری آن برخلاف آماربرداری پستانداران بزرگ‌جثه، به علت فعالیت شبانه این گونه، کاری سخت و پیچیده است و چنانچه آماری موجود باشد، بر اساس مشاهده‌ها یا عکس‌های گرفته شده به‌وسیله دوربین‌های تله‌ای در مناطق بوده است.
به گفته او، مهم‌ترین طعمه پلنگ کل، بز، قوچ و میش است و در کنار آن از گراز، انواع گوزن‌ها، آهو، پستانداران کوچک، پرندگان و حتی حشرات تغذیه می‌کند. البته در مواقع کمبود طعمه ممکن است به دام‌های اهلی و سگ گله نیز حمله کند.
نباتی به عوامل تهدیدگونه ارزشمند پلنگ اشاره کرده و ادامه می‌دهد: کمبود منابع آبی با عنایت به خشکسالی‌ها، تخریب و آسیب به زیستگاه، تعارضات دام در منطقه، توسعه فضای روستایی در حاشیه مناطق حفاظت شده و شکارچیان غیرمجاز از جمله این تهدیدهاست.
آن‌طور که معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی می‌گوید، طی آخرین سرشماری علفخواران استان در سال ۱۴۰۲، جمعیت این گونه شامل قوچ، میش، کل، بز و آهو در خراسان رضوی رشد ۱۴درصدی نسبت به سال گذشته داشته که نشان‌دهنده وجود جمعیت مناسب از طعمه‌های پلنگ در خراسان رضوی است.
نکته قابل توجه این است که در حال حاضر بیش از ۱۵ نمونه بافت از پلنگ‌های استان در محل بانک ژن این اداره کل ذخیره‌سازی و نگهداری می‌شود و نباتی در حالی به این نکته اشاره دارد که براساس آمارهای موجود در اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی، سال گذشته ۲۷۰ متخلف شکار و صید در سطح استان دستگیر شدند.
او گریزی هم به پارک ملی تندوره می‌زند که از جمله مناطقی است که به دلیل تنوع زیستگاهی، از تعداد هشت گربه‌سان موجود در ایران پنج گربه‌سان را در خود جای داده و می‌افزاید: بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در سالیان اخیر، مشاهدات عینی محیط‌بانان و کارشناسان در زمان گشت و کنترل مناطق با استفاده از ابزارهای جدید از جمله دوربین‌های تله‌ای، گربه‌سانان موجود در پارک ملی تندوره شامل پلنگ، سیاه‌گوش، گربه پالاس، گربه وحشی و گربه جنگلی دیده شده و به ثبت رسیده‌اند.
شناسنامه‌دار شدن بیش از ۴۰ قلاده پلنگ در پارک تندوره 
به گفته این مسئول، برآورد جمعیت نیاز به ارزیابی تخصصی دارد که برای جمعیت پلنگ طی سالیان گذشته این امر صورت گرفته به گونه‌ای که در پایان مطالعات انجام شده در پارک تندوره نزدیک به بیش از ۴۰ قلاده پلنگ شناسنامه‌دار و ثبت شده‌اند.
نباتی اضافه می‌کند: در حال حاضر با عنایت به ضرورت فرهنگ‌سازی و آموزش محیط زیستی، تمامی روستاها و جوامع محلی حاشیه مناطق چهارگانه تحت آموزش محیط‌بانان و کارشناسان محیط زیست قرار گرفته و همه محیط‌بانان در گشت و کنترل حوزه زیر پوشش خود به‌طور پیوسته با جوامع محلی و اقشار مختلف اعم از دامدار و کشاورز در ارتباط و مواجهه بوده و از کوچک‌ترین فرصت‌ها برای آموزش بهره می‌برند.
او ادامه می‌دهد: در همین راستا آموزش محیط زیستی از قبیل آموزش تعارضات حیات‌وحش، قوانین پارک ملی و تخلفات شکار و صید، تخریب و تصرف غیرمجاز، خسارت‌های حیات‌وحش و میرشکاران، خشکسالی و تخلفات تعلیف غیرمجاز دام و آتش‌سوزی و سوزاندن پسماندهای کشاورزی را فرا گرفته‌اند.
با توجه به اینکه پلنگ ایرانی به جز شهرستان‌های فیروزه، گناباد، خلیل‌آباد و مه‌ولات در سایر شهرستان‌های خراسان رضوی مشاهده شده، نیازمند فرهنگ‌سازی جدی در زمینه نگهداری از این گونه حیوانی در استان هستیم.