تخلیه شبانه پساب خانگی و صنعتی در رودخانه های حوضه آب ریز خزر / شهرهای شمالی تصفیه خانه فاضلاب ندارند

رکنا: دهه هاست که سیل خروشان منابع آلاینده آب از فاضلاب شهری گرفته تا پساب صنعتی ، زهاب کشاورزی و شیرابه سایت دفن زباله در سایه کم توجهی مسئولان محلی استان های شمالی و مدیران ارشد دستگاه اجرایی وارد آب دریای خزر می شود؛ اتفاقی که موجب شده است بزرگترین دریاچه جهان این روزها به یکی از آلوده ترین آنها تبدیل شود.

دکتر مهدی اسمعیلی ورکی، رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان احداث تصفیه خانه های فاضلاب شهری در تمام شهرهای شمالی کشور، الزام تمام سایت های دفن زباله به تصفیه شیرابه پیش از تخلیه به رودخانه ها، جلوگیری از برداشت بیش از حد شن و ماسه از رودخانه های شمال کشور، مقابله با گسترش بی ضابطه ویلاسازی، تصفیه زهاب های کشاورزی در همه مزارع شمال و اعمال نظارت های سختگیرانه بر کارخانجات برای تصفیه پساب های صنعتی را از جمله مهمترین اقدامات برای کاهش ورود منابع آلاینده به آب دریای خزر توصیف کرد.

اصلی ترین آلاینده های آب دریای خزر

به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، دریای خزر بزرگترین دریاچه جهان محسوب می شود که توسط کشورهای ترکمنستان، قزاقستان، روسیه، آذربایجان و ایران احاطه شده و میزان آب موجود در آن حدود 44 درصد آب کل دریاچه های جهان است.

این دریاچه عظیم بین دو قاره آسیا و اروپا قرار گرفته است و از نظر اقتصادی نقشی محوری برای کشورهایی که در مجاورت آن قرار گرفته اند، بازی می کند؛ چراکه دریای خزر هم از نظر منابع بیولوژیکی و هم از نظر منابع انرژی حائز اهمیت است.

در این میان اما در دهه های اخیر، ورود انواع منابع آلاینده و پسماندهای گوناگون به آب بزرگترین دریاچه جهان، آن را به یکی از آلوده ترین پهنه آبی دنیا نیز تبدیل کرده است؛ این در حالی است که با توجه به عدم دریای خزر به اقیانوس ها، میزان ماندگاری آلاینده های آب در آن بسیار بیشتر از دریاهای آزاد است و فرآیند خودپالایی در آب این دریا به کندی اتفاق می افتد.

آلودگی های نفتی مهمترین منبع آلاینده آب دریای خزر محسوب می شوند، اما با توجه به این که جهت جریان آب در این دریا عمدتا به سمت شمال است و البته بیشتر منابع نفتی دریای خزر در خارج از آب های سرزمینی ایران قرار گرفته اند، آسیب آلودگی های نفتی بر دریای خزر در مناطق نزدیک به سواحل ایران کمتر از آب های سرزمینی سایر کشورهای مجاور این دریاست.

اما متاسفانه در دهه های اخیر، رشد صنعت گردشگری در مجاورت دریای خزر، گسترش بی ضابطه ویلاسازی در شمال کشور، عدم برخورداری شهرهای ساحلی ایران از نظام جامع دفن و بازیافت زباله، کمبود تصفیه خانه فاصلاب در شهرهای ساحلی خزر، ورود زهاب های کشاورزی به رودخانه ها و کم توجهی صنایع مجاور این دریا به تصفیه پساب های صنعتی، موجب ورود انواع پسماندها و پساب های شهری، صنعتی و کشاورزی به آب دریای خزر شده است. پسماندهایی که به همراه شیرابه های سایت های دفن زباله شهرهای استان های شمالی، یا به صورت مستقیم وارد آب دریا می شود یا از طریق رودخانه های حوضه آبریز دریای خزر به این دریاچه ریخته می شوند.

ورود پرحجم پسماندها و پساب های صنعتی، شهری و زهاب کشاورزی به دریای خزر اما در شرایطی رخ می دهد که مسئولان محلی شهرها و استان های شمالی ایران، نه صرفا در چند سال گذشته بلکه در چند دهه اخیر، کمتر توانسته اند راهکاری مناسب برای مقابله با ورود این آلاینده ها به آب دریا اجرایی کنند؛ البته بعضا سایت های مدرن دفن و بازیافت زباله یا تصفیه خانه های فاضلاب و شیرابه ، در شهرهایی مانند ساری و رشت تاسیس شده است، اما با توجه به جمعیت بالای این شهرها و البته هجوم متعدد گردشگران به استان های شمالی کشور، تعداد این سایت ها و تصفیه خانه ها بسیار کمتر از نیاز این استان هاست.

این نکته ای است که دکتر مهدی اسمعیلی ورکی، دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان ضمن تاکید روی آن، برای ارائه تصویری دقیق تر از نحوه آلوده شدن آب های خزر، با ذکر یک مثال درباره ورود فاضلاب شهری رشت به دو رودخانه اطراف این شهر به خبرنگار رکنا گفت: در شهر رشت سالیانه 32 میلیون متر مکعب فاضلاب وارد دو رودخانه زرین رود و گوهررود می شود و این فاضلاب نیز به تالاب انزلی می ریزد و از آنجا وارد دریای خزر می شود.

رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان با بیان این که این اتفاق فقط یک نمونه از آلودگی های عظیمی است که بر اثر ورود فاضلاب شهری در دریای خزر ایجاد می شود، عنوان کرد: متاسفانه در سایر شهرهای ساحلی دریای خزر نیز عملا همین وضعیت وجود دارد و ظرفیت تصفیه خانه های فاضلاب در این شهرها بسیار کمتر از نیاز آنهاست و البته بیشتر شهرهای ساحلی شمال کشور فاقد تصفیه خانه فاضلاب هستند.

آسیب ورود زهاب کشاورزی به رودخانه ها بر آبزیان

اسمعیلی در ادامه ورود زهاب های کشاورزی به رودخانه ها را نیز از دیگر عوامل آلوده کننده آب دریای خزر توصیف کرد و گفت: بیشتر اراضی کشاورزی بخصوص مزارع کشت برنج در حاشیه رودخانه های شمال ایران گسترش پیدا کرده اند و کم توجهی به لزوم تصفیه زهاب کشاورزی در این منطقه موجب ورود انواع سموم و کودها به رودخانه و از رودخانه به دریا شده است.

وی افزود: ورود زهاب های کشاورزی به آب دریای خزر منجر به آن شده است که براساس آنالیز آب صیدگاه های رودخانه های حوضه آبریز خزر توسط کارشناسان پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر، میزان فلزات سنگین موجود در آب بیشتر از حد مجاز باشد و همین مساله منجر به از بین رفتن آبزیان این رودخانه ها شده است.

دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان البته این نکته را هم گفت که هنوز در برخی صیدگاه ها، میزان فلزات سنگین موجود در آب از حد مجاز بیشتر نشده است، اما بازهم حجم این فلزات به اندازه ای هست که وارد بدن ماهی ها شود و با توجه به ویژگی تجمعی بودن فلزات سنگین، اگر انسان ها برای چند بار متوالی ماهی های صیدشده در این مناطق را مصرف کنند، بدون شک بدن آنها دچار رسوب فلزات سنگین خواهد شد.

رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان ورود بی ضابطه پساب های صنعتی به آب دریای خزر را نیز از جمله دیگر عوامل مهم آلاینده آب این دریا دانست و عنوان کرد: متاسفانه نظارت ناکافی نسبت به لزوم رعایت ضوابط زیست محیطی توسط واحدهای صنعتی سه استان شمالی کشور، منجر به آن شده است که برخی از این واحدها پساب های خود را با تانکر در رودخانه های حوضه آبریز دریای خزر تخلیه کنند.

اسمعیلی همچنین با اشاره به تخلیه فاضلاب خانگی توسط برخی پیمانکاران متخلف شهرداری های شهرهای شمالی گفت: متاسفانه بسیاری از مجموعه هایی که مسئولیت تخلیه فاضلاب های خانگی را برعهده دارند، پساب های منازل مردم را به جای این که به تصفیه خانه های مناطق مختلف ببرند، آن را شب ها در رودخانه ها تخلیه می کنند.

سرعت ورود شیرابه به آب دریا 150 برابر حد مجاز است

دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان کمبود تصفیه خانه فاضلاب شهری در شهرهای شمالی کشور را از جمله مهمترین مواردی دانست که آسیب های ناشی از آن روز به روز بیشتر دریای خزر را آلوده می کند. او در این باره کمبود تصفیه خانه فاضلاب در شهر رشت را مثال زد و ادامه داد: با وجود این که در هر شبانه روز 115 هزار متر مکعب فاضلاب در شهر رشت تولید می شود، فقط 23 هزار متر مکعب آن، تصفیه می شود. البته این حجم از آب نیز فقط یک بخش از فاز تصفیه را طی می کند و باقی آن بدون این که تصفیه شود به رودخانه های اطراف رشت می ریزد.

وی با تاکید بر این که این مشکل مشابه تقریبا در تمام شهرهای شمالی کشور وجود دارد، عنوان کرد: منبع مهم دیگر آلاینده آب دریا، شیرابه سایت های دفن زباله در شهرهای شمالی است؛ بخصوص در شهرهای بزرگی مانند رشت که سایت دفن زباله آن، محل انتقال پسماند بسیاری از شهرهای اطراف است، شیرابه عظیمی شکل می گیرد که با سرعت 4 تا 5 لیتر بر ثانیه وارد آب رودخانه زرجوب می شود که مواد آلاینده موجود در آب این رودخانه ها بیش از 150 برابر حد مجاز است.

اسمعیلی با بیان این که علاوه بر شیرابه سایت های دفن زباله، فاضلاب شهری، پساب صنعتی و زهاب کشاورزی نیز عمدتا به طور مستقیم و بدون تصفیه شدن وارد آب رودخانه های شهرهای شمالی کشور می شود، اظهار داشت: نه تنها همه این آلاینده ها از طریق جریان رودخانه ها وارد دریای خزر می شود، بلکه متاسفانه حتی بخشی از آب این رودخانه ها در پایین دست وارد مزارع کشاورزی یا تالاب هایی همچون تالاب انزلی می شود و سلامت انسان و آبزیان را به شدت به خطر می اندازد.

بی توجهی مسئولان محیط زیست به قانون جلوگیری از آلودگی آب

رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان با انتقاد از عملکرد ضعیف ادارات کل محیط زیست استان های شمالی کشور در جهت مقابله با آلودگی آب دریای خزر گفت: آیین نامه ها و قوانین زیادی برای مبارزه با این پدیده وجود دارد که از جمله آن می توان به قانون جلوگیری از آلودگی آب مصوب سال 53 که در سال 71 اصلاح شد، اشاره کرد که برای سازمان حفاظت محیط زیست و ادارات کل زیرمجموعه آنها تکالیف مهمی را تعیین کرده است، اما متاسفانه این ادارات سختگیری های لازم را در اجرای این قوانین به خرج نداده اند.

اسمعیلی همچنین اجرای پروژه های ناقص ساخت تصفیه خانه فاضلاب در شهرهای شمالی کشور را از جمله مصادیق اراده اندک دستگاه های اجرایی در جهت جلوگیری از آلودگی آب دریای خزر عنوان کرد و اظهار داشت: متاسفانه با این که مسئولان شهر رشت در سال 84، مبلغ 52 میلیون دلار برای ساخت 4 تصفیه خانه فاضلاب در این شهر وام گرفتند، اما مدیریت ناکارآمد این افراد باعث شد شبکه احداث‌شده برای انتقال فاضلاب شهری به تصفیه خانه ها نتواند کارآیی لازم را داشته باشد و بعد از این سوء مدیریت، از مجموع 4 تصفیه خانه طراحی شده نیز تنها یک تصفیه خانه به راه افتاد که آن هم بعد از 16 سال، هنوز فقط با یک سوم ظرفیت فعالیت می کند.

وی با بیان این که وضعیت مشابه تصفیه خانه رشت، در شهر ساری و دیگر شهرهای بزرگ شمال کشور وجود دارد، تاکید کرد: متاسفانه با این که اکوسیستم استان های شمالی کشور بسیار شکننده است، اما تمام شهرهای این استان ها دچار مشکلات عدیده ای هم در زمینه شیوه ضد زیست محیطی دفن زباله و عدم تصفیه شیرابه سایت های دفن زباله هستند و هم با فقدان یا کمبود محلی مناسب برای تصفیه فاضلاب های شهری و صنعتی دست و پنجه نرم می کنند.

آلوده شدن آب خزر بر اثر گسترش بی ضابطه ویلاسازی

اسمعیلی گسترش بی ضابطه ویلاسازی در اراضی طبیعی استان های شمالی را نیز از جمله موارد مهمی دانست که در دهه های اخیر موجب تشدید آلودگی آب دریای خزر شده است. او در توضیح بیشتر گفت: توسعه ویلاسازی در شهرهای شمالی کشور نه تنها موجب از بین رفتن برخی از عرصه های طبیعی می شود، بلکه با حضور بیشتر مردم و بخصوص گردشگران در این ویلاها، حجم فاضلاب تولیدشده در شهرها و روستاهای شمال کشور نیز افزایش می یابد. بیشتر شدن حجم فاضلاب تولیدی نیز هم موجب آلودگی آب منابع زیرزمینی خواهد شد و هم تشدید آلودگی آب رودخانه ها و دریای خزر را به همراه دارد.

وی افزود: توسعه بی ضابطه ویلاسازی و حضور بیشتر گردشگران در شهرهای شمالی کشور همچنین حجم تولید پسماند را در شهرها و روستاهای شمال کشور بیشتر می کند، این در حالی است که تقریبا در تمام مناطق شمال کشور، سایت های مناسبی برای دفن زباله وجود ندارد و شیرابه های این سایت های غیراستاندارد نیز عمدتا بدون تصفیه شدن وارد آب دریا می شود.

تیغ عدم تفکیک پسماند زباله بر پیکر محیط زیست شمال

دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه گیلان در بخش دیگری از صحبت هایش آسیب عدم تفکیک پسماند در سایت های دفن زباله شمال کشور بر محیط زیست این منطقه را بسیار حاد توصیف کرد و اظهار داشت: متاسفانه در سایت های دفن زباله شمال کشور، پسماندها به ابتدایی ترین شکل ممکن دفن می شوند؛ به نحوی که حتی در بیشتر این سایت ها هیچ فکری برای عدم نفوذ شیرابه به منابع آب زیرزمینی یا تصفیه این شیرابه ها پیش از ورود به آب های جاری نشده است.

اسعمیلی تاکید کرد: بدون شک ورود شیرابه به آب دریا از طریق رودخانه ها هم سلامت آبزیان را به خطر می اندازد و هم سلامت انسان هایی که از این آبزیان تغدیه می کنند. این در حالی است که براساس قانون جلوگیری از آلودگی آب، تمام سایت های دفن زباله شمال کشور موظفند که اولا از جاری شدن شیرابه در دل جنگل جلوگیری کنند و ثانیا وظیفه دارند که شیرابه ها را به نحوی تصفیه کنند که در هنگام تخلیه در منابع آب جاری سازگار با محیط زیتس تلقی شوند.

وی با ابراز تاسف از عدم تصفیه شیرابه در بیشتر سایت های دفن زباله کشور تصریح کرد: متاسفانه در عمده سایت های دفن زباله شهرهای شمالی، نه تنها هیچ فکری برای تصفیه شیرابه نمی شود، بلکه در این سایت ها هیچ اهمیتی برای تفکیک زباله نیز قائل نمی شوند و عمده پسماندها بدون تفکیک دفن می شوند.

رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان همچنین از فقدان ارائه آموزش های لازم برای تفکیک پسماند از مبدا به جوامع محلی شمال کشور انتقاد کرد و گفت: اگر تفکیک زباله در شمال کشور به‌درستی انجام می شد، بخش زیادی از این پسماند می توانست به کود آلی تبدیل شود. اما متاسفانه اکنون عدم تفکیک پسماند موجب شده است که کود آلی تولیدشده از این زباله ها نیز حاوی باکتری ها و قارچ های مضر باشد و کیفیت لازم برای استفاده در کشاورزی را نداشته باشد.

راهکار اصلی جلوگیری از آلودگی آب دریای خزر چیست؟

از تصفیه ناکافی فاضلاب شهری، پساب صنعتی، زهاب کشاورزی و شیرابه سایت دفن زباله گرفته تا عدم تفکیک پسماند در شمال کشور و البته توسعه بدون قاعده ویلاسازی، همه و همه موضوعاتی هستند که در چند دهه گذشته منجر به آلودگی محیط زیست مناطق شمالی و البته ورود هرچه بیشتر آلاینده ها به آب دریای خزر شده اند. در این میان این سوال پیش می آید که راهکار اصلی مقابله با این آلودگی و کاهش ورود منابع آلاینده به آب دریای خزر چیست؟

رئیس پژوهشکده حوزه آبی دریای خزر دانشگاه گیلان در پاسخ به این سوال مهمترین اقدام برای کاهش ورود آلاینده به آب دریای خزر را احداث تصفیه خانه های فاضلاب شهری مناسب در تمام شهرهای شمالی کشور دانست و تاکید کرد: استاندارسازی سیستم دفن زباله و الزام تمام سایت های دفن زباله به تصفیه شیرابه پیش از تخلیه به رودخانه ها و استفاده از دستگاه های زباله سوز استاندارد در این سایت ها برای جلوگیری از ورود گازهای آلاینده خطرناک به آسمان جنگل های شمال از جمله مواردی است که حتما باید برای جلوگیری از آسیب دیدن بیشتر اکوسیستم شمال کشور انجام شود.

اسمعیلی برداشت بیش از حد شن و ماسه از رودخانه و استفاده از آن در ساخت ویلا و دیگر واحدهای صنعتی و مسکونی را نیز از جمله مواردی توصیف کرد که به آلودگی آب دریا دامن می زند. او راهکار مقابله با این آسیب را نیز تنها و تنها تشدید نظارت مسئولان شهرهای شمالی برای جلوگیری از این اقدام دانست و تاکید کرد: متاسفانه ازدیاد برداشت شن و ماسه از کف رودخانه های شمال کشور، موجب شده است که بخشی از توان پالایش این رودخانه ها از دست برود و همین مساله ورود حجم بیشتری از آلودگی ها به آب دریا را به همراه دارد و قطعا لازم است که مسئولان برای جلوگیری از این موضوع، جلوی هرگونه برداشت بی رویه شن و ماسه از آب دریا را بگیرند.

وی در پایان تصفیه زهاب های کشاورزی را نیز از جمله مهمترین راهکارهای مقابله با آلودگی بیشتر آب دریای خزر توصیف کرد و گفت: مسئولان شهرهای شمالی اولا باید به گونه ای کشاورزان را آموزش دهند که تا حد امکان از سم و کودهای شیمیایی کمتر استفاده کنند. ثانیا دستگاه های اجرایی وظیفه دارند که با حمایت از کشاورزان، آنها را در راستای خرید تجهیزات تصفیه زهاب کشاورزی یاری دهند تا مواد شیمیایی حاصل از کود و سموم کشاورزی بیش از این وارد آب دریای خزر نشود.

آخرین قیمت های بازار ایران را اینجا کلیک کنید.